deform atsiyalanishdagi gisterezis yo‘qotishlar ortadi. Sirtning g ‘adir-
\
budirlik darajasini belgilovchi д =
ЯтахДгв
2) ko'rsatkichining
kichik
qiym atlarida m olekular ilashish katta bo'ladi. Д kattalashgan sari
m olekular ilashish ozayib ishqalanish koeffitsiyenti kamayadi. Am m o
Д m a’lum qiymatga yetganda notekisliklarning sirtga botib kirishi va
gisterezis
yo'qotishlar
natijasida
ishqalanish
koeffitsiyenti
orta
boshlaydi.
Ishqalanish koeffitsiyenti
kattaligiga tutash sirtlarning, ayniqsa
bikrligi kichik bo'lgan m aterialning fizik-m exanik xususiyatlari katta
ta ’sir ko'rsatadi.
Elastik tutashishda elastiklik m oduli Eplastik
tutashishda esa qattiqlik NVo asosiy om il hisoblanadi.
Bikrligi kam
bo'lgan m aterialning elastiklik m oduli va qattiqligi ortishi bilan
ishqalanish koeffitsiyenti kamaya boradi. Buni elastiklik oshganda
gisterezis yo'qotishlar ozayishi (deform atsiya m iqdori o'zgarm agan
holda) ham da sirt qattiqligi oshganda notekisliklarning botish
chuqurligi kamayishi bilan izohlash m um kin.
Ishqalanish koeffitsiyentiga sirtdagi haroratning qanday ta ’sir
qilishi to 'liq o'rganilgan emas. A m m o
harorat oshganda m olekular
ilashish kamayib, deform atsion qarshilik ortadi degan fikr mavjud.
Yuqoridagi xulosalar tin ch holatdagi ishqalanishga taalluqli
bo'lib, harakatdagi tutashish uchun ishqalanish kuchini I.V.Kragelskiy
taklif etgan form ula yordam ida aniqlash mumkin:
F = ( a + b V) e ~cy + d
(1.44)
bunda, a, b, c, d — koeffitsiyentlar v - sirpanish tezligi.
Ishqalanish koeffitsiyentining m exanik tashkil etuvchisini bikrligi
kam b o'lg an tutash detaining m exanik ko'rsatkichlari, bikrligi katta
bo 'lgan detal sirtining m ikrogeom etrik ko'rsatkichlari
va ishqalanish
qism idagi k o n tu r bosim kattaligi bo'yicha yuqorida keltirilgan for-
m ulalar yordam ida hisoblash m umkin.
Ishqalanish koeffitsiyentining m olekular tashkil etuvchisi tajriba
o'tkazib aniqlanadi. Buning uch un ishqalanish kuchining m exanik
tashkil etuvchisi kam ta ’sir etadigan usul qo'llaniladi.
Bu usulda
to 'g 'ri geom etrik shakldagi soqqa 1 ikkita o 'zaro parallel tekis nam u-
nalar S orasida N kuchi ostida siqilib sim m etriya o ‘qi atrofida aylan-
tiriladi (1.5-rasm ). Soqqalar ishqalanuvchi nam una Z m ateriallariga
nisbatan qattiq m aterialdan tayyorlanadi va R ar=0,02 m km g ‘adir-
budirlikkacha ishlov beriladi. Qulay b o iis h i uchun soqqa 1
tutqich
3 ga o in a tild i. Soqqa aylanishida ko ‘rsatilgan qarshilik kuchi asosan
sirtlar orasidagi m olekular tortishish kuchidan iborat b o ‘ladi (F max 0).
1' N
