421
Multimedia darsliklar - kompyuter yordamida yoki o‘qituvchi ishtirokida o‘quv kursini
yoki uning katta qismini o‘zlashtirish imkoniyatini beruvchi dasturiy-uslubiy majmuadir.
Virtual laboratoriyalar - o‘quv majmuasi bo‘lib, u ob’ektli tajribalarni, jumladan maktab
sharoitida o‘tkazish qiyin, qo‘shimcha jixozlarni talab qiladigan yoki juda qimmatga
tushadigan tajribalarni o‘tkazish imkonini beradi.
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar shiddat bilan rivojlanib bormoqda va guvoh
bo‘lishimiz mumkinki har bir sohada zamon bilan hamqadam odimlashni taqazo etmoqda
axborot olish va foydalanish tezligi juda yiriklashgan hozirgi davrda ta'lim tizimida raqamli
texnologiyalardan foydalanish ta'lim sifatini oshirish va ijtimoiy faol yoshlarni
tarbiyalashda katta ahamyatga ega. Biz ilgari ta'lim dasturlarini an'anaviy usuli ya'ni
ma'ruzani yirik xajmli kitoblar va qollanmalar orqali amalga oshirilgan shaklida olib
borganmiz. Bu esa o‘z navbatida ta'lim sifatining u qadar yuqori bo‘lishini ta'minlamagan.
Hozirda ta'lim sifatini ko‘tarishda ta'limni raqamlashtirish jarayoni boshlangan.
Ta'lim tizimining hozirgi holati noan'anaviy ta'lim texnologiyalarining roli ortib
borayotgani bilan tavsiflanadi. Ta'lim oluvchi tomonidan ularning yordami bilan bilimlarni
o‘zlashtirish an'anaviy texnologiyalarga qaraganda ancha tezdir.
Ushbu texnologiyalar
bilimlarni rivojlantirish, egallash va tarqatish xarakterini o‘zgartiradi, o‘rganilayotgan
fanlarning mazmunini chuqurlashtirish va kengaytirish, uni tezda yangilash, samaraliroq
o‘qitish usullarini qo‘llash, shuningdek, har bir kishi uchun ta'lim olish imkoniyatini
sezilarli darajada kengaytirish imkonini beradi.
Raqamli texnologiyani o‘zi nima degan savolga quyidagicha javob beramiz: bu - xo‘jalik
yuritishning bir zamonaviy shakli bo‘lib. unda ishlab chiqarish va boshqarishning asosiy
faktori sifatida raqamli ko‘rinishdagi katta ma'lumotlar majmui va ularni qayta ishlash
jarayoni xizmat qiladi. Olingan natijalarni amaliyotda ishlatish esa an'anaviy ho‘jalik
yuritish shakllariga nisbatan ancha katta samaradorlikka erishishga imkon beradi. Misol
sifatida turli xildagi avtomatik
ishlab chiqarish jarayonlarini, 3D-texnologiyasini, bulutli
texnologiyalarni. masofaviy meditsina xizmatlari ko‘rsatishni, aqlli texnologiyalar
yordamida mahsulot yetishtirish va uni yetkazib berishni, turli xildagi tovarlarm saqlash va
ularni sotish jarayonlarini keltirish mumkin. Biz bu maqolada ta'lim tizimida
raqamlashtirishni o‘rniga to‘xtalib o‘tamiz.
Raqamli texnologiyalar orqali ta'lim berilsa ta'lim oluvchilarga ta'lim olish usullari
osonlashmoqda. Bunda esa ta'lim tizimi vostilari rolini multimediyalar, kodoskop,
kompyuter, noutbuk, internetga ulangan televizorlar, telefon liniyalar, smart doska,
proyektorlar bajarib beradi. Ta'lim beruvchilarga bunday vositalar bilan dars mashg‘ulotlar
o‘tkazish ta'lim sifatini oshirishni ta'minlaydi. Onlayn darslarda
raqamli texnologiyalar
qo‘llanilishi yaxshi samara berishi hammamizga ma'lum. Masalan, televideniya orqali berib
borilgan onlayn darslar raqamli ta'lim olishning bir turi deb olsak bo‘ladi.
Demak, raqamli ta'limda:
- xohlagan joyida va xohlagan vaqtida ta'lim olish imkoniga ega;
- internetdan axborot olish va undan foydalanish madaniyati shakllanadi;
- ta'lim tizimini yangi bosqichga ko‘taradi;
- vaqt va mablag‘ sarfini keskin kamaytiradi;
-"raqamli dunyo"da yo‘qolib qolmaslik va yaxshi ish topishda ustunliklarga ega bo‘lishgi
kabilar.
Raqamli ta'lim tizimini yuksalishiga Wi-Fi zonalar IT parklar ochilishi katta xizmat
qiladi. Ta'lim beruvchilarni raqamli texnologiyalar bilan ishlash qobiliyatini o‘stirish va
internet orqali turli ochiq kurslar tashkil etish imkoniyati tug‘iladi. Bu esa o‘z navbatida
ta'lim beruvchilarni oz ustida ko‘proq ishlashi va raqobat tufayli ta'lim sifatini
yanada
ortishiga xizmat qiladi.
Bundan tashqari raqamli texnologiyalar yana sun'iy intellekt texnologiyasini joriy etish
soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash holatlarini aniqlash, firibgarliklarni oldini olish,
422
ma'lumotlarni tahlil qilish va takrorlanuvchi jarayonlarni avtomatlashtirish hamda
shaffoflikni oshirishda qo‘l kelsa, katta hajmli ma'lumotlar — Big data esa soliq organlariga
kelib tushadigan katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlash, qayta ishlash, tushumlarni yanada
yaxshiroq bashorat qilish hamda to‘lovchilar va soliq organlari o‘rtasidagi
hujjat
almashinuvini yaxshilash imkoniyatini beradi.
Raqamli texnologiyalarni o‘zlashtirish insoniyat tarixidagi boshqa innovatsiyalarga
qaraganda tezroq sodir bo‘lmoqda: bor-yo‘g‘i yigirma yil ichida raqamli texnologiyalar
rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining qariyb 50 foizini qamrab olishga va ularning
yordami bilan jamiyatlarni o‘zgartirishga muvaffaq.
Masalan, sog‘liqni saqlash sohasida sun'iy intellektdan foydalanishga asoslangan ilg‘or
texnologiyalar inson hayotini saqlab qolish, kasalliklarni aniqlash va umr ko‘rish
davomiyligini oshirishga xizmat qilmoqda. Ta'lim sohasida virtual o‘quv muhiti va
masofaviy ta'limning ta'minlanishi talabalarga boshqa imkoniyatga ega bo‘lmagan
dasturlarda qatnashish imkonini berdi. Bundan tashqari, blokcheynga asoslangan
tizimlardan foydalanish orqali davlat xizmatlaridan foydalanish qulay bo‘ladi, ularni
ta'minlovchi institutlar mas'uliyatini oshiradi va sun'iy intellektdan foydalanish natijasida
jarayonlar kamroq byurokratik bo‘ladi. Katta ma'lumotlar, shuningdek, yanada
moslashuvchan va aniq siyosat va dasturlarga olib kelishi mumkin.
Quyida raqamli texnologiyalrni bazilariga to‘xtalib o‘tamiz: bulutili texnologiyalar -
internet foydalanuvchisiga on-layn xizmat sifatida kompyuter resurslarini taqdim
etiladigan ma'lumotlarni qayta ishlash texnologiyalaridir.
Raqamli texnologiyalar - narsalar interneti (Internet of Things, IoT). Raqamli axborotga
asoslangan asosiy texnologiyalardan biri bu narsalar internetidir. Ko‘pgina maishiy
texnikaning elektr tarmog‘iga ulanganligi odatiy holdir, lekin asta-sekin jismoniy
dunyoning tobora ko‘proq ob'ektlari Internetga ulanadi, bu esa ma'lumot to‘plash va hatto
ushbu ob'ektlarni masofadan turib boshqarish imkonini beradi. Darhaqiqat, Internetda
ob'ekt va tashqi dunyoning turli parametrlarini o‘z ichiga olgan va Internet orqali ob'ektni
boshqarish imkonini beruvchi jismoniy obyektning virtual nusxasi paydo bo‘ladi. Narsalar
internetiga misol qilib, kinoteatrdagi proyektor kabi qurilma texnik qo‘llab-quvvatlash
xizmatiga aniqlangan nosozlik va rejadan tashqari ta'mirlash doirasida almashtirilishi
kerak bo‘lgan ehtiyot qismlar ro‘yxati haqida signal yuboradi.
Raqamli texnologiyalar - kengaytirilgan haqiqat (AR).
Eng istiqbolli - bu virtual
dunyodan real dunyoga ob'ektlarni qo‘shish imkonini beruvchi to‘ldirilgan reallik
texnologiyasi. Tasavvur qiling-a, ko‘chada yurib, atrofingizdagi narsalar va odamlar haqida
qo‘shimcha ma'lumotni ko‘rasiz. Kengaytirilgan haqiqat misollari allaqachon mavjud va
faol qo‘llanilmoqda, ba'zi istiroxat bog‘larida siz jismoniy dunyodagi ob'ekt va virtual
dunyo o‘rtasidagi aloqalarni ko‘rsatadigan belgilarni allaqachon ko‘rishingiz mumkin.
To‘ldirilgan reallik elementlariga ega o‘yinlar faol tarqalmoqda, kiyim-kechak sotiladigan
do‘konlarda virtual oyna va jihozlash xonalari mavjud, to‘ldirilgan reallik allaqachon
avtomobillarda sinovdan o‘tkazilmoqda. Shu bilan birga, to‘ldirilgan reallik
texnologiyalaridan faol foydalanish yo‘lida hal qilinishi kerak bo‘lgan
masalalar ham
mavjud. Masalan, geopozitsiyani aniqlash vositalarining aniqligi hali ham etarli emas yoki
jismoniy dunyo ob’ektlarini ularning virtual nusxalari bilan bog‘lash uchun kompyuterda
ko‘rish texnologiyalari nomukammal. Biroq, ishonch bilan aytish mumkinki, yaqin
kelajakda ushbu texnologiya yutuq bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Raqamli texnologiyalar - virtual haqiqat (Virtual haqiqat, VR). Insonning virtual
haqiqatda bo‘lishiga imkon beruvchi texnik qurilmalarning paydo bo‘lishi ushbu
texnologiyani ko‘ngilochar sohada talabga aylantirdi. Virtual haqiqatning dubulg‘alari va
kostyumlari, ixtisoslashtirilgan xonalar sizga noma'lum dunyoga kirishga imkon beradi, bu
sizning barcha harakatlaringiz virtual olamdan javob berish uchun dasturlashtirilgan.
423
Ta'lim sohasida VR o‘quvchilarning bilim olish uslubini o‘zgartiradi. Sinf xonalarida VR
dan foydalanish o‘quvchilarga bilimlarni yaxshiroq o‘zlashtirish va qiyin tushunchalarni
tasavvur qilish orqali o‘rganishga yordam beradi.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, raqamli texnologiyalarni turli sohalarga nafaqat ta'lim
tizimiga joriy etilishi mamlakat ta'lim tizimini modernizatsiya qilishda katta rol o‘ynaydi.
Zamonaviy ta'limni tashkil etish va ta'lim samaradorligini ortishiga xizmat qiladi.
