TAYANCH SO`ZLAR:
Badiiy-ommaviy tadbirlarning printsipi, funktsiyasi, g`oyasi, tashabbuskorligi, havaskorligi.
MAVZU. TADBIRLAR TURLARI VA SPETSIFIK XUSUSIYATLARI.
REJA:
Madaniy hordiq tadbirlarini tashkil etish.
Madaniy hordiq tadbirlari ideologiyasi.
Madaniy hordiq muassasalari.
Badiiy-ommaviy tadbirlarni tashkil qilishning o`ziga xos xususiyatlarini bilish shu sohaga oid bilimlarni konkretlashtiradi, ularni egallashga aniqlik kiritadi, tadbirlar mohiyati va xarakterini to`laroq yoritib berishga yordam beradi.
O`ziga xos xususiyatlar haqida so`z borganda, hodisalarni bir-biridan ajratib turadigan, faqat bir hodisaning yolg`iz o`ziga tegishli bo`lgan xususiy belgilari va tomonlari tushuniladi. Lekin o`ziga xos xususiyatlar bir hodisaning yakka o`zini o`rganish bilangina aniqlanmaydi. Balki bir necha hodisalarni bir-birlari bilan solishtirib ko`rilganda, ularning avval umumiy, keyin esa xususiy tomonlarini topish mumkin bo`ladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning xususiyatlarini aniqlash uchun ularni san`at, ommaviy axborot turlari bilan taqqoslab ko`riladi. CHunki badiiy-ommaviy tadbirlarning teatr spektakllari, kontsert programmalari, kinofil’m va radioeshittirishlar, teleko`rsatuvlar bilan umumiy bo`lgan hamda ulardan ajralib turadigan o`ziga xos tomonlari bor.
Badiiy-ommaviy tadbirlarni tashkil etishning birinchi asosiy xususiyati shundan iboratki, u kundalik hayotning tarkibiy qismi sifatida namoyon bo`ladi. Agar san`at asarlari real «birinchi dunyo»ni badiiylashtirish asosida «ikkinchi dunyo»ni vujudga keltirsa, badiiy-ommaviy ish shakllari kundalik hayotning o`zidagi muhim va diqqatga sazovor voqealarni tadbir sifatida uyushtiradi.
YUqorida qayd etganimizdek, mehnatkashlarning bo`sh vaqtini mazmunli tashkil qilish asosan madaniy-ma`rifiy muassasalarning zimmasiga tushadi. SHunday ekan, aholining ishdan xoli vaqtida hayotning muhim daqiqalarini va mehnat yutuqlarini nishonlash hamda ular ehtiyojini qondirish uchun badiiy-ommaviy tadbirlar (turmushning tarkibiy qismi sifatida) uyushtiriladi. Mehnatkashlarning bo`sh vaqtlarida ularning bilimini oshirish uchun og`zaki jurnal, hordiq chiqarishlari uchun dam olish kechalari, biron buyuk sanani yoki mehnat yutug`ini nishonlash uchun bayramlar kabi ko`plab tadbirlar tashkil qilinadi. Bu tadbirlar esa maxsus o`ylab topilmaydi. Ularni mahalliy hayotning o`zi, kishilarning ma`naviy ehtiyoji bevosita taqozo qiladi va shularga binoan tadbirlar tashkil qilinadi.
Badiiy-ommaviy tadbirlar kundalik turmushning tarkibiy qismi sifatida hayotning muhim daqiqalarini o`zida mujassamlashtirish bilan birga, ular hayotni real xujjatli materiallar bilan bog`liq holda aks ettiradi. Albatta, ularda barcha hayotiy materiallar badiiy-estetik bezalib, madaniy tadbir shakliga keltiriladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning ikkinchi xususiyati shundan iboratki, u bir marta tashkil etilib, asosan bir marta namoyish qilinadi. Agar teatr spektakllari kinofil’mlar tayyorlangandan keyin yuzlab marta namoyish qilinsa, madaniy-ma`rifiy muassasalardagi tadbirlar esa takroran qo`yilmaydi. U muayyan va muhim sanalarga bag`ishlangan uchun faqat belgilangan kunda (yoki uning arafasida) tashkil qilinadi.
Agar teatrda qo`yilgan p’esani yana bir necha yildan keyin qaytadan sahnalashtirish mumkin bo`lsa, klub tadbirlarida bu holat takrorlanmaydi. Biron tadbir stsenariysining sxemasini ikkinchisiga qo`llash mumkin emas. Har qanday yangi stsenariy yangi tuzilishni, asosiy detallar va fikrlarning obrazi, o`ziga xos tuzilishini, o`y-kechinmalarni hamda ijodiy mehnatni talab qiladi.
Buning asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
a) (Klub) tadbirlari ma`lum va muhim sanaga bag`ishlangani uchun faqat belgilangan kunda (yoki o`sha kun arafasida) tashkil qilinadi. Boshqa kunlarda ma`lum sanaga bag`ishlangan tadbirlarga ommaning ehtiyoji bo`lmaydi.
b) Klub hamda madaniyat va istirohat bog`i aholining ma`lum qismi uchun tayyorlangan tadbirlarni bir marta namoyish qilishi etarlidir. Masalan, o`qituvchilar kuniga bag`ishlangan tadbir asosan murabbiylar uchun bir marta — oktyabr’ oyining boshida o`tkazilishi mumkin.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning uchinchi xususiyati shundan iboratki, ular asosan mahalliy aholi uchun, ularning real hayotidan olingan materiallar asosida tuziladi. Tadbirlar aks ettiradigan materiallar muayyan muassasa xizmat qiladigan konkret xo`jalik, mahalla, korxona, kolxoz-sovxoz, rayon hayotidan olinadi. Tadbirlarning bosh qahramoni sifatida muayyan joyda mehnat qilib, mahalliy aholi orasida namuna bo`layotgan kishilar namoyon bo`ladi.
SHu bilan birga, badiiy-ommaviy tadbirlar xalqaro, umumittifoq yoki respublika miqyosidagi muhim voqealarga murojaat qilishi mumkin. Lekin madaniy-ma`rifiy muassasalardagi tadbirlar mazmunida faqat xalqaro, umumittifoq masalalari aks ettirilsa, boshqa ommaviy axborot vositalarining (radio, televidenie, matbuot) bajaradigan vazifalarga o`xshab ketadi. Madaniy-ma`rifiy muassasalar boshqa muassasalar bajaradigan vazifalarga o`z diqqatini jalb qilsa, bu takrorlanishga olib keladi va o`ziga xos xususiyatini yo`qotadi.
Radio, televidenie va matbuot ulkan kuchga, keng imkoniyatga ega bo`lgani bilan ularning ko`pgina eshittirish va ko`rsatuvlari barcha mahalliy hayot masalalarini aks ettira olmaydi. Ular asosan xalqaro, umumittifoq, respublika va oblast’ ahamiyatiga ega bo`lgan voqealarni aks ettirishi mumkin. Madaniy-ma`rifiy muassasalar esa, o`z tadbirlari orqali mahalliy hayot masalalarini muhim ijtimoiy voqealarga bog`lab olib borishi lozim.
Madaniy-ma`rifiy muassasalar o`z tadbirlarini, asosan, buyuk sanalarga, xalqaro va ittifoq miqyosidagi masalalarga bag`ishlab o`tkazadi-ku! Demak, tadbirlarning mazmunida, asosan, muhim voqealar aks etishi kerak emasmi? degan savol tug`ilishi mumkin. Albatta, bunday bo`lishi qonuniy, lekin madaniy-ma`rifiy muassasalar tadbirlarida muhim sanalarga bag`ishlangan materiallar mahalliy hayot sharoiti prizmasi orqali beriladi. Masalan, 9 may — G`alaba kuniga bag`ishlangan bayramni olaylik. Madaniy-ma`rifiy muassasalarning bu bayram tadbirida sovet xalqining fashizm ustidan qozongan g`alabasini yoritish bilan konkret kolxoz, sovxoz, korxona bu buyuk tarixiy voqeada qanday rol’ o`ynaganligi, mahalliy joyda yashaydigan urush qatnashchilarining ko`rsatgan jasoratlariga asosiy urg`u berilishi kerak. Urush qahramonlarining hayoti haqida ularning o`z so`zlarini eshitish tadbirni jonlantiradi va ta`sirchanligini oshiradi. Faqat shunday yo`llar bilangina badiiy-ommaviy tadbirlarning muhim xususiyati vujudga keladi. Bu xususiyatning eng afzallik tomoni shundaki, u umumiy tadbir mavzusini mahalliy aholi hayotiga yaqinlashtiradi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning barchasi mahalliy sharoit masalalarini bir xil darajada yoki bir tekisda yorita olmaydi: ba`zilari (masalan, badiiy agitkollektivlarning programmalari, tematik kechalar, og`zaki jurnallar) butunlay mahalliy materiallar asosida tuziladi, boshqalari (teatrlashtirilgan tomoshalar, diskoklub programmalari) ijtimoiy masalalarni mahalliy hayot bilan bog`lagan holda uyushtiriladi va yana boshqalari (badiiy kompozitsiyalar, xronika kechalari) ko`proq umumiy mavzularga bag`ishlanib uyushtiriladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning to`rtinchi xususiyati shundan iboratki, ularda juda keng ko`lamda ta`sirchan vositalar sintezlashtiriladi. Tadbirlar real hayotning o`zini tashkil qilishi bilan birga, undagi muhim voqealarni o`z mazmuniga singdiradi. Ularning mohiyatini ochish va ahamiyatini yoritish uchun ta`sirchan vositalarga murojaat qiladi. Tadbirda mazmun ma`lum bir kompozitsion tuzilish holatiga keltirilishi uchun undagi barcha bayon qilish va ta`sirchan vositalar ham bir-birlari bilan birlashtiriladi, uyg`unlashtiriladi. Aks holda, tadbirning mazmuni puch, shakli esa samarasiz bo`lib qolishi mumkin. Ma`lumki, tadbirlar agitatsiya va propaganda hamda axborot xarakteriga egadir. Tadbirlarda agitatsiya, propaganda va axborot materiallari «quruq» va zerikarli bo`lib qolmasligi, ya`ni yuqoridagi xarakterli xususiyatning yo`qolmasligi uchun ularni mantiq talab qilgan ta`sirchan vositalar bilan badiiy boyitish lozim. Notiqning og`zaki nutqini yoki tadbirdagi hujjatli informatsion materiallarni badiiy vositalar bilan birlashtirish - bu tadbirning ta`sirchanligini va samaradorligini oshirib borish demakdir. Xuddi shunday yo`l bilan vositalarning sintezlashishi natijasida ta`sirchanligi kuchli bo`lgan badiiy agitatsiya va propaganda vujudga keladi.
A. V. Lunacharskiy badiiy agitatsiya va propagandaning ommaga ta`sir o`tkazishdagi rolini yuksak baholab, agitatsiya va propagandani badiiy vositalar bilan boyitish va san`at shakllariga agitpropagandistik xarakter berish kerakligini bir necha bor ta`kidlagan edi.
Tadbirlardagi agitpropagandistik informatsiyalarni san`at vositalari bilan bog`lash darajasi ikki xil yo`l yoki metod bilan belgilanadi: 1. Oddiy (birin-ketin) ulanish — illyustratsiyalash; 2. Murakkab sintezlashgan bog`lanish - teatrlashtirish.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning beshinchi navbatdagi muhim xususiyati — bu ommani tadbir qatnashchisiga aylantirishdir.
Madaniy-oqartuv muassasalarida uyushtiriladigan tadbirlarni ommaviy deb atashning boyisi shundan iboratki, u omma uchun uyushtiriladi va ommaning ishtirokida o`tadi. Agar teatr, kino hamda televizorda asar qatnashchilari va tomoshabinlar o`rtasida ko`rinmas «devor» mavjud bo`lib, omma faqat tomoshabin rolini bajaradigan bo`lsa, badiiy-ommaviy tadbirlarda esa ommaning aktiv ishtiroki ko`zda tutiladi. Muayyan tadbir mahalliy aholi hayotining ma`lum daqiqasi bo`lganligi uchun unda omma ma`lum voqeaga o`z fikr va munosabatini bildiruvchi kishilar sifatida qatnashadi.
Albatta, tadbirda hammani birday aktiv qatnashtirish qiyin. Uning asosiy qatnashchilari — oldindan belgilab qo`yilgan badiiy havaskorlik kollektivlarining a`zolari hamda so`zga chiqadigan kishilardir.
Lekin tadbir tashkilotchisi bu asosiy qatnashchilar bilan kifoyalanib qolmasdan, balki ommani ham aktivlashtirish, tadbir ishtirokchisiga aylantirish yo`llaridan foydalanmog`i lozim. Buning uchun tadbir ishtirokchilari o`rtasida ommaviy o`yinlar, qo`shiqlar, viktorinalar, savol-javoblar kabi maxsus tadbirlar uyushtirish maqsadga muvofiqdir.
San`at — odamni tomoshabin yoki tinglovchi bo`lib qolganda emas, balki u ommaviy harakatda aktiv ishtirok etganda o`ziga hammadan ko`proq qamrab oladi, — deb ta`kidlagandi N. K. Krupskaya. Bu jarayon badiiy-ommaviy tadbirlarning ham o`ziga xos xususiyati bo`lib, ijtimoiy turmush quruvchisi bo`lgan xalqni ijodiy jarayonga biriktirib, ularning ijtimoiy-madaniy aktivligini oshiradi.
NAZORAT SAVOLLARI:
Madaniy hordiq tadbirlari belgilari qanday?
Madaniy hordiq tadbirlari xususiyatlari nimalardan iborat?
Madaniy hordiq tadbirlari turlari necha xil bo`ladi?
Madaniy hordiq tadbirlari informatsiyalari qanday ko`rinishga ega?
TAYANCH SO`ZLAR:
Madaniy hordiq tadbirlari, mazmuni, xususiyatlari.
MAVZU.MADANIY TARBIYA VOSITASI SIFATIDA
REJA:
Madaniy hordiq tadbirlariga ommaning ehtiyoji.
Madaniy hordiq tadbirlari metodikasini o`rganish.
Madaniy tadbirlari tarbiyabiy axamiyati
Madaniy-ma`rifiy muassasalar o`z tadbirlarini, asosan, buyuk sanalarga, xalqaro va ittifoq miqyosidagi masalalarga bag`ishlab o`tkazadi-ku! Demak, tadbirlarning mazmunida, asosan, muhim voqealar aks etishi kerak emasmi? degan savol tug`ilishi mumkin. Albatta, bunday bo`lishi qonuniy, lekin madaniy-ma`rifiy muassasalar tadbirlarida muhim sanalarga bag`ishlangan materiallar mahalliy hayot sharoiti prizmasi orqali beriladi. Masalan, 9 may — G`alaba kuniga bag`ishlangan bayramni olaylik. Madaniy-ma`rifiy muassasalarning bu bayram tadbirida sovet xalqining fashizm ustidan qozongan g`alabasini yoritish bilan konkret kolxoz, sovxoz, korxona bu buyuk tarixiy voqeada qanday rol’ o`ynaganligi, mahalliy joyda yashaydigan urush qatnashchilarining ko`rsatgan jasoratlariga asosiy urg`u berilishi kerak. Urush qahramonlarining hayoti haqida ularning o`z so`zlarini eshitish tadbirni jonlantiradi va ta`sirchanligini oshiradi. Faqat shunday yo`llar bilangina badiiy-ommaviy tadbirlarning muhim xususiyati vujudga keladi. Bu xususiyatning eng afzallik tomoni shundaki, u umumiy tadbir mavzusini mahalliy aholi hayotiga yaqinlashtiradi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning barchasi mahalliy sharoit masalalarini bir xil darajada yoki bir tekisda yorita olmaydi: ba`zilari (masalan, badiiy agitkollektivlarning programmalari, tematik kechalar, og`zaki jurnallar) butunlay mahalliy materiallar asosida tuziladi, boshqalari (teatrlashtirilgan tomoshalar, diskoklub programmalari) ijtimoiy masalalarni mahalliy hayot bilan bog`lagan holda uyushtiriladi va yana boshqalari (badiiy kompozitsiyalar, xronika kechalari) ko`proq umumiy mavzularga bag`ishlanib uyushtiriladi.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning to`rtinchi xususiyati shundan iboratki, ularda juda keng ko`lamda ta`sirchan vositalar sintezlashtiriladi. Tadbirlar real hayotning o`zini tashkil qilishi bilan birga, undagi muhim voqealarni o`z mazmuniga singdiradi. Ularning mohiyatini ochish va ahamiyatini yoritish uchun ta`sirchan vositalarga murojaat qiladi. Tadbirda mazmun ma`lum bir kompozitsion tuzilish holatiga keltirilishi uchun undagi barcha bayon qilish va ta`sirchan vositalar ham bir-birlari bilan birlashtiriladi, uyg`unlashtiriladi. Aks holda, tadbirning mazmuni puch, shakli esa samarasiz bo`lib qolishi mumkin. Ma`lumki, tadbirlar agitatsiya va propaganda hamda axborot xarakteriga egadir. Tadbirlarda agitatsiya, propaganda va axborot materiallari «quruq» va zerikarli bo`lib qolmasligi, ya`ni yuqoridagi xarakterli xususiyatning yo`qolmasligi uchun ularni mantiq talab qilgan ta`sirchan vositalar bilan badiiy boyitish lozim. Notiqning og`zaki nutqini yoki tadbirdagi hujjatli informatsion materiallarni badiiy vositalar bilan birlashtirish - bu tadbirning ta`sirchanligini va samaradorligini oshirib borish demakdir. Xuddi shunday yo`l bilan vositalarning sintezlashishi natijasida ta`sirchanligi kuchli bo`lgan badiiy agitatsiya va propaganda vujudga keladi.
A. V. Lunacharskiy badiiy agitatsiya va propagandaning ommaga ta`sir o`tkazishdagi rolini yuksak baholab, agitatsiya va propagandani badiiy vositalar bilan boyitish va san`at shakllariga agitpropagandistik xarakter berish kerakligini bir necha bor ta`kidlagan edi.
Tadbirlardagi agitpropagandistik informatsiyalarni san`at vositalari bilan bog`lash darajasi ikki xil yo`l yoki metod bilan belgilanadi: 1. Oddiy (birin-ketin) ulanish — illyustratsiyalash; 2. Murakkab sintezlashgan bog`lanish - teatrlashtirish.
Badiiy-ommaviy tadbirlarning beshinchi navbatdagi muhim xususiyati — bu ommani tadbir qatnashchisiga aylantirishdir.
Madaniy-oqartuv muassasalarida uyushtiriladigan tadbirlarni ommaviy deb atashning boyisi shundan iboratki, u omma uchun uyushtiriladi va ommaning ishtirokida o`tadi. Agar teatr, kino hamda televizorda asar qatnashchilari va tomoshabinlar o`rtasida ko`rinmas «devor» mavjud bo`lib, omma faqat tomoshabin rolini bajaradigan bo`lsa, badiiy-ommaviy tadbirlarda esa ommaning aktiv ishtiroki ko`zda tutiladi. Muayyan tadbir mahalliy aholi hayotining ma`lum daqiqasi bo`lganligi uchun unda omma ma`lum voqeaga o`z fikr va munosabatini bildiruvchi kishilar sifatida qatnashadi.
Albatta, tadbirda hammani birday aktiv qatnashtirish qiyin. Uning asosiy qatnashchilari — oldindan belgilab qo`yilgan badiiy havaskorlik kollektivlarining a`zolari hamda so`zga chiqadigan kishilardir.
Lekin tadbir tashkilotchisi bu asosiy qatnashchilar bilan kifoyalanib qolmasdan, balki ommani ham aktivlashtirish, tadbir ishtirokchisiga aylantirish yo`llaridan foydalanmog`i lozim. Buning uchun tadbir ishtirokchilari o`rtasida ommaviy o`yinlar, qo`shiqlar, viktorinalar, savol-javoblar kabi maxsus tadbirlar uyushtirish maqsadga muvofiqdir.
San`at — odamni tomoshabin yoki tinglovchi bo`lib qolganda emas, balki u ommaviy harakatda aktiv ishtirok etganda o`ziga hammadan ko`proq qamrab oladi, — deb ta`kidlagandi N. K. Krupskaya. Bu jarayon badiiy-ommaviy tadbirlarning ham o`ziga xos xususiyati bo`lib, ijtimoiy turmush quruvchisi bo`lgan xalqni ijodiy jarayonga biriktirib, ularning ijtimoiy-madaniy aktivligini oshiradi.
NAZORAT SAVOLLARI:
Madaniy hordiq tadbirlari belgilari qanday?
Madaniy hordiq tadbirlari xususiyatlari nimalardan iborat?
Madaniy hordiq tadbirlari turlari necha xil bo`ladi?
Madaniy hordiq tadbirlari informatsiyalari qanday ko`rinishga ega?
TAYANCH SO`ZLAR:
Madaniy hordiq tadbirlari, mazmuni, xususiyatlari.
MAVZU. MADANIY TADBIRLARNI TASHKIL ETISHNING NAZARIY, IJODIY, JIHATLARI
REJA:
Rejissyor tushunchasi.
Rejissyorning fazilatlari.
Rejissyorning xususiyatlari.
Rejissyorning ish plani va ish jarayoni.
Rejissyor stsenariyning asosiy g`oyasi.
«Rejissyor» tushunchasi frantsuzcha so`zdan olingan bo`lib, boshqaruvchi degan ma`noni bildiradi. SHuni ta`kidlash kerakki, «rejissyor» so`zi O`zbekistonga XIX asr oxiri – XX asr boshlarida kirib kelgan. Leki bu bilan, qadimiy o`zbek xalq tomoshalari va bayramlarini tashkilotchisi, ya`ni rejissyori bo`lmagan, deyish albatta xato bo`lur edi. O`zbek madaniyatiga «rejissyor» tushunchasi kirib kelgunga qadar «korfarmon» degan so`z ishlatilgan.
«Korfarmon» so`zining ma`nosi ishga farmon beruvchi, ya`ni ishboshi demakdir. Darhaqiqat, «korfarmon – bu o`ziga xos ishboshi - administrator, rejissyor, muallim, o`yin boshidir», - deb yozadi professor Muhsin Qodirov.
Bugungi kunda rejissyor tushunchasi barcha xalqlar madaniyatida ishlatilganidek, jumladan, o`zbek san`atida ham keng qo`llanmoqda. «Korfarmon» so`zi esa ko`proq an`anaviy o`zbek tomoshalariga nisbatan ishlatilmoqda.
Hozirgi paytgacha rejissyor deganda ko`proq, teatr va kino san`atida badiiy asarni (p’esani, kinostsenariyni) sahnalashtiruvchi, ekranlashtiruvchi ijodkor tushuniladi.
Keyingi vaqtlarda, radio va televidenieda rejissyor mutaxassisligi vujudga kelishi bilan bir qatorda, madaniy-ma`rifiy muassasalarda ommaviy tadbirlarni tashkil qiluvchi rejissyor ham shakllanmoqda. Badiiy-ommaviy tadbirlar rejissyori deganda, muhim sana va voqealarga bag`ishlab yozilgan stsenariyni mahalliy sharoitda badiiy-hujjatli qonuniyatlar asosida, maxsus ish shakllarida amaliy uyushtiradigan ijodkor tushuniladi.
Ommaviy tadbir rejissyori real hayotning muhim, diqqatga sazovor daqiqalarini (maxsus stsenariy asosida) madaniylashtiradi, badiiy bezaydi va maxsus tadbir sifatida shakllantiradi.
Rejissyor – tashkilotchi. Madaniy-ma`rifiy xodimda tashkilotchilik layoqati bo`lmasa, undan yaxshi mutaxassis chiqishi qiyin. Agar ommaviy ishlar rejissyorida tashkilotchilik qobiliyati bo`lmasa, hech qachon yaxshi tomosha, ya`ni tadbir uyushtira olmaydi.
Ommaviy tadbirlar rejissyori uchun tashkilotchilik qobiliyati eng asosiy fazilat hisoblanadn. CHunki san`at muassasalaridagi professional rejissyorlarga qaraganda murakkab sharoitda, maxsus malakaga ega bo`lmagan havaskorlar bilan ish olib boradi.
Badiiy-ommaviy tadbirlar rejissyoridagi tashkilotchilik qobiliyatining administrativlik va boshqaruvchilikdan iborat ikki tomoni, ayniqsa kuchli namoyon bo` lishi kerak.
Rejissyor tadbirning tashkilotchi administratori sifatida juda ko`p ishlarni bajaradi. Agar professional teatr, kinostudiya, televidenie va radioda administrativ (ma`muriy) ishlarni maxsus tayinlangan kishilar olib borishsa, madaniy-ma`rifiy muassasalarda esa ommaviy tadbir rejissyori ular bajaradigan fazilatlarni o`z zimmasiga oladi.
San`at muassasalarida mavjud bo`lgan maxsus professional ijodiy gruppa (kollektiv), maxsus badiiy va texnik vositalar, fonotekalar, ovoz yozish va nurli apparatlarga ega bo`lgan tsexlar, butafor, rekvizit, kostyumerlar, dekoratsiya tayyorlanadigan ustaxonalarga klub va parklar ega bo`lmaydi.
Ommaviy tadbirlar rejissyori vujudga kelishi mumkin bo`lgan barcha muammolarni echish uchun yo`l-yo`riq topa bilishi kerak. U lozim bo`lsa, havaskorlar tadbirda qatnashishi uchun barcha sharoitni tayyorlashi, texnik apparatlarni axtarishi, badiiy ustaxonalar bilan shartnoma tuzib, dekoratsiya, butaforiyani hozirlashi, kostyumlarni topishi va ko`plab shunga o`xshash ishlarni amalga oshirishi lozim.
Albatta, bunday sharoitda tadbirni tayyorlash va mavjud muammolarni bartaraf qilish uchun rejissyorda administrativ qobiliyat nihoyatda kuchli bo`lmog`i lozim. Aks holda, tadbir tashkilotchisi yaxshi natijalarga erisha olmaydi.
Tadbir tayyorlash jarayonida rejissyorning boshqaruvchilik layoqati alohida o`rin tutadi. CHunki tadbir odamlarning ishtiroki bilan (ularsiz mumkin emas) vujudga keladi va odamlar uchun tayyorlanadi. Agar rassom bo`yoq, xolst va polotno bilan, arxitektor har xil granit toshlar va cho`kich bilan, yozuvchi so`zlar bilan, kompozitor ohang va notalar bilan ijod qilsa, tadbir rejissyori kishilar bilan va ularning yordamida badiiy tomoshaviy shakl yaratadi.
Rejissyor tadbir tayyorlash uchun havaskorlardan tashkil topgan kollektivni, ya`ni yaxlit bir ansamblni vujudga keltirib, ularning ijodiy imkoniyatlarini ochishi va yuzaga chiqarishi lozim. Tadbirning maqsadi va mavzui atrofida rejissyor butun kollektivning faoliyatini va jumladan, har bir havaskorning ijodini to`g`ri yo`lga yo`naltirmog`i hamda bu jarayonni boshqarmog`i lozim. Faqat kollektivning faoliyati maqsadga muvofiq samarali boshqarilgandagina yaxshi natijalarga erishish mumkin.
SHunday qilib, ommaviy tadbir rejissyori, eng avvalo, boshqaruvchilik qobiliyatiga, administrativ ishlar olib borish layoqatiga ega bo`lgan tashkilotchi kishi bo`lmog`i lozim.
Rejissyor – bosh ijodkor. Agar stsenarist tadbirning skeletini yaratsa, rejissyor uning amaliy ko`rinish shaklini vujudga keltiradi. Agar stsenariy avtorining ishini arxitektorning loyihasiga o`xshatsak, rejissyorning ijodini injenerning faoliyatiga qiyoslasa bo`ladi. Injener loyiha asosida bino qursa, rejissyor stsenariy asosida tadbir tayyorlaydi. Rejissyor tadbirga jon kiritadigan ijodkor shaxsdir.
Ommaviy tadbirlar rejissyori ijodining asosiy xususiyati shundaki, u real hayotning muhim lahzalarini tadbir sifatida shakllantiradi.
NAZORAT SAVOLLARI:
Rejissyor so`zi qaysi so`zdan olingan?
Rejissura stsenariyda qanday ish bajaradi?
Rejissyor deganda kimni tushunasiz?
Stsenariy ustida ishlash deganda nimani tushunasiz?
TAYANCH SO`ZLAR:
Rejissyor, stsenariy, dramaturgiya, ommaviy tadbirlar rejissyori.
5-MAVZU. MADANIY TADBIRLARNI SAXNALASHTIRISH JARAYONLARI
REJA:
Ma`rifiy metodlar.
Bayon etish metodi.
Namoyish etish metodi.
Hordiq chiqarish va ijodiy jarayonga chiqarish metodi.
Tarbiyaviy metodlar.
Tanqid qilish metodi.
Ko`zlangan maqsadga erishish uchun bajariladigan har bir ish jarayoni, jumladan, badiiy-ommaviy tadbirlar tayyorlash jarayoni ham, kerakli va ma`lum yo`l-yo`riqlarni, usul-uslublarni yoki metodlarni qo`llashni talab qiladi. Belgilangan tadbirni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun qanchalik samarali metodlar topilsa, uni amalga oshirish jarayoni shunchalik oson bo`ladi. SHuning uchun badiiy-ommaviy tadbirlarning tashkilotchisi metodlar haqidagi ta`limotni bilishi, ularni tanlashni va foydalanish yo`llarini mukammal o`zlashtirmog`i kerak.
Metod grekcha «metodos» so`zidan olingan bo`lib, «bayon qilish», «bajarish usuli» degan ma`noni bildiradi. «Metod» so`zining zamonaviy ma`nosi ma`lum faoliyatda maqsadga erishish uchun topilgan, bajarilayotgan va amalga oshirilayotgan usul, yo`l-yo`riq, demakdir.
Madaniy-ma`rifiy ishlar ko`p qirrali faoliyat bo`lgani uchun, unda juda ko`plab metodlardan foydalaniladi. Ularning aksariyati ommaviy tadbirlarni uyushtirishda ham muhim rol’ o`ynaydi.
Ta`kidlab o`tganimizdek, badiiy-ommaviy tadbirlar - bu tarbiyaviy, ma`rifiy, ijodiy va dam olish ishlarining o`ziga xos birlashuvi natijasida vujudga keladi. SHu sababli ularda, eng avvalo, pedagogikadagi tarbiyaviy ishlarga oid bo`lgan va ma`rifiy (bilim berish, axborot tarqatish) faoliyatga mansub metodlarga murojaat qilmaslikning iloji yo`q. SHuningdek, ularda dam olish (hordiq chiqarish) va ijodiy jarayonni tashkil qilish metodlaridan foydalanilmasa, tadbirlardagi asosiy vazifalarning ba`zilari yo`qolib ketadi.
Badiiy-ommaviy tadbirlar tashkiliy jarayon bo`lgani sababli ularni uyushtirishning o`ziga xos metodlari ham mavjud. Ular tashkiliy metodlarni hosil qiladi.
SHunday qilib, badiiy-ommaviy tadbirlarda foydalaniladigan metodlar quyndagilardir: 1. Tarbiyaviy metodlar. 2. Ta`limiy metodlar 3. Hordiq chiqarish va ijodiy jarayonni tashkil qilish metodlari. 4. Tashkiliy metodlar. Ish jarayonida bu metodlar bir-birini to`ldirib, o`zaro bog`lanib ketadi.
|
