ISHQALANISH KOEFFITSIYENTIGA TA’SIR

deform atsiyalanishdagi gisterezis yo‘qotishlar ortadi. Sirtning g ‘adir-
\
budirlik darajasini belgilovchi д = 
ЯтахДгв
2) ko'rsatkichining kichik
qiym atlarida m olekular ilashish katta bo'ladi. Д kattalashgan sari 
m olekular ilashish ozayib ishqalanish koeffitsiyenti kamayadi. Am m o 
Д m a’lum qiymatga yetganda notekisliklarning sirtga botib kirishi va 
gisterezis 
yo'qotishlar 
natijasida 
ishqalanish 
koeffitsiyenti 
orta 
boshlaydi.
Ishqalanish koeffitsiyenti kattaligiga tutash sirtlarning, ayniqsa 
bikrligi kichik bo'lgan m aterialning fizik-m exanik xususiyatlari katta 
ta ’sir ko'rsatadi. 
Elastik tutashishda elastiklik m oduli Eplastik 
tutashishda esa qattiqlik NVo asosiy om il hisoblanadi. Bikrligi kam
bo'lgan m aterialning elastiklik m oduli va qattiqligi ortishi bilan 
ishqalanish koeffitsiyenti kamaya boradi. Buni elastiklik oshganda 
gisterezis yo'qotishlar ozayishi (deform atsiya m iqdori o'zgarm agan 
holda) ham da sirt qattiqligi oshganda notekisliklarning botish 
chuqurligi kamayishi bilan izohlash m um kin.
Ishqalanish koeffitsiyentiga sirtdagi haroratning qanday ta ’sir 
qilishi to 'liq o'rganilgan emas. A m m o harorat oshganda m olekular 
ilashish kamayib, deform atsion qarshilik ortadi degan fikr mavjud.
Yuqoridagi xulosalar tin ch holatdagi ishqalanishga taalluqli 
bo'lib, harakatdagi tutashish uchun ishqalanish kuchini I.V.Kragelskiy 
taklif etgan form ula yordam ida aniqlash mumkin:
F = ( a + b V) e ~cy + d
(1.44)
bunda, a, b, c, d — koeffitsiyentlar v - sirpanish tezligi.
Ishqalanish koeffitsiyentining m exanik tashkil etuvchisini bikrligi 
kam b o'lg an tutash detaining m exanik ko'rsatkichlari, bikrligi katta 
bo 'lgan detal sirtining m ikrogeom etrik ko'rsatkichlari va ishqalanish 
qism idagi k o n tu r bosim kattaligi bo'yicha yuqorida keltirilgan for- 
m ulalar yordam ida hisoblash m umkin.
Ishqalanish koeffitsiyentining m olekular tashkil etuvchisi tajriba 
o'tkazib aniqlanadi. Buning uch un ishqalanish kuchining m exanik 
tashkil etuvchisi kam ta ’sir etadigan usul qo'llaniladi. Bu usulda 
to 'g 'ri geom etrik shakldagi soqqa 1 ikkita o 'zaro parallel tekis nam u-

nalar S orasida N kuchi ostida siqilib sim m etriya o ‘qi atrofida aylan- 
tiriladi (1.5-rasm ). Soqqalar ishqalanuvchi nam una Z m ateriallariga 
nisbatan qattiq m aterialdan tayyorlanadi va R ar=0,02 m km g ‘adir- 
budirlikkacha ishlov beriladi. Qulay b o iis h i uchun soqqa 1 tutqich 
3 ga o in a tild i. Soqqa aylanishida ko ‘rsatilgan qarshilik kuchi asosan 
sirtlar orasidagi m olekular tortishish kuchidan iborat b o ‘ladi (F max 0).
1' N

Download 5,99 Mb.