Key words:
Mobile application, ICT, technology, integration, software tool, virtual,
learning process, tablet, laptop.
Oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayoni samaradorligini oshirishda mobil aloqalar
asosidagi ilovalarini takomillashtirish alohida o‘rinni egallamoqda. Mobil ilovalar (MI)
axborot texnologiyalarining dasturiy vositalari bo‘lib ularga qaraganda sifatli, ixcham
hamda ishlatish uchun qulay hisoblanadi. Bunday MI planshetlarda, noutbuklarda va
kompyuterlarda internetga ulanish uchun qulay vositalardir. Mobil texnologiyalardan
foydalanib o‘qitishda MIning o‘rni muhimdir. MI o‘z navbatida ta’lim tizimida dasturiy
vosita (DV) sifatida o‘quv jarayonini samaradorligini oshirshga xizmat qiladi, bir tomondan,
ikkinchi tomondan esa oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini MI asosida
takomillashtirishga asos bo‘ladi.
Inson faoliyatining turli sohalariga uning samaradorligini oshirish maqsadida
zamonaviy kompyuter texnikasi va axborot uzatish vositalarining joriy etilishi ushbu
faoliyatni amalga oshirishning prinsipial yangi usullarining paydo bo‘lishiga olib keldi.
Axborotni qayta ishlash, saqlash va taqdim etishda kompyuter texnikasining noyob
imkoniyatlaridan keng foydalanishga asoslangan bu usullar “yangi axborot texnologiyalari”
tushunchasiga birlashtirilgan. Ular uchun pedagogik sohada keng istiqbollar ochilmoqda.
Buning ob’ektiv sharti - bu o‘quv jarayonining axborot mohiyati bo‘lib, unda o‘qituvchi va
talabalar o‘rtasida turli xil ma’lumotlar almashinuvi alohida o‘rin tutadi. Ta’lim va
pedagogik jarayonda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, mutaxassislarning fikricha,
pedagogika nazariyasi va amaliyotida sifat jihatidan yangi bosqichdir. Ilg‘or pedagoglarning
texnologiya imkoniyatlaridan foydalangan holda jamiyatning ta’limga bo‘lgan talabini
qondirishga intilishi ta’limning yangi shakllarini hayotga tatbiq etadi [1].
Ushbu shakllardan biri – MIlar yordamida o‘qitish. O‘quv maqsadlarida DVning mohiyati
va didaktik imkoniyatlarini ochib beruvchi asosiy tushunchalarni ko‘rib chiqish mumkin.
Biz o‘quv maqsadlari uchun DV ni ma’lum bir fan sohasi deb ataymiz, unda u yoki bu
darajada uni o‘rganish texnologiyasi amalga oshiriladi, o‘quv faoliyatining har xil turlarini
amalga oshirish uchun sharoitlar ta’minlanadi. O‘quv DV odatda o‘quv jarayonida, ta’lim
xodimlarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishda, talaba shaxsini
rivojlantirish, o‘quv jarayonini faollashtirish uchun foydalanish uchun mo‘ljallangan [2].
Ta’lim maqsadlarida DVdan foydalanish quyidagilarga qaratilgan:
- o‘rganish va tahlil qilish ta’lim muammosini yechimini topish uchun - muammoga
yo‘naltirilgan DV;
- ob’ekt muhiti bilan faoliyatni amalga oshirish (masalan, matn tayyorlash tizimi,
axborot qidiruv tizimi) - ob’ektga yo‘naltirilgan DV;
- muayyan fan muhitida faoliyatni amalga oshirish (ideal holda - o‘quv
texnologiyasining o‘rnatilgan elementlari bilan) - mavzuga yo‘naltirilgan DV [3].
O‘quv dasturidan foydalanilgan holda DV lar quydagi imkoniyatlarni yaratadi:
- darsning bir qismini yoki butun darsni, bir nechta darslarni taqdim etadigan alohida
dasturlar sifatida;
- fan, bo‘lim yoki kurs mavzusini kompyuter ta’minoti bilan ta’minlaydigan dasturiy
majmualar sifatida, o‘quv kursining amaliy mashg‘ulotlarining aniq dasturini ta’minlovchi
seminarlar sifatida; [4, 5]
416
MIning ta’lim maqsadlari uchun imkoniyatlari ayniqsa diqqatga sazovordir, ularni
amalga oshirish pedagogika tarixida misli ko‘rilmagan ta’lim jarayonini jadallashtirish,
shuningdek, talaba shaxsini rivojlantirishga qaratilgan usullarni yaratish uchun zarur
shart-sharoitlarni yaratadi. Ularga:
- ta’lim maqsadlarida foydalanuvchilar va MI o‘rtasida interfaol qayta aloqa;
- real va “virtual” jarayonlar, hodisalarning ob’ektlari yoki obrazlari haqidagi o‘quv
ma’lumotlarini kompyuterda vizuallashtirish;
- yetarlicha katta hajmdagi ma’lumotlarni arxivda saqlash, uzatish, shuningdek,
markaziy ma’lumotlar bankidan qulay foydalanish imkoniyati;
- hisoblash va axborotini izlash jarayonlarini avtomatlashtirish, yoki tajribaning o‘zini
bir necha marta takrorlash imkoniyati bilan o‘quv eksperimenti natijalarini qayta ishlash;
- axborot-metodik ta’minlash jarayonlarini avtomatlashtirish, o‘quv faoliyatini tashkiliy
boshqarish va o‘zlashtirish natijalarini nazorat qilish.
MIning yuqoridagi imkoniyatlarini ta’lim maqsadlarida amalga oshirish quyidagi
tadbirlarni tashkil qilish imkonini beradi:
- o‘rganilayotgan ob’ektlar, hodisalar, jarayonlar, shu jumladan haqiqatda sodir
bo‘layotgan ma’lumotlarni ro‘yxatga olish, to‘plash, saqlash, qayta ishlash va turli
shakllarda taqdim etilgan katta hajmdagi ma’lumotlarni uzatish;
- interafaol muloqot - foydalanuvchining dasturiy tizimi bilan o‘zaro aloqasi, muloqotdan
farqli o‘laroq, matnli buyruqlar va javoblar almashinuvini, rivojlangan muloqot vositalarini
amalga oshirishni nazarda tutadi. Masalan, ixtiyoriy shaklda, “kalit” so‘zdan foydalangan
holda, cheklangan belgilar to‘plamiga ega bo‘lgan shaklda savollar berish ikoniyati mavjud
bo‘lishi lozim. Shu bilan birga, o‘quv materialining mazmuni, ishlash tartibi variantlarini
tanlash mumkin;
- real ob’ektlarni boshqarish (masalan, sanoat qurilmalari yoki mexanizmlarini taqlid
qiluvchi o‘quv robotlari);
- turli ob’ektlar, hodisalar, jarayonlar, shu jumladan sodir bo‘layotgan modellarning
ekranda imitatsion modellarini ko‘rsatilishini boshqarish;
- o‘quv faoliyati natijalarini avtomatlashtirilgan nazorat qilish (o‘zini o‘zi boshqarish),
nazorat, o‘qitish, test natijalariga ko‘ra tuzatish.
Yuqoridagi faoliyatlar talaba (talaba), o‘qituvchi va ta’lim-tarbiya maqsadidagi DVning
axborot o‘zaro ta’siriga asoslanganligi va shu bilan birga ta’lim maqsadlariga erishishga
qaratilganligini hisobga olib, uni axborot-ta’lim faoliyat deb yuritiladi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, biz MIdan ta’lim maqsadlarida foydalanishning
pedagogik maqsadlarini ko‘rsatish joiz:
Talaba shaxsini rivojlantirish, shaxsni axborot jamiyatidan foydalana olishga tayyorlash:
- fikrlash qobilyatini rivojlantirish (masalan, vizual-samarali, vizual-majoziy, intuitiv,
ijodiy, nazariy fikrlash turlari kabilar asosida);
- estetik tarbiya (masalan, kompyuter grafikasi, multimedia texnologiyasidan
foydalanish orqali);
- muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish;
- qiyin vaziyatda eng yaxshi qaror qabul qilish yoki yechimlarni taklif qilish
ko‘nikmalarini shakllantirish (masalan, qaror qabul qilish faoliyatini optimallashtirishga
qaratilgan kompyuter o‘yinlaridan va imitatsion modellardan foydalanish orqali);
- tajriba-sinov tadqiqot faoliyatini amalga oshirish ko‘nikmalarini rivojlantirish
(masalan, kompyuterni modellashtirish imkoniyatlarini amalga oshirish yoki kompyuter
bilan interfeysli uskunalardan foydalanish);
- axborot madaniyatini shakllantirish, axborotni qayta ishlash qobiliyati (masalan,
integratsiyalangan foydalanuvchi paketlari, turli grafik va musiqa muharrirlaridan
foydalanish orqali) [6].
417
Xulosa qilib aytganda, ta’lim maqsadlarida foydalanuvchilar va MI o‘rtasida interfaol
qayta aloqa, real va “virtual” jarayonlar, hodisalarning ob’ektlari yoki obrazlari haqidagi
o‘quv ma’lumotlarini kompyuterda vizuallashtirish, yetarlicha katta hajmdagi
ma’lumotlarni arxivda saqlash, uzatish, shuningdek, markaziy ma’lumotlar bankidan qulay
foydalanish imkoniyatini yaratadi.
|
