Metrologik tajribalar o’tkazish uchun

• 
  laboratoriya ishining qo’llanmacini o’rganib chiqib, unda
  belgilangan adabiyotlar ro’yxatidan foydalanib, nazariy materiallarni o’rganish;
  
• 
  laboratoriya ishining maqsadi va bajarilish tartibini aniq tasavvur qilish;
  
• 
  bajariladigan tajriba ishida qo’llaniladigan elektr sxemalarni
  ko’rib chiqib, har birida ishlatilishi zarur bo’lgan o’lchash vositasining vazifasi, ulanishi va ishlatilishi bilan tanishib chiqish;
  
• 
  o’lchashlarni bajarish tartibi va zarur bo’lgan hisoblash ishlarini batafsil o’rganish;
  
• 
  o’lchash natijalari kiritilishi uchun zarur bo’lgan jadvallarni ko’rib chiqish.
  

Laboratoriya tekshiruvini bajarish uchun qo’yiladigan talablar:

• 
  Tekshiruvchi tibbiyot vositasini metrologik tekshirish jarayonida, tekshirilayotgan vositaning metrologik parametrlarini, qo’llanmada ko’rsatilgan sonli qiymatlarini aniq bilishi va uni tuzilgan grafik asosida amalga oshirishi kerak;
  
• 
  O’lchash sxemalarini yig’ish va o’lchash vositalarini ulash
  ishlarini amalga oshiriladi;
  
• 
  O’lchash sxemalari yig’ilganda kontaktlarning mustahkamligi va simlarning o’ralashib qolmaganligiga alohida ahamiyat berish kerak;
  
• 
  O’lchash sxemalari elektr tarmog’iga ulangandan so’ng, o’lchash yoki sinash vositasining boshqaruv elementlarini qo’llanmada talab etilgan holatda o’rnatiladi va sxemaga kuchlanish beriladi;
  
• 
  Agar sxemada kondensator bo’lsa, uni o’chirilgandan so’ng
  chiqish simlarini qisqa tutashtirib, zaryadsizlantirib qo’yish zarur;
  
• 
  Agar ishni bajarish vaqtida o’lchash sxemaciga o’zgartirishlar kiritilishi kerak bo’lsa, avval sxema elektr tarmog’i manbaidan uziladi;
  
• 
  Agar baxtiz hodisa yuz bergan bo’lsa, o’lchash sxemacini
  tezda kuchlanish manbaidan uzib, jabrlanuvchiga birinchi yordam ko’rcatishlishi kerak.
  

1. 
   Metrologik tajribalar o’tkazishda laboratoriya ishini belgilangan vaqt davomida to’liq bajarish uchun nimalarga amal qilinishi kerak?
   
2. 
   Laboratoriya tekshiruvini bajarish uchun qo’yiladigan talablar nimalardan iborat?
   

4.4. Laboratoriya tekshiruvini amalga oshirish yuzacidan hicobot tuzish

O’lchash natijalari jadvalga kiritilganda o’nlik kasrdagi sonlarning kasr qismida ikkitadan ko’p bo’lmagan xona qoldiriladi, ya’ni yaxlitlanadi.

Natija va o’lchash xatoliklaridagi sonlar kasr xonalar soniga teng bo’lishi kerak.

Micol: Agar o’lchash natijaci (14,385+0,25 ) bo’lsa, (14,39±0,25) yoziladi.

Agar o’lchash natijasi (8,721±0,2 ) bo’lca, (8,7±0,2 ) yoziladi.

Har bir bajarilgan laboratoriya tekshiruvi uchun tekshiruvchi hisobot yozishi shart. Hisobot quyidagilardan iborat bo’ladi:

• 
  Tekshirilayotgan vositaning nomi;
  
• 
  O’lchash sxemaci va uning qisqa ta’rifi;
  
• 
  Bajarilgan ishining qisqa bayoni;
  
• 
  O’lchash va hisoblash natijalari (jadvallar, grafiklar).
  
• 
  Natijalar bo’yicha qisqa xulosa, o’lchash vositalarining aniqlangan xatoliklari ta’rifi. Bularga qo’shimcha ravishda har bir tekshirilgan vosita qo’llanmasida bayon etilgan talablar aks etishi mumkin.
  

1. 
   O’lchash natijalarini jadvalga kiritishda natijalar qanday aniqlikda yaхlitlanadi?
   
2. 
   Bajarilgan laboratoriya tekshiruvi hisoboti nimalardan iborat bo’ladi?
   

4.5.Texnika xavfcizligi bo’yicha tavsiyalar

Laboratoriya tekshiruvini o’tkazish jarayonida quyidagi xavfsizlik qoidalariga amal qilish kerak:

1. 
   Ishni boshlashdan avval tarmoq kuchlanish manbai, uning ulanishi bilan tanishish kerak;
   
2. 
   O’lchash sxemalarini manbaga ulaydigan kabel va simlarning izolyatsiyasida ochiq joylar yo’qligi tekshirib chiqilishi kerak;
   
3. 
   O’lchash sxemacidagi barcha o’lchash vositalari o’z o’rniga
   mustahkam joylashtirilganligini tekshirib ko’rish kerak;
   
4. 
   O’lchash sxemacining klemmalarida kuchlanish borligini qo’lni tekkizib tekshirish qat’iyan ma’n etiladi. Bu ish faqat o’lchash vositalari yordamida amalga oshiriladi;
   
5. 
   Manbaga ulab qo’yilgan o’lchash sxemasini qarovsiz tashlab ketish mumkin emas;
   
6. 
   O’lchash sxemasidagi barcha o’zgarishlar va xato ulangan
   elementlarni to’g’rilash, sxemani manbadan uzib qo’ygan holda amalga oshirilishi kerak;
   
7. 
   O’lchash va sinash vositalari erga ulangan bo’lishi shart. Buning uchun vositalarning «yer», «yer» klemmasi laboratoriyaning shinasiga ulab qo’yilishi kerak.
   
8. 
   Laboratoriya tekshiruvi yakunlangadan so’ng sxema manbadan uzilib, so’ngra yig’ishtirilishi kerak.
   
9. 
   Yuqori voltli kuchlanish bilan ishlayotganda uning havfsizlik qoidalariga rioya qilish shart.
   

1. 
   Laboratoriya tekshiruvini o’tkazish jarayonida qanday xavfsizlik qoidalariga amal qilish lozim?
   

1. 
   Metrologik tekshirishlar o’tkaziladigan laboratoriya ishlarining asosiy maqsadi nimalardan iborat?
   

b) o’lchash xatoliklarini hisoblash va tahlil qilish;

v) o’lchash va sinash vositalarini ishlatish va servis hujjatlaridan foydalanish;

g) o’lchash va sinash vositalarini ishlata bilish, shu jumladan, o’zgarmas, o’zgaravchan tok va kuchlanishlarni o’lchash, impulsli signal chastotasi, davri va boshqa parametrlarini tekshirish, elektr qarshilik, sig’im va induktivlikni o’lchash, temperatura, bosim va massani o’lchash, hamda avtomatik boshqarish tizimlarini ishlatish, ta’mirlash va sozlash;

• 
  ishlab chiqarishda vujudga keladigan o’lchash macalalari uchun kerakli vositalarni tanlash;
  
• 
  o’lchash xatoliklarini hisoblash va tahlil qilish;
  
• 
  o’lchash va sinash vositalarini ishlatish va servis hujjatlaridan foydalanish.
  

2. 
   Metrologik tekshirishlarni o’tkazish uchun mo’ljallangan laboratoriyada qanday qoidalarga amal qilishi kerak?
   

b) hamma javoblar to’g’ri.

v) o’zgarmac tok va kuchlanishni qayd etadigan o’lchash vositalarini o’lchash zanjiriga ulaganda qutblarga ahamiyat berish;

g) o’lchash va sinash vositalarini, ularning texnik talablariga rioya qilgan holda ishlatish;

3. 
   Laboratoriya ishini bajarish vaqtida noaniq, tushunib bo’lmaydigan holatlar vujudga kelishining sababi nimada?
   

b) teхnik nosozliklar;

v) sinash vositalarining ishdan chiqqanligi;

g) a javob to’g’ri.

4. Metrologik tajribalar o’tkazishda laboratoriya ishini belgilangan vaqt davomida to’liq bajarish uchun nimalarga amal qilinishi kerak?

a) laboratoriya ishining qo’llanmacini o’rganib chiqib, unda

b) bajariladigan tajriba ishida qo’llaniladigan elektr sxemalarni

v) o’lchashlarni bajarish tartibi va zarur bo’lgan hisoblash ishlarini batafcil o’rganish; o’lchash natijalari kiritilishi uchun zarur bo’lgan jadvallarni ko’rib chiqish;

g) hamma javoblar to’g’ri.

5. Laboratoriya tekshiruvini bajarish uchun qo’yiladigan talablar necha punktdan iborat?

a) ikki;

b) etti.

g) olti;

a) o’nlik kacrdagi sonlarning kasr qismida bittadan ko’p bo’lmagan xona qoldiriladi;

b) o’nlik kasrdagi sonlarning kasr qismida ikkitadan ko’p bo’lmagan xona qoldiriladi;

v) b javob to’g’ri.

g) o’nlik kasrdagi sonlarning kasr qismida uchtadan ko’p bo’lmagan xona qoldiriladi;

7) Bajarilgan laboratoriya tekshiruvi hisoboti nimalardan iborat bo’ladi?

a) tekshirilayotgan vositaning nomi va natijalar bo’yicha qisqa xulosa, o’lchash vositalarining aniqlangan xatoliklari ta’rifi.

b) o’lchash sxemasi va uning qisqa ta’rifi va bajarilgan ishining qisqa bayoni;

v) natijalar bo’yicha qisqa xulosa, o’lchash vositalarining aniqlangan
xatoliklari ta’rifi va o’lchash va hisoblash natijalari (jadvallar, grafiklar);

g) tekshirilayotgan vositaning nomi va natijalar bo’yicha qisqa xulosa, o’lchash vositalarining aniqlangan xatoliklari ta’rifi, o’lchash sxemaci va uning qisqa ta’rifi va bajarilgan ishining qisqa bayoni, natijalar bo’yicha qisqa xulosa, o’lchash vositalarining aniqlangan

v) avtomatlashtirilgan tarmoqlarga ulash mumkinligi va o’lchash jarayonini avtomatlashtirish imkoniyatlarining mavjudligi;

g) hamma javoblar to’g’ri.

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
g	b	g	g	b	v	g	b	g	g

5. O’lchov nazorat teхnikasi asboblari.

5.1. O’lchov nazorat teхnikasi asboblari haqida ma’lumot, ularda ishlash usullarini

O’lchash asboblarida o’lchash jarayonida bevosita ishtirok etmaydigan yordamchi vositalar ham bo’lishi mumkin. Bularga qo’shimcha energiya manbasi, termostat, o’lchash simlari va boshqa vositalar kirishi mumkin.

Bir nechta sensorlar yoki o’lchash asboblari bir o’lchash qurilmasi tarkibida bo’lishi mumkin. Bunday o’lchash qurilmasi tizim deb ataladi. Bunday tizimlarda har bir sensor o’z funktsional guruhini tashkil qiladi. Ular tizimlar zanjiri deb ataladi. O’lchash zanjiri tizimida o’lchanadigan kattalik qiymati, uzatish bo’limida qayd qilinadi. O’lchash zanjiri sensor, transdyuser (o’zgartgich), o’lchash kuchaytirgichi va chiqish qurilmasidan iborat bo’ladi. O’lchash zanjiri 5.1 -rasmda keltirilgan. Ishlatilishiga qarab o’lchash zanjirining funktsional elementlari qo’shilishi yoki olib tashlanishi ham mumkin.

O’lchash asbobidan ko’ra o’lchash tizimlari amalda ko’p ishlatiladi. Bir- biri bilan funktsional bog’langan holda ishlaydigan mustaqil o’lchash asboblari ham o’lchash tizimlari deb ataladi.

O’lchash asboblarida o’lchangan kattalik qiymati turlicha aks etishi mumkin, ya’ni qog’ozga chop qilinishi yoki displey deb nomlangan chiqish qurilmasi orqali natijani nazorat qilish mumkin. O’lchash asbobining indikator qurilmasida o’lchangan kattalik qiymati raqamlarda kattalikning birligida aks etadi.
5.1 – rasm. O’lchash zanjiri
Indikatsiya faqat vizual bo’lishi shart emas: akustik indikatsiya (vaqt signallari) ham ishlatiladi. O’lchangan signalni printerda uzluksiz qayd etish ham keng qo’llaniladi. Agar o’lchangan signal raqamlarga o’zgartirilsa, uni mikroprotsessorlarda qayta ishlanib, teхnologik jarayonni boshqarish uchun ishlatish mumkin. Bunday qurilmalar kontrollerlar deb ataladi. Quyidagi 5-rasm o’lchash asbobining turlari keltirilgan.