Bog'liq Tribotexnikadan amaliy mashg\'ulotlar. Ahmedxo\'jaev X
4.5. TRIBOTEXNIKA MATERIALLARNING SIRT G‘ADIR-BUDIRLIGI KO‘RSATKICHLARINI 0 ‘LCHASH USULLARI Sirt g‘adir-budirligining ko‘rsatkichlari ignali va optik asboblar
bilan o'lchanadi.
Optik mikroskop M IS-IIda sirtdagi notekislik yoritish tubusidan
burchak ostida nur yo'naltirilib yoritiladi. N ur va g'adir-budirlik
kesishgan chiziq kattalashgan holda ko'rish tubusidan kuzatiladi.
G ‘adir-budiriigi Rz 80 dan Rz 20 gacha bo'lgan notekisliklar okular
mikrometr bilan o'lchanishi yoki foto quyma vositasida rasmga olini-
shi mumkin. Optik usulda g'adir-budirlik 517 martagcha kattalash-
tirilib o'lchanishi mumkin bo'lsada o ‘lchash ishlari ko‘p mehnat talab
etadi.
Shuning uchun amalda g‘adir-budirlikni ignali profilometr va
profilograf vositasida o ‘lchash ko‘p qo'llaniladi (4.2-rasm).
Profilometrda tekshirilayotgan sirtga olmos igna tekizilib suril-
gandagi mexanik tebranish elektr kuchlanishi tebranishiga o'zgartirilib
ko'riladi.
Sirt g‘adir-budirligini profilogramm ko'rinishida yozib olish uchun
profilograf ishlatiladi. «Kalibr» zavodining
201 modelli profilograf-
profilometrining blok-chizmasi 4.2-rasmda keltirilgan.
Asbob olmos ignali 1 tekshirilayotgan sirt ustida siljitilganda o ‘q
8 atrofida yakor
10 yoyli tebranadi va yakor bilan induktiv-g'altak
21 i
o ‘zak 9 oralig'idagi masofa o'zgarib generator 3 ta ’minidagi profi-
lometr 4 dagi kuchlanish o ‘zgarishiga sabab bo‘ladi. 0 ‘zgarayotgan
kuchlanishni elektron blok 5 kuchaytirgich yozgich asbobi 7 va ko‘-
rish asbobi
6 vositasida yozib olinishi yoki rasmga tushirilishi m um
kin.
Ammo profilogrammalardan foydalanib sirtlarni tutashish para-
metrlarini aniqlashda cho‘qqilaming yon tomonlaridagi yuzalar
inobatga olinmaganligi sababli natijalar aniq bo'lmaydi.
Aniq natija olish uchun tutash yuzalami yaqinlashishini o ‘lchov-
chi qurilma bilan jihozlangan tribometrdan foydalanilgan m a’qul
(4.3-rasm). Silindr shaklidagi 1 va 2 namunalar yon sirtlari bilan tu-
tashtiriladi. Ostki silindr 2 ning tegishidan sirtlaming yaqinlashishini
uzatuvchi qurilma 4 siljuvchi mufta yordamida ichidan o'tgan shtok
5 va qurilma 4 vositasida qayd etiladi. Shtok 5 tepadagi silindr na
muna
1 sirti bilan birga siljib uzatkichga ta ’sir etadi, bu ta ’sir kuchay-
tirilib ossilografdan yoki o‘zi yozuvchi qurilmada yozib olinadi.
Tajriba o ‘tkazishda tepadagi namuna pastdagidan qattiqroq ma
teriali bo‘lshi lozim, aks holda tepadagi namuna yuzasi sayqallangan
bo‘lishi kerak. Tepadagi namuna tutgich
