|
Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming Pdf ko'rish
|
bet | 341/551 | Sana | 15.05.2024 | Hajmi | 15,84 Mb. | | #234763 |
Bog'liq Asosiy oxirgi 17.05.2023 18.20Kalit so‘zlar:
raqamli texnologiya, grafik dasturlar, quyosh kollektori, vakuumli diod,
to‘yinish toki
Аннотация:
В данной статье в ходе лабораторных занятий использовались
цифровые технологии. Результаты, полученные в эксперименте, были
представлены в виде графиков и проанализированы с помощью графических
программ.
Ключевые слова:
цифровые технологии, графическое программное обеспечение,
солнечный коллектор, вакуумный диод, ток насыщения
Abstract:
In this article, digital technologies were used in the course of laboratory
training. The results obtained in the experiment were graphed and analyzed using graphic
programs.
Key words:
digital technology, graphics software, solar collector, vacuum diode,
saturation current
Raqamli texnologiyalar jamiyatning barcha jabhalariga kirib borishi, axborot oqimining
keskin ravishda ortishi, axborot almashinuvi, boshqaruv va texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish ko‘lamining kengayib borishi, umuman aytganda, jamiyatni
axborotlashtirish jarayoning jadallashib borishi har bir pedagogdan ta’limda
qo‘llaniladigan raqamli texnologiyalarning imkoniyatlarini, usul va vositalarini
mashg‘ulotlarida integrasiya qilishni talab etadi. Ta’limda qo‘llaniluvchi raqamli
texnologiyalar pedagogik dasturiy vositalar hisoblanib, kompyuter texnologiyalari
yordamida o‘quv jarayonini qisman yoki to‘liq avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan
didaktik vositalar tarkibiga kiradi. Ular ta’lim jarayoni samaradorligini oshirishning
istiqbolli shakllaridan biri bo‘lib, zamonaviy texnologiyalarga oid o‘qitish vositasi sifatida
ishlatiladi. Ta’limda axborot texnologiyalari tarkibiga: o‘quv fani bo‘yicha aniq didaktik
maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan dasturiy mahsulot, texnik va metodik ta’minot,
qo‘shimcha yordamchi vositalar kiradi[1].
Fizika o‘qitishda komyuterlarning qulayligini yana bir yo‘nalishi, laboratoriya sharoitida
amalga oshirish mumkin bo‘lmagan jarayonlarni va tajribalarni modellashtirishdan
iboratdir. Modellashtirilgan dasturlardan foydalanishning maqsadi, o‘qitishning boshqa
usullari qo‘llanganda tasavvur qilish, ko‘z oldiga keltirish qiyin bo‘lgan materiallarni
tushunarli bo‘lishini ta’minlashdan iborat[2].
Fizikadan laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘qitishda raqamli texnologiyalarni tadbiq etish
muhim ahamiyatga ega. Fizikadan laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘qitishda olingan
natijalarni tahlil qilishda dasturiy vositalarning o‘rni muhimdir. Talabalar tomonidan
tajribada olingan natijalarni tahlil qilishda OriginPro8.5 dasturidan foydalanish mumkin.
Ushbu dasturdan pedagog va talabalar foydalanish juda qulay. Talabalar tomonidan
olingan natijalar Exell dasturiga kiritiladi va shu faylni dasturga kiritilsa tajriba grafigini
chizish mumkin. Quyosh kollektorining effektivligini issiqlik izolyasiyasining funksiyasi
412
sifatida aniqlash laboratoriyasini bajarishda olingan natijalarni taqqoslash va tahlil qilishda
ushbu dasturdan foydalanish mumkin. Quyosh kollektori quyosh radiasiyasini yutadi va
o‘zi hamda to‘ldirilgan suvni qizdiradi. Quyosh kollektorining effektivligi η suv yutgan
issiqlik energiyasining Δ
Q
kollektorga tushayotgan radiasion energiyaga ΔΕ nisbati bilan
o‘lchanadi:
𝜂=Δ𝑄/ΔΕ (1)
Tajribalarda quyosh kollektori issiqlik izolyasiyasi bilan hamda usiz qo‘llaniladi. Bunda
bakda suvning temperaturaviy xarakteristikalari o‘lchanadi. Talabalar tomonidan 30 minut
davomidagi har bir minut intervalidagi o‘rtacha haroratlar olinadi. Olingan natijalarni Excel
dasturiga kiritiladi yoki qo‘lda kiritsa ham bo‘ladi.
Excel dasturini OriginPro dasturiga yuklanadi va grafigni chizish paneli tanlanadi.
Shunda ekranda grafik hosil bo‘ladi. Quyida tajribada olingan natijalarning grafiklari
keltirilgan.
1-rasm. Bak temperaturasi vaqt funksiyasi sifatida
Grafikdan ko‘rinadiki,
issiqlik izolyasiyasiz holda bakdagi temperatura tezroq ortadi.
Issiqlik izolyasiyasi bilan holda radiasion energiyaning bir qismi akslanadi, ya’ni quyosh
kollektoriga tushayotgan radiasion energiya amalda kam bo‘ladi.
2 va 3 rasmlardagi grafiklardan ko‘rinadiki, o‘lchash vaqti ortishi bilan temperatura
chiziqli ortadi. Oqim tezligi ortishi bilan temperatura tezroq ko‘tariladi, chunki bu holda
suv ko‘proq nur energiyasini oladi. Shunday qilib, bu holda nur energiyasidan suv olgan
issiqlik energiyasining ulushi ko‘proq. Oqimning past tezliklarida quyosh kollektorining
bevosita chiqishidagi temperatura yuqori bo‘ladi.
2-rasm. Temperaturaning vaqtga bog‘liqlik grafigi
413
3-rasm. Temperaturaning vaqtga bog‘liqlik grafigi.(qora-sekin, qizil-o‘rtacha va yashil-
katta oqim tezliklaridagi alohida-alohida olingan grafiklar)
Vakuumli diod-ichida vakuum hosil qilingan, germetik yopiq ikki elektrodni o‘z ichiga
olgan shisha lampadan iborat, o‘zidan elektronlar chiqaradigan termoelektrik katod va
anoddan iborat qurilma. Agar lampaning katodi va anodi orasiga yetarlicha kuchlanish
qo‘yilsa shu ikki qutb o‘rtasida elektr toki vujudga keladi. Katod elektr toki yordamida
qiziydigan simdan iborat bo‘lib u elektr kuchlanishi ta’sirida elektronlarni ajratib chiqaradi.
Qizigan katod o‘zidan elektronlarni chiqaradi(termoelektron emissiya). Agar anod
potensiali katod potensialiga nisbatan musbat bo‘lsa, elektronlar anodga tomon tezlanish
oladi va anod toki hosil bo‘ladi. Anod tokining qiymati, boshqa narsalardan tashqari, anod
va katod o‘rtasidagi kuchlanishga (anod kuchlanishi) bog‘liq bo‘ladi. Grafikdan ko‘rinadiki,
anod tokining anod kuchlanishiga bog‘lanishi Om qonuniga bo‘ysunmaydi. Tok kuchi
petensialalar ayirmasining o‘sishi bilan dastlab sekin, keyin tezroq so‘ngra yana sekin orta
borib, kuchlanishning biron qiymatidan boshlab o‘zgarmay qoladi. Shu vaqtda tok kuchi
to‘yinish to‘ki deb ataladi. Tokning to‘yinishiga sabab katod elektrodi o‘zidan elektronlarni
chiqarmay qoladi(4-rasm).
4-rasm. Kuchlanishining uch har xil qiymati U
1
, U
2
va U
3
lar uchun anod toki I
A
ning anod
kuchlanishi U
A
dan bog‘liqligi.
Hajmiy zaryadlarning chegaralash sohasi va to‘yinish sohasi aniq ajralib turibdi.
Qizdirish kuchlanishining kattaroq bo‘lishi to‘yinish tokining kattaroq bo‘lishiga olib keladi.
Bu esa to‘yinish tokining katoddan ajralib chiqayotgan elektronlar soniga tog‘ri
proportsional bo‘lish faktini tasdiqlaydi.
414
5-rasm. Hajmiy zaryadlarning chegaralash sohasi
Grafikdan hajmiy zaryadlarning chegaralash sohasi:
anod kuchlanishi U
A
ning
funksiyasi sifatida ko‘rishimiz mumkin.. Anod tokining katod kuchlanishiga bog‘liqligini
Lengmyur-Chayld tenglamasi yordamida ifodalanadi:
U
A
yoki I
A
(2)
Lengmyur-Chayld tenglamasiga asosan natija to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘ladi. Anod
potensiali barcha hollarda katod potensialidan katta bo‘lishi zarur, aks holda dioddan tok
o‘tmay qoladi. Diodning bu xossasi elektr tokining faqat bir tomonga o‘tish imkonini beradi
va shu sababli o‘zgaruvchan tokni o‘zgarmas tokka tog‘rilashda ishlatiladi.
Xulosa qilib aytganda laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish jarayonida olingan
natijalarni grafikli dasturlardan foydalanish talabalarning fizikaviy jarayonlarni
tushunishga, tahlil qilishga, taqqoslashga hamda fizik hodisalarning mohiyatini yanada
chuqurroq anglashga imkon beradi. Qolaversa, talabalarning fizik dunyoqarashlarini
kengayishiga xizmat qiladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming
|