92
urganishga
muljallangan bulsa, bu endi shuni ijro etuvchi shaxsni urganishga
muljallanadi. Uni goyat maxorat bilan kullaganda, kishi uzi urganish ob’ekti
bulib, xizmat kilaetganini sezmaydi, binobarin u urganaetgan kishiga mexnat
kollektivining bir a’zosi deb karaydi. Bu ularning tabiiy bulishiga xamda,
kuprok ob’ektiv ma’lumot tuplashga imkon beradi.
Mexnat operatsiyalarini ob’ektiv kayd etish. Butun mexnat faoliyati psixik
xolatlar aloxida xarakatlar priem va tadbirlar yigindisidan xosil buladi.
Tekshirishning zamonaviy texnik vositalari barcha mexnat jaraenlarini
tekshiruvchining shaxsiy kuzatuvlari bilangina emas, balki urganilaetgan
xodisalarni ob’ektiv kayd etib borish bilan urganish imkoniyatini beradi. Ishchi
xolatini yoki yuz tasvirini suratga olish kayd etishning ana shunday
namunasidir. Etik kamera bilan sezdirmay suratga olgan ma’kul. Mazkur yoki
boshka ob’ektni ob’ektni masalan, ishga kuzataetgan
kontrol asboblardan
kursatganlarini, mimika-pantomimikani, kinoga olish psixologik xodisani kayd
etish eng yaxshi metodik preymidir.
Kinoga olish odatdagicha,tez, tezlatish va aksincha oskin, impulsli bulishi
mumkin, bu mexnat operatsiyasini batafsil taxlil kilish va mexnat jaraenida
konuniyatlarini ani klash imkonini beradi. Oddiy kolyugraf yoki nozik
sotsiolografda pnevmatik yoki axborotlar elektr datchiklar erdamida stanok
uzellaridan ayrim xarakatlarini, ishchilar xarakatini va reaktsiyasini kayd etish
mumkin. Magnitafon ezuvi nutk, mashinalarning
soz va nosozligidan
shovkinni, tovshlar signali ratsiyasi va boshkalarni ob’ektiv kayd etish
imkonini beradi. Ilgor xunar-texnika bilim yurtida paydo bula boshlagan stanok
laboratoriyada bunday ob’ektiv kayd etishlar mexnat jaraenlarini samaralirok
urgatish uchun xilma-xil mexnat operatsiyalarini urgatish imkonini
beradi.Faoliyat ma’sumlarining taxlili. Usta, kopdotsligi maxsulidan yaratgan
buyumlar ma’lum tayerlangan maxsulot uning kupolligini xam, ishga
sovukkonlik
bilan kora ishni xam, extietsizligi ishidagi xato va braklikni xam
kursatadi. Tayerlangan buyumga karab kishining kobiliyatini ammo
funktsiyasizligi va mazkur ishga mutlako laekatsizligi bulishi mumkin.
Agar buyumlarning soni va sifatini ish kunining ayrim kismlariga kura
taxlil kilinsa,ishga kirishini chuzilib ketganini, eng serunum davrni va yaxshi
mexnat rejimi xakida xulosaga kelishi mumkin. Moloks darajasini xisobga
olgan xolda vakt birligida tayerlangan buyumlar
mikdori shoshilganlik yoki
sustlik, dikkatning barkarorligi, malakaning mustaxkamligi,chandoli uzilish va
boshka xolatlarni kursatadi. Xato xarakatlar taxlili. Xato xarakatlar taxlilining
samaradorligi "Buzilmaydigan konuniyat kurinmasligi mumkin, ammo
konunning buzilishi uchun namoen bulishiga erdam beradi"- deb ta’riflagan
konun bilan belgilanadi. Misol: normal xolda kurinmaydigan narsa potologiyada
yaxshirok
namoen
buladi.
Xato
xarakatlar-bu
uziga
xos"
faoliyat
patologiyasidir". Mexnatdagi xatolar ularning xarakteri barkarorligi va
takrorlanishi uddalay olmaydigan xarakatlarni bajarish kobiliyatining, yuk-
yukligini, bu xarakatlarni tugri bajarish kobiliyatining yukligini, e’tibor
bulmaslikni, sovukkonlik yoki extiejsizlikni, uz-uzini
bush nazorat kilganligini
tez tolikish ruxsizlik yoki xoljonlik psixologik xolat va xokazolarni kursatdi.
93
Ukuvchilar xatolarining tekshirilishini xisobga olish malaka, kunikma va
maxoratning shakllanishi jaraenini, bu asosda esa mashklar samaradorligini
baxolash imkonini beradi. Xato xarakatlarning sabalarini aniklash va bartaraf
etish xunar texnika ta’limi metodikasini, mexnat sharoiti va rejimini
takomillashtirish,shu
bilan birga, mexnat faoliyatining unumdorligi va sifatini
oshirish
imkonini
yaratadi.
Bu
metod
asha
shuning
uchun
xam
zarurki,mustaxkam malakaga ega bulgan tajribali ishchi faoliyat jaraenida
normal ish sharoitida bu avtomatlashtirilgan xarakat kanday amalga
oshirilaetgan xarakat sezmaydi, shuning uchun xam ularni taxlil kilish
tushuntirish mumkin emas, chetdan kuzataetgan
kishi esa urganilaetgan
xarakatning psixologik sturkturasini topish imkoniyatiga xamisha xam ega
bula vermaydi.
