O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI
Ijtimoiy-madaniy faoliyat kafedrasi
“MADANIY TADBIRLARNI TASHKIL
ETISH MAXORATI”
fanidan
MA`RUZALAR MATNI
(Bakalavriat yo`nalishi)
Namangan – 2013 yil
Ushbu fan Madaniy tadbirlarni tashkil etish maxorati fanining ahamiyati haqida muhim ma`lumotlarni beradi.
Ma`ruza matnini mantiqiy izchillikda bayon qilishga harakat qilindi. Mazkur sohaga oid bilimlarni o`rganish va o`zlashtirish jarayonini osonlashtirish maqsadida ma`ruza matnida ham nazariy-uslubiy, ham amaliy masalalar qamrab olingan.
Tuzuvchi: katta o`qituvchi: M. Tojiaxmedova
o`qituvchi : A.Gafarov
Taqrizchi: katta o`qituvch: B. Bo`ronov
Mazkur ma`ruzalar matni Ijtimoiy-madaniy faoliyat kafedrasining 2013 yil _________ dagi yig`ilishida muhokama qilindi va tasdiqlandi. Bayonnoma № ___.
MADANIY TADIRLARNI TASHKIL ETISH MAXORATI FANIGA KIRISH
Madaniy tadbirlar kishilarning ishdan bo`sh vaqtida ularga kerakli axborotlar berish, badiiy-estetik zavqlantirish, madaniy-ijodiy ishga jalb qilish hamda ularning mazmunli hordiq chiqarishlari uchun yordam beradi. Bu tadbirlar, asosan, og`zaki jurnal, klub kechalari, badiiy kompozitsiyalar, badiiy agitbrigada va diskoklub programmalari, teatrlashtirilgan kontsert va tomoshalar, xalq an`analari, ommaviy bayramlar va sayllar kabi shakllardan tashkil topadi. Badiiy-ommaviy tadbirlar o`z ichiga madaniy-ma`rifiy muassasalarning asosiy va ko`p shakllarini qamrab oladi.
Madaniy tadbirlarning eng afzallik tomoni shundaki, ular o`zida madaniy-ma`rifiy muassasalar faoliyatini ko`proq mujassamlashtiradi. Jumladan, ularda agitatsiya va propaganda ishi, havaskorlik ijodi, bo`sh vaqtni mazmunli tashkil qilish kabi faoliyatlar birlashib ketadi. Badiiy-ommaviy tadbirlarning har bir shakli (ommaviy bayramlar, an`anaviy marosimlar, teatrlashtirilgan tomoshalar, har xil kechalar, namoyishlar)ga murojaat etsak, ularda agitatsiya-propaganda xarakteridagi mazmunni, havaskorlik ijodining natijalarini, badiiy-estetik zavqlanish va hordiq chiqarish uchun yaratilgan qulayliklarni yaqqol sezish mumkin. SHu sababli, badiiy-ommaviy tadbir madaniy-ma`rifiy muassasalardagi barcha faoliyatning umumlashtirilgan ko`zgusidir.
Madaniy tadbirlarni amaliy tashkil qilish nazariya va metodika asosida konkret ish shakllarini ijodiy uyushtirishdir. Amaliy ishga kirishish – bu uchinchi jarayondir.
Shunday qilib, badiiy-ommaviy tadbirlarni tashkil qilishga erishish quyidagi jarayonlarni o`z ichiga oladi:
Nazariy va ilmiy asoslarni (jumladan, ish tajribani ham) o`rganish.
Umumiy va spetsifik metodikani (jumladan, ilg`or ish tajribani ham) o`zlashtirish.
Ishga ijodiy yondashish, amaliy tashkil qilish malakasiga ega bo`lish.
Bir-birini vujudga keltiradigan va o`zaro bog`liq bo`lgan bu jarayonlar va ularga oid masalalar mazkur o`quv qo`llanmaning ob`ekti sifatida namoyon bo`ladi. SHu sababli, badiiy-ommaviy tadbirlar nazariyasi, metodikasi va amaliy tajribasini aks ettirishni ko`zda tutgan ushbu qo`llanma uch bobdan tashkil topgan.
Birinchi bobda madaniy tadbirlar nazariyasiga oid masalalar yoritildi. Unda ilmiy-nazariy asoslar, jumladan, tadbirlarning ijtimoiy-madaniy hayotda tutgan o`rni hamda ularning umumiy va o`ziga xos printsiplari, shuningdek, konkret funktsiyalariga xarakteristika beriladi.
Ikkinchi bobda madaniy tadbirlarni tayyorlash metodikasi va jarayonining asosiy bosqichlari, ya`ni stsenariy yaratish va uni postanovka qilish (rejissura) qonun-qoidalari ilmiy-metodik tarzda o`rganildi. SHuningdek, foydalaniladigan usul va vositalarga izoh berildi.
Uchinchi bobda madaniy tadbirlarning asosiy shakllariga alohida va batafsil xarakteristika berildi. Har bir shaklning mohiyati, qisqacha tarixi, o`ziga xos xususiyatlari va tarbiyaviy imkoniyatlari o`rganildi.
MAVZU. MADANIY TADBIRLARNI TASHKIL ETISH MAXORATI FANINING MASAD VA VAZIFALARI.
REJA:
Madaniy-ma`rifiy muassasalar faoliyati.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning afzalligi. negizi.
Badiiy-ommaviy tadbirlar negizi.
Kishilarda ommaviy tadbirlarga bo`lgan ehtiyoj.
Madaniy-ma`rifiy ishlarning kollektivlar hayotidagi o`rni.
Madaniy-ma`rifiy muassasalar — bu ideologik va tarbiyaviy ishlar sistemasining asosiy zvenolaridan biri bo`lib, ular xalqning ijtimoiy-madaniy hayotida, mehnatkashlarning bo`sh vaqtini mazmunli tashkil qilishda muhim rol’ o`ynaydi. Ular shaxsning har tomonlama rivojlanishi va ijtimoiy-madaniy aktivligini oshirish jarayonini o`ziga xos vazifalar, ya`ni uzluksiz ta`lim-tarbiya berish, havaskorlik ijodiga jalb qilish va mazmunli dam olish, hordiq chiqarishini uyushtirish orqali olib boradi.
Madaniy-ma`rifiy ishlar, eng avvalo, madaniy-ma`rifiy muassasalar — klub, park, muzey, kutubxona hamda madaniy komplekslarning faoliyatidir.
Madaniy-ma`rifiy ishlar bilan klub, park, kutubxona muassasalari hamda madaniy-komplekslargina emas, balki bunday ishlar bilan boshqa ijtimoiy muassasa va tashkilotlar ham shug`ullanadi.
Madaniy-ma`rifiy faoliyat bilan yuqorida tilga olingan barcha davlat muassasalari, kasaba soyuzlari, komsomol tashkilotlari, ko`ngilli jamiyatlar, ommaviy axborot vositalari, san`at muassasalari, o`quv yurtlari, sanoat korxonalari va boshqa ko`plab tashkilotlar o`z ishining bir bo`lagi sifatida shug`ullanadilar. Demak, madaniy-ma`rifiy ishlar barcha kollektivlar hayotida madaniy-tarbiyaviy ish sifatida muhim o`rin egallaydi.
Madaniy-ma`rifiy faoliyat ko`p qirrali ijtimoiy-madaniy jarayon bo`lganligi sababli, u hayotning deyarli barcha sohalari bilan bog`liq. Avvalo, u kishilarnnng mehnat faoliyati va bo`sh vaqti bilan aloqadordir. Madaniy-ma`rifiy ishlar kishilarning bo`sh vaqtini mazmunli tashkil qilish, mazmunli dam olishini ta`minlash va ishlab chiqarishda yaxshi natijalarga erishishlari uchun yordam beradi. Mehnatda qo`lga kiritilgan g`alabalarini nishonlaydi, ilg`or ish tajribalarini omma orasida targ`ib qiladi.
Ikkinchidan, u xalq madaniyatining tarkibiy qismidir. Madaniy-ma`rifiy ishlar insoniyat yaratgan eng yaxshi progressiv xalq an`analarini saqlaydi, rivojlantiradi, targ`ib qiladi. U ommani faqat madaniyat namunalaridan bahramand bo`lishiga sharoit yaratibgina qolmay, uning madaniy hayot quruvchisiga aylanishiga ham ko`maklashadi, madaniy qiyofasi – xulq-atvori, odobi va axloqining shakllanishida qulayliklar yaratadi.
Uchinchidan, u san`at bilan bog`liqdir. Madaniy-ma`rifiy ishlar xalq san`atini targ`ib qilish bilan birga, ommani rang-barang badiiy havaskorlik faoliyatiga jalb etadi, ularning ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi.
Klub muassasalarida aholi uchun ko`pgina havaskorlik uyushmalari: to`garaklar va studiyalar ishlab turadi. Ular xalqning haqiqiy san`at namunalarini yaratishga imkoniyatlar yaratib beradi.
To`rtinchidan, u turmush tarzi va mahalliy hayot bilan bog`liqdir. Madaniy-ma`rifiy ishlar muayyan muassasa, kollektiv, oila va shaxs hayotini real aks ettiradi. Ularning oldida turgan muammolarni echishga yordam beradi. Mahalliy hayotni ma`naviy mazmun bilan boyitadi, badiiy jihatdan bezaydi.
Beshinchidan, u fizkul’tura va sport bilan bog`liqdir. Ayniqsa, qishloq madaniy-ma`rifiy muassasalari fizkul’tura va sport ishlari bilan bevosita shug`ullanib, aholini jismoniy chiniqtirish va sog`lomlashtirishda katta rol’ o`ynaydi.
Madaniy-ma`rifiy ishlar faqatgina ijtimoiy-madaniy hayotning barcha tomonlari bilan aloqador bo`libgina qolmay, balki u ko`pgina fanlar bilan ham bevosita bog`liqdir.
Madaniy-ma`rifiy ishlar sotsiologiya, pedagogika, psixologiya, san`atshunoslik fanlarining ilmiy asoslari, yutuqlari, tajribalaridan foydalanadi. Sotsiologiyadan jamoat o`rtasida uning har xil uyushmalar, gruppalar tabaqalari ehtiyojlarini o`rganishni; umumiy pedagogikadan ta`lim va tarbiya ishlarini qay darajada olib borishni; psixologiyadan shaxsning kayfiyatiga, ongiga qanday ta`sir o`tkazishni; san`atshunoslikdan badiiy san`at sirlarini, ijodiy jarayonni tashkil etish va boshqalarni o`rganadi.
SHunday qilib, madaniy-ma`rifiy ishlar ko`p qirrali madaniy-ijtimoiy hodisa bo`lib, ijtimoiy fanlarning ilmiy asoslaridan foydalangan holda, o`z nazariyasini vujudga keltiradi.
Madaniy-ma`rifiy ishlarning o`z ob`ekti, predmeti va ish faoliyati mavjud.
Madaniy-ma`rifiy ishlar, asosan, quyidagi faoliyatlardan tashkil topadi:
Tashviqot va targ`ibot ishlarini olib borish.
Xalq havaskorlik ijodini o`stirish.
Mehnatkashlarning dam olishini tashkil qilish.
Ushbu ish faoliyatlari madaniy-ma`rifiy ishlarning shakllarini vujudga keltiradi. Madaniy-ma`rifiy faoliyat kishilarning ijtimoiy, madaniy va ma`naviy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgani uchun undan foydalaniladigan ish shakllari rang-barangdir. Bularga lektsiya, doklad, axborot, suhbat, obzor, siyosiy o`qish, konsul’tatsiya, seminar, munozara, konferentsiya, ijodiy uchrashuvlar, savol-javob kechalari, og`zaki jurnal, tematik kecha, kontsert, spektakl’, ommaviy tomosha, xalq sayllari, bayramlar, karnaval, raqs kechalari, festival’, diskotekalar, ekskursiya, madaniy sayr (kul’tpoxod), viktorina, ko`rgazma, konkurs va hokazolar kiradi.
Bundan tashqari, madaniy-ma`rifiy ish shakllariga klub uyushmalari, badiiy va texnik havaskorlik to`garaklarining mashg`ulotlari hamda badiiy agitbrigada, diskoklub tomoshalarini kiritish mumkin.
Ko`rinib turibdiki, madaniy-ma`rifiy faoliyatning ish shakllari xilma-xil va juda ko`p. Ular haqida to`liq va sistemali tushunchaga ega bo`lish uchun maxsus klassifikatsiya zarur. Maxsus adabiyotlarda bir necha xil klassifikatsiya (tasniflash) mavjud: Ular ichida ikki xil tasniflash ko`proq diqqatga sazovordir: birinchi tur klassifikatsiyaga madaniy-ma`rifiy ish shakllarida qatnashadigan kishilarning soni asos qilib olinadi. U quyidagilarga bo`linadi: individual, gruppali va ommaviy shakllar.
Individual shakllar — mutaxassis va tinglovchi o`rtasidagi konsul’tatsiya, individual (yakka) suhbat, amaliy mashg`ulotlardan tashkil topadi.
Truppali shakllar – taxminan 15-30 kishi qatnashadigan tadbirlar, ya`ni munozara, seminar, suhbat, ekskursiya, badiiy havaskorlik kollektivlari mashg`ulotlarini o`z ichiga oladi.
Ommaviy shakllar – soni cheklanmagan, katta auditoriyaga mo`ljallangan lektsiyalar, savol-javob kechalari, og`zaki jurnallar, tematik kechalar, ommaviy tomosha, bayramlar va hokazolardan vujudga keladi. Ommaviy shakllar madaniy-ma`rifiy ishlarning asosiy qismini tashkil qiladi.
Ikkinchi tur klassifikatsiyalash, madaniy-ma`rifiy ish shakllarida qanday ta`sirchan vositalar va metodlardan foydalanish asosida vujudga keladi? Bu xil klassifikatsiya ko`proq madaniy-ma`rifiy muassasalardagi agitatsiya va propaganda ishlariga mansubdir. Bu borada ham ish shakllari uchga bo`linadi: monologik, dialogik, va kompleks shakllar.
Monologik shakllar — bu notiqning og`zaki, «jonli» so`zi xamda boshqa ta`sirchan vositalar orqali auditoriyaga axborotlar beradigan tadbirlar. Masalan: lektsiya, doklad, axborot va hokazo.
Dialogik shakllar – bu tadbirlar, asosan, muloqot, suhbat, fikr almashishlardan iborat bo`lib, unga suhbat, munozara, uchrashuv, savol-javob kechalari kiradi.
Kompleks shakllar deganda, monologik va dialogik nutqlar ishlatilishi bilan bir qatorda, ko`plab boshqa ta`sirchan vositalardan foydalanish mumkin bo`lgan tadbirlar tushuniladi. Masalan: og`zaki jurnal, tematik kecha va boshqalar.
Hozirgi madaniy-ma`rifiy ishlarda keng tarqalgan shakllar birinchi xil klassifikatsiyadagi ommaviy va ikkinchisidagi kompleks shakllardir. Ular birlashib, «badiiy-ommaviy tadbirlar»ni vujudga keltiradi. «Badiiy-ommaviy tadbirlar» tushunchasi madaniy-ma`rifiy muassasalardagi ham ommaviy, ham kompleks ish shakllarining mohiyatini yaxshiroq ochishga yordam beradi. SHuni ta`kidlab o`tish kerakki, hanuzgacha badiiy-ommaviy tadbirlar amaliyotda «madaniy-ommaviy tadbirlar», «ommaviy tadbirlar», «ommaviy shakllar» deb ham yuritiladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlar kishilarning ishdan bo`sh vaqtida, ularga kerakli axborotlar berish, badiiy-estetik zavqlantirish, madaniy-ijodiy ishga jalb qilish hamda ularning mazmunli hordiq chiqarishlari uchun yordam beradi. Bu tadbirlar, asosan, og`zaki jurnal, klub kechalari, badiiy kompozitsiyalar, badiiy agitbrigada va diskoklub programmalari, teatrlashtirilgan kontsert va tomoshalar, xalq an`analari, ommaviy bayramlar va sayllar kabi shakllardan tashkil topadi. Badiiy-ommaviy tadbirlar o`z ichiga madaniy-ma`rifiy muassasalarning asosiy va ko`p shakllarini qamrab oladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning eng afzallik tomoni shundaki, ular o`zida madaniy-ma`rifiy muassasalar faoliyatini ko`proq mujassamlashtiradi. Jumladan, ularda agitatsiya va propaganda ishi, havaskorlik ijodi, bo`sh vaqtni mazmunli tashkil qilish kabi faoliyatlar birlashib ketadi. Badiiy-ommaviy tadbirlarning har bir shakli ommaviy bayramlar, an`anaviy marosimlar, teatrlashtirilgan tomoshalar, har xil kechalar, namoyishlar)ga murojaat etsak, ularda agitatsiya-propaganda xarakteridagi mazmunni, havaskorlik ijodining natijalarini, badiiy-estetik zavqlanish va hordiq chiqarish uchun yaratilgan qulayliklarni yaqqol sezish mumkin. SHu sababli, badiiy-ommaviy tadbir madaniy-ma`rifiy muassasalardagi barcha faoliyatning umumlashtirilgan ko`zgusidir.
NAZORAT SAVOLLARI:
Badiiy-ommaviy tadbirlar deganda nimani tushunasiz?
Madaniy-ma`rifiy faoliyat nima?
Ularning ijtimoiy hayotdagi roli?
Madaniy-ma`rifiy faoliyatning muhim sohalari?
Madaniy-ma`rifiy ishlar kishilar hayotidagi o`rni?
TAYANCH SO`ZLAR:
Madaniy-ma`rifiy faoliyat vazifasi, faoliyat ta`sirchanligi, boshqa sohalar bilan aloqadorligi.
MAVZU. MADANIY TADBIR TUSHUNCHASI
REJA:
Badiiy-ommaviy tadbirlar printsiplari.
Badiiy-ommaviy tadbirlar funktsiyalari.
Ommaviylik va ixtiyoriylik printsiplari.
Axborot va badiiylikni uyg`unlashtirish printsiplari.
Jamoatchilikning tashabbuskorlik va havaskorligi printsiplari.
Badiiy-ommaviy tadbirlar nazariyasini o`zlashtirishda ularning mohiyati va ijtimoiy-madaniy hayotda tutgan o`rnini bilish muhim bo`lganidek, ularning o`ziga xos bo`lgan printsiplari va funktsiyalarini (vazifalarini) ilmiy asosda o`rganish ham katta ahamiyatga egadir.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning o`ziga xos printsiplari ularni tashkil qilishda yo`l-yo`riqlar ko`rsatadigan asosiy manbadir.
Printsip – bu «nazariya, ta`limot, fan va shu kabilarning asosiy qonun-qoidasi»; «faoliyat uchun asos qilib olinadigan qonun-qoidasi». Printsip – bu amal qilinishi lozim bo`lgan nizomdir.
Badiiy-ommaviy tadbirlar ideologiya ishining, madaniy-ma`rifiy faoliyatning bir qismi bo`lgani sababli ular, eng avvalo, umumiy ideologik printsiplarga bo`ysunadi. Bular quyidagilardan iborat:
G`oyaviylik va xalqchillik printsipi.
Ilmiylik printsipi.
Hayot, qurilish amaliyoti bilan bog`lanish printsipi.
Jangovarlik printsipi.
Aholining har xil gruppalariga, tabaqalariga
differentsial yondashish printsipi.
Bu umumideologik printsiplar barcha ideologiya ishini olib boradigan madaniyat va san`at muassasalari faoliyatida, jumladan, badiiy-ommaviy tadbirlarni tashkil qilishda ham bosh nizom rolini bajaradi.
SHu bilan birga, madaniy-ma`rifiy ishlarning jumladan, ommaviy tadbirlarning o`ziga xos printsiplari mavjud. Ular madaniy-ma`rifiy ishlarning mohiyati, hayotda o`ynaydigan roli asosida vujudga keladi. O`z navbatida, bu o`ziga xos printsiplar madaniy-ma`rifiy ishlarning asosiy vazifalarini hamda barcha ish shakllarining tashkil qilish qonuniyatlarini vujudga keltiradi.
Madaniy-ma`rifiy ishlarning, jumladan, badiiy-ommaviy tadbirlarning o`ziga xos printsiplari quyidagilardan iborat:
Ommaviylik va ixtiyoriylik printsipi. Madaniy-ma`rifiy muassasalarda tashkil qilingan tadbirlarga kelish ixtiyoriydir. Tadbirlarga hech kimni majbur qilib qatnashtirib bo`lmaydi. Mehnatkashlar ko`ngliga yoqqan tadbirlarni tanlashlari va ularning qatnashchilari bo`lishi mumkin. Tadbirlar ommabop va hamma uchun qiziqarli bo`lmog`i shart. Bunga erishish uchun tashkil qilinadigan tadbirlar yuqori saviyada hamda aholinnng asosiy ma`naviy ehtiyojlari va talablariga javob beradigan bo`lmog`i lozim.
Jamoatchilikning tashabbuskorligi va havaskorligi printsipi. Tadbirlar faqat mahalliy aholi uchun va ularning ishtiroki bilan tashkil qilinadi. Professional kollektivlarda tomoshalar professional ijrochilar – aktyorlar, solistlar, raqqosalar bilan tayyorlansa, madaniy-ma`rifiy muassasalarda tadbirlarning qatnashchilari, a`zolari, asosan, jamoatchilik tashabbuskorlari va havaskorlardan tashkil topadi. SHuning uchun ham tadbirni uyushtirishda halq orasidan chiqqan tashabbuskor kishilarni hamda badiiy havaskorlik kollektivlarining a`zolarini keng jalb qilmoq va ularning faoliyatidan samarali foydalanmoq kerak.
SHaxsning ma`naviy qiyofasini boyitish va o`stirish printsipi. Ma`lumki, kishi asosiy ish jarayonida va undan tashqari vaqtda o`zining ehtiyojini har tomonlama qondira olmaydi. Bu borada madaniy-ma`rifiy muassasalar, jumladan, ularda o`tkaziladigan rang-barang tadbirlar ham yordam berishi mumkin. Buning uchun aholining asosiy ishdan tashqari bo`sh vaqtlarida qaysi faoliyat bilan shug`ullanishi, qanday sohalarga qiziqishi va nimalarga ehtiyoji borligini aniqlab, muayyan talablar asosida, maxsus tadbirlar tashkil qilish lozim.
Axborot va badiiylikni (informatsion mantiq va emotsional obrazlilikni) uyg`unlashtirish printsipi. Madaniy-ommaviy tadbirlarda ommaga ma`lum darajada axborot va bilim beriladi. Ular aholini ko`proq qiziqtirish uchun tushunarli, badiiy barkamol va ta`sirchan bo`lishi kerak. Buning uchun tadbirda axborotni ko`proq badiiy-emotsional obrazli shaklda, ta`sirchan vositalardan keng foydalangan holda ommaga etkazish lozim.
Dam olish jarayoni mazmunini go`zallashtirish printsipi. Tadbirlar, asosan, mehnatkashlarning asosiy ishidan holi vaqtida tashkil qilinadi hamda ularga maxsus dam olish shakllari havola etiladi. Mehnatkashlarning yaxshi hordiq chiqarishi uchun tadbirlarni estetik boyitish, go`zallik qonunlari asosida uyushtirish lozim. Tadbir o`tkaziladigan joyni ham, uyushtirilayotgan tadbir shaklining o`zini ham, undagi mazmun, harakat va so`zlarni hyam ko`rkam, go`zal, badiiy-estetik bezash katta samara beradi.
YUqorida qayd etilgan umumideologik va madaniy-ma`rifiy ishlarning o`ziga xos printsiplarini ijodiy o`zlashtirish badiiy-ommaviy tadbirlar tashkilotchilari uchun bosh ilmiy qurol bo`lib xizmat qiladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning asosiy funktsiyalari ularning umumiy va o`ziga xos printsiplari asosida vujudga keladi.
«Funktsiya» deganda, biron muassasaning, kimsaning yoki narsaning faoliyat doirasida bajariladigan vazifalarini tushunamiz.
Har bir davlat muassasaning o`ziga xos bajaradigan ish doirasi mavjud bo`lganidek, madaniy-ma`rifiy mussasalarning ham o`ziga xos shug`ullanadigan faoliyati va vazifalari bor. Badiiy-ommaviy tadbirlar madaniy-ma`rifiy muassasalarning asosiy sohalaridan biri bo`lgani uchun, eng, avvalo, ularning funktsiyalari o`ziga xos tartibda ijodiy yondashilgan holda bajarilmog`i lozim.
Madaniy-ma`rifiy muassasalar o`z ish faoliyatida quyidagi asosiy funktsiyalarni (vazifalar) bajaradi:
Ommaga uzluksiz ta`lim berish, ularning bilimini doimiy va muntazam oshirish.
Ommani havaskorlik ijodiga jalb qilish, ularning madaniy ijtimoiy aktivligini va tashabbuskorligini oshirish.
Mehnatkashlarning dam olishini mazmunli uyushtirish.
Bu funktsiyalar madaniy-ma`rifiy muassasalarning barcha faoliyatlari va sohalari uchun umumiydir. Lekin uning har bir faoliyatida bu funktsiyalardan o`ziga xos tarzda foydalaniladi. Ba`zi bir faoliyatda masalan, xalq universiteti faoliyatida lektsiyani og`zaki agitatsiya va propaganda ishlarini uyushtirishda birinchi funktsiya boshqa xil faoliyatda (masalan, havaskorlik ijodini rivojlantirishda), ikkinchi funktsiya, yana ba`zi birlarida, jumladan, badiiy-ommaviy tadbirlarni tashkil qilishda uchinchi funktsiya muhim o`rin tutadi.
Bu funktsiyadan badiiy-ommaviy tadbirlarda, uning mohiyatidan kelib chiqib, o`ziga xos tartibda foydalaniladi. Ular quyidagicha:
Mehnatkashlarning dam olishini tashkil qilish funktsiyasi. Ma`lumki, mehnatkashlar ommaviy tadbirlarga ko`pincha ishdan keyin charchagan holda kelishadi. SHu sababli barcha tadbirlar ular uchun mazmunli dam olish vazifasini o`tashi kerak. Agar barcha tadbirlar ommaning dam olishi, badiiy-estetik zavq olishi uchun sharoit yaratib bersa, maqsadga muvofiq ish qilindi, deb aytish mumkin.
Madaniy-ma`rifiy muassasalarning boshqa funktsiyalari, ya`ni ommaga bilim berish hamda havaskorlik ijodini tashkil qilish kabi ommaviy tadbirlarda mehnatkashlarning dam olishiga bevosita bog`liq holda olib boriladi.
Ommaga axborot va bilim berish funktsiyasi. Bu o`ziga xos funktsiya madaniy-ma`rifiy muassasalarning faoliyatiga xos birinchi funktsiyaning ommaviy tadbirlarga moslab o`zgartirilgan ko`rinishidir. Badiiy-ommaviy tadbirlarda uzluksiz sistemali ta`lim va bilim berish murakkab jarayondir.
Uzluksiz ta`lim berish jarayonini og`zaki agitatsiya va propagandaga xos shakllar, jumladan, xalq universiteti mashg`ulotlari, lektoriylar, tematik o`qishlar vositasida bajarish mumkin. Bu vazifani badiiy-ommaviy tadbirlarning shakllaridan biri – og`zaki jurnallar ham bajarishi mumkin, qolgan barcha madaniy-ommaviy tadbirlarda mavzuga xos axborot va bilim berish mumkin. Badiiy-ommaviy tadbirlarda axborot va bilim berish jarayonining eng asosiy talabi shundaki, unda siyqasi chiqqan, hammaga ma`lum bo`lgan bilimlardan qochib, yangi va original axborotlardan foydalanish kerak. Bunday ma`lumotlardan foydalanish uchun maxsus spravochniklar, entsiklopediyalar hamda muassasa, kolxoz-sovxoz va shaxsiy arxiv materiallariga murojaat qilib, ular asosida tadbir tayyorlanishi yaxshi samara beradi.
Ommani badiiy havaskorlik ijodiyotiga jalb qilish funktsiyasi. Albatta, badiiy-ommaviy tadbirlar havaskorlik ijodisiz vujudga kelmaydi. Tadbir tayyorlashda qatnashadigan barcha kishilarning faoliyati – bu, so`zsiz, badiiy ijodning bir ko`rinishidir. Lekin «Ommani havaskorlik ijodiga jalb qilish» deganda, biz tadbir tayyorlovchilarning faoliyatini nazarda tutib qolmasdan, balki tomoshabin sifatida kelgan ommani aktivlashtirishni, ularni umumiy harakat qatnashchisiga aylantirishni ham tushunmog`imiz lozim.
Ko`pgina badiiy-ommaviy ish shakllarida, ayniqsa, bayramlar va xalq an`analarida, bu jarayon uchun keng qulayliklar mavjud. Madaniy-ommaviy tadbirlarni tayyorlash jarayonida yuqorida qayd etilgan funktsiyani bajarishda ma`lum ish shaklining o`ziga xos tashkiliy xususiyatlariga murojaat etish muhim o`rin tutadi. CHunki har xil ish shaklini tashkil etishda bu funktsiyalardan birdek foydalanilavermaydi. Ba`zi shakllarda ko`proq axborot beriladi, ba`zilari asosan dam olish uchun xizmat qiladi va boshqalari ko`proq madaniy-ijodiy jarayonga qatnashtirishga yordam beradi.
NAZORAT SAVOLLARI:
Funktsiya deganda nimani tushunasiz?
Ilmiylik printsipi nima?
Ommani havaskorlik ijodiga jalb qilish nima?
Ommaga axborot va bilim berish funktsiyalari.
|
