Biotexnologiya

Download 6,76 Mb.
bet	1/8
Sana	31.12.2019
Hajmi	6,76 Mb.
	#6938

1 2 3 4 5 6 7 8

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI

TOSHKENT FARMATSEVTIKA INSTITUTI

Biotexnologiya kafedrasi

“BIOTEXNOLOGIYA” va “SANOAT FARMATSIYA”

yo’nalishidagi 3-kurs talabalariga

“UMUMIY KIMYOVIY TEXNOLOGIYA”

модули бўйича
ў қ у в –у с л у б и й м а ж м у а

Тошкент -2016
Мазкур ўқув-услубий мажмуа Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2016 йил 6 апрелидаги 137-сонли буйруғи билан тасдиқланган ўқув режа ва дастур асосида тайёрланди.

Тузувчи: Пўлатова Ф.О.

Тақризчи:

Ўқув -услубий мажмуа Бош илмий-методик марказ Илмий-методик кенгашининг 2016 йил __________даги ___-сонли қарори билан тасдиққа тавсия қилинган.

МУНДАРИЖА

I.ИШЧИ ДАСТУР 4

II. МОДУЛНИ ЎҚИТИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ИНТРЕФАОЛ ТАЪЛИМ МЕТОДЛАРИ. 21

III.НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 25

IV. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР УЧУН МАТЕРИАЛЛАРИ 69

МОДУЛЛИ ЎҚИТИШ 83

V.КЕЙСЛАР БАНКИ 90

VI.МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМ МАВЗУЛАРИ 95

VII.ГЛОССАРИЙ 97

VIII.АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 103

I.ИШЧИ ДАСТУР

Кириш
Дастур Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2015 йил
12 июндаги “Олий таълим муассасаларининг раҳбар ва педагог кадрларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги ПФ-4732-сон Фармонидаги устувор йўналишлар мазмунидан келиб чиққан ҳолда тузилган бўлиб, у замонавий талаблар асосида қайта тайёрлаш ва малака ошириш жараёнларининг мазмунини такомиллаштириш ҳамда олий таълим муассасалари педагог кадрларининг касбий компетентлигини мунтазам ошириб боришни мақсад қилади. Дастур мазмуни олий таълимнинг норматив-ҳуқуқий асослари ва қонунчилик нормалари, илғор таълим технологиялари ва педагогик маҳорат, таълим жараёнларида ахборот-коммуникация технологияларини қўллаш, амалий хорижий тил, тизимли таҳлил ва қарор қабул қилиш асослари, махсус фанлар негизида илмий ва амалий тадқиқотлар, технологик тараққиёт ва ўқув жараёнини ташкил этишнинг замонавий услублари бўйича сўнгги ютуқлар, педагогнинг касбий компетентлиги ва креативлиги, глобал Интернет тармоғи, мультимедиа тизимлари ва масофадан ўқитиш усулларини ўзлаштириш бўйича янги билим, кўникма ва малакаларини шакллантиришни назарда тутади.

“Umumiy kimyo texnologiyasi” fani kimyoviy texnologik jarayonlarining asosiy qonunlarini o‘rganishni, kimyo farmatsevtika ishlab chiqarishda kimyoviy texnologiyaning ahamiyatini oshirishni, yangi ishlab chiqarish texnologiyalarini yaratish va ularni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatadi. Bundan tashqari “Umumiy kimyoviy texnologiya” fani texnologik jarayonlarning optimal parametrlarini aniqlash usullari, kimyo - texnologik jarayonlarni tashkil qilish uchun kerak bo‘lgan savollarga ham alohida ahamiyat beradi.

Biotexnologiya ва саноат фармацияси yo‘nalishida taxsil olayotgan talabalar uchun bu fan asosiy va fundamental fanlardan biri bo‘lib, ishlab chiqarishni intensivlash, ish unumdorligini oshirish, ekologik toza va chiqindisiz samarador texnologiyalarni yaratish asoslarini beradi. Talabalar nazariy kurs bilan birga amaliy mashg‘ulotlarni o‘tib, turli tipdagi kimyoviy texnologik sistemalarni tuzish, kimyoviy reaktorlarni hisoblash va issiqlik balanslarini tuzish uchun etarli bilimlarga ega bo‘lishadi.

Fanning maqsad va vazifalari

Fanni o‘kitishdan maksad – kimyoviy ishlab chiqarishning, asosiy fizik – kimyoviy qonuniyatlari, issiqlik modda almashinuvi va aerodinamik xodisalarga, texnologik tizimlarning tizimli taxlili va ular elementlarining o‘zaro xarakatlariga tayanadigan yuqori samarali kimyoviy texnologik jarayonlar, ularni mataematik modellashtirishni yaratish xaqida fundamental bilimlarni berishdir.

Fanning vazifasi – talabalarga kimyoviy reaktorlarning ishlash prinsiplari, turlari va ularda olib boriladigan kimyoviy jarayonlar uchun optimal sharoitlarni tanlash, reaksiyalarni tezlashtirish usullarni o‘rgatishdan iborat.

Fan bo’yicha talabaning malakasiga qo’yiladigan talablar

Fanni o‘zlashtirish natiijasida talaba:

- kimyo texnologiyasidagi asosiy fizik – kimyoviy qonuniyatlarni bilib oladi;

- kimyo texnologiyasida xom ashyo va energiyadan kompleks foydalanish muammolarini echa oladi;

- kimyo – farmatsevtik korxonalarining xozirgi vaqtdagi tarkibi, va tuzilishi, kimyo texnologik tizimlar tahlili, kimyo – farmatsevtik reaktorlar nazariyalarini bilib oladi;

- kimyo – farmatsevtik jarayonlarni tashkil qilishning tuzilishi: jarayon va apparat, kimyo – farmatsevtik ishlab chiqarish, kimyo – farmatsevtik ishlab chiqarish birlashmasi, kimyoviy texnologik tizim xaqida tushunchalarga ega bo‘ladi;

- diffuziya va kinetik soxalarda boradigan jarayonlarni ajrata oladi;

- gomogen va geterogen jarayonlarning tezlik doimiysini oshirish usullari bilan tanishadi;

- kimyoviy texnologiyadagi gomogen va geterogen kataliz mexanizmlari haqida ma’lumotga ega bo‘ladi;

- reaktorlarning oqimlar xarakati, fazalar prinsipiga qarab turkumlanishi bilan tanishadi;

- sanoatda xom ashyo va suvni tozalash usullari bilan tanishadi;

- yoqilg‘i turlarini qayta ishlash, ularda qo‘llaniladigan jihozlar haqida ma’lumot oladi;

- asosiy organik, noorganik moddalarni sintezlash jarayonlarining shart – sharoitlari ularda qo‘llanadigan jihozlarning ishlash prinsipi bilan yaqindan tanishadi;

- kimyo – farmatsevtik ishlab chiqarish chiqindilarini ikkilamchi resursga aylantirish va zararsizlantirish usullarini o‘rganadi.

O’quv rejadagi boshqa fanlar bilan bog’liqligi

“Umumiy kimyo texnologiyasi” fanini o‘qitish asosan “Umumiy va noorganik kimyo”, “Organik kimyo”,”YUqori molekulyar birikmalar kimyosi”, “Analitik kimyo”, “Fizikaviy va kolloid kimyo”. “Biologik kimyo”, “Fizika”, “Oliy matematika”, “Energotexnologiya” va “Ekologiya” kabi fanlardan olgan bilimlarga tayanadi. O‘z navbatida Sanoat farmatsiyasi va Kosmetsevtika ta’lim yo‘nalishining maxsus fanlarini o‘rganishda asosiy fan hisoblanadi.

Fanni o’qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

“Umumiy kimyo texnologiyasi” fanini o‘zlashtirish uchun o‘qitishning ilg‘or va zamonaviy usullaridan foydalanish hamda YNgi informatsion-pedogogik texnologiyalarni o‘quv jarayoniga tatbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda zamonaviy axborot texnologiyalari: eng oxirigi, YNgi darslik, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar, virtual stendlar hamda ishchi holatdagi asbob-uskunalar va apparatlarning tayyor dori turlarini laboratoriya sharoitida tayyorlanish texnologiyasidagi namunalari va maketlaridan foydalaniladi.

Fanni o‘qitishda zamonaviy axborot texnologiyalarni qo‘llashda fanni o‘zlashtirish uchun omil bo‘ladigan zamonaviy axborot texnologiyalarning ahamiyati va o‘rni ochib beriladi. Jumladan, pedagogik jarayonni jadallashtirish maqsadida axborot texnologiyasi va texnik vositalardan foydalanish samaradorligini oshiruvchi didaktik vositalardan keng foydalanish zarur. O‘quv jarayoni uchun zarur moddiy-texnik bazani yaratish lozim.

Fanni o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda ta’lim jarayonini optimallashtirish uchun omil bo‘ladigan pedagogik texnologiyalarni qo‘llash mexanizmlari ko‘rsatiladi. Dars jarayonida qo‘llaniladigan pedagogik amaliyotga ilmiy asoslangan pedagogik texnologiyalardan (“Aqliy xujum”, “Klaster” usuli, “Elpig‘ich” , “Bumerang”, “Skorobey”, “Tarozi” texnologiyasi va boshqalar) tanlab olish imkoniyatidan foydalanish kerak. Bundan tashqari pedagogik jarayon natijalarini xolisona baholash (Test usuli, reyting tizimi, talabaning bilim va ko‘nikmalarini egallash jarayonini nazorat etish) maqsadga muvofiq

Pedagogik texnologiyalar asosida yaratilgan fanga oid o‘quv majmualar beriladi.

“Umumiy kimyo texnologiyasi” kursini loyihalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondoshuvlardan foydalaniladi:

Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim. Bu ta’lim o‘z mohiyatiga ko‘ra ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarini to‘laqonli rivojlanishlarini ko‘zda tutadi. Bu esa ta’limni loyihalashtirilayotganda, albatta, ma’lum bir ta’lim oluvchining shaxsini emas, avvalo, kelgusidagi mutaxassislik faoliyati bilan bog‘liq o‘qish maqsadlaridan kelib chiqqan holda yondoshilishni nazarda tutadi.

Tizimli yondoshuv. Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o‘zida mujassam etmog‘i lozim: jarayonning mantiqiyligi, uning barcha bo‘g‘inlarini o‘zaro bog‘langanligi, yaxlitligi.

Faoliyatga yo‘naltirilgan yondoshuv. Shaxsning jarayonli sifatlarini shakllantirishga, ta’lim oluvchining faoliyatni aktivlashtirish va intensivlashtirish, o‘quv jarayonida uning barcha qobiliyati va imkoniyatlari, tashabbuskorligini ochishga yo‘naltirilgan ta’limni ifodalaydi.

Dialogik yondoshuv. Bu yondoshuv o‘quv munosabatlarini yaratish zaruriyatini bildiradi. Uning natijasida shaxsning o‘z-o‘zini faollashtirishi va o‘z-o‘zini ko‘rsata olishi kabi ijodiy faoliyati kuchayadi.

Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratik, tenglik, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi faoliyat mazmunini shakllantirishda va erishilgan natijalarni baholashda birgalikda ishlashni joriy etishga e’tiborni qaratish zarurligini bildiradi.

Muammoli ta’lim. Ta’lim mazmunini muammoli tarzda taqdim qilish orqali ta’lim oluvchi faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimni ob’ektiv qarama-qarshiligi va uni hal etish usullarini, dialektik mushohadani shakllantirish va rivojlantirishni, amaliy faoliyatga ularni ijodiy tarzda qo‘llashni mustaqil ijodiy faoliyati ta’minlanadi.

Axborotni taqdim qilishning zamonaviy vositalari va usullarini qo‘llash - yangi kompyuter va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayoniga qo‘llash.

O‘qitishning usullari va texnikasi. Ma’ruza (kirish, mavzuga oid, vizuallash), muammoli ta’lim, keys-stadi, pinbord, paradoks va loyihalash usullari, amaliy ishlar.

O‘qitishni tashkil etish shakllari: dialog, polilog, muloqot hamkorlik va o‘zaro o‘rganishga asoslangan frontal, kollektiv va guruh.

O‘qitish vositalari: o‘qitishning an’anaviy shakllari (darslik, ma’ruza matni) bilan bir qatorda – kompyuter va axborot texnologiyalari.

Kommunikatsiya usullari: tinglovchilar bilan operativ teskari aloqaga asoslangan bevosita o‘zaro munosabatlar.

Teskari aloqa usullari va vositalari: kuzatish, blits-so‘rov, oraliq va joriy va yakunlovchi nazorat natijalarini tahlili asosida o‘qitish diagnostikasi.

Boshqarish usullari va vositalari: o‘quv mashg‘uloti bosqichlarini belgilab beruvchi texnologik karta ko‘rinishidagi o‘quv mashg‘ulotlarini rejalashtirish, qo‘yilgan maqsadga erishishda o‘qituvchi va tinglovchining birgalikdagi harakati, nafaqat auditoriya mashg‘ulotlari, balki auditoriyadan tashqari mustaqil ishlarning nazorati.

Monitoring va baholash: o‘quv mashg‘ulotida ham butun kurs davomida ham o‘qitishning natijalarini rejali tarzda kuzatib borish. Kurs oxirida test topshiriqlari yoki yozma ish variantlari yordamida tinglovchilarning bilimlari baholanadi. Test tizimi hamda tayanch so‘z va iboralar asosida oraliq va yakuniy nazoratlar o‘tkaziladi.

“Umumiy kimyo texnologiyasi” fanidan mashg’ulotlarning mavzular va soatlar bo’yicha taqsimlanishi

t/r	Mavzular nomi	Jami soat	Ma’ ru za	Labora- toriya mashg’u- loti	Amaliy mashg`ulot	Mustaqil ta`lim
	Kimyoviy texnologiyaning asosiy тушунчалари. Kimyoviy texnologiyaning asosiy qonuniyatlari.		2	3
	Kimyoviy reaktorlar		2	3	3	8
	Katalitik jarayonlar va кatalitik reaktorlar		2	3	3	8
	Kimyoviy texnologik sistemalar. KTS da texnologik bog turlari.		2	3	8	8
	Kimyoviy ishlab chiqarishda xomashyo. Xom ashyoni boyitish turlari.		2	3		4
	Energetik muammolar. Yoqilgi turlarini qayta ishlash.		2	3	8	8
	Мухим ноорганик моддалар ишлаб чиқариш.
	Мухим органик моддалар ишлаб чиқариш.
	Yuqori molekulyar birikmalar sintezi. Kimyoviy tolalar olish.
Jami:

Asosiy qism: Fanning uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi

Asosiy qismda (ma’ruza) fanni mavzulari mantiqiy ketma-ketlikda keltiriladi. Har bir mavzuning mohiyati asosiy tushunchalar va tezislar orqali ochib beriladi. Bunda mavzu bo’yicha talabalarga kimyo texnologiyasi asosida etkazilishi zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalar to’la qamrab olinishi kerak.

Asosiy qism sifatiga qo’yiladigan talab mavzularning dolzarbligi, ularning ish beruvchilar talablari va ishlab chiqarish ehtiyojlariga mosligi, mamlakatimizda bo’layotgan ijtimoiy-siyosiy va demokratik o’zgarishlar, iqtisodiyotni erkinlashtirish, iqtisodiy-huquqiy va boshqa sohalardagi islohatlarning ustuvor masalalarini qamrab olishi hamda fan va texnologiyalarning so’ngti yutuqlari e’tiborga olinishi tavsiya etiladi.

Ma’ruza mashg’ulotlari

Mavzularning qisqacha mazmuni

Kimyoviy texnologiyaning asosiy тушунчалари. Kimyoviy texnologiyaning asosiy qonuniyatlari. Kimyo sanoatida asosiy tushunchalar. Kimyo sanoatining samaradorligini baxolashni sifat va miqdoriy ko‘ratkichlari. Kimyoviy texnologik jarayonlr xaqida tushuncha. Kimyoviy texnologik jarayonlar klassifikatsiyasi. Texnologik jarayonlarda muvozanat. Muvozanat konstantasi.