Abstract.  The article deals with the problems of using transcription rules for the  grapheme-phoneme transformation process.  Key words




Download 15,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet399/551
Sana15.05.2024
Hajmi15,84 Mb.
#234763
1   ...   395   396   397   398   399   400   401   402   ...   551
Bog'liq
Asosiy oxirgi 17.05.2023 18.20

Abstract. 
The article deals with the problems of using transcription rules for the 
grapheme-phoneme transformation process. 
Key words:
grapheme-phoneme transformation, transcription, orthography, diacritical 
mark, phonetic transcription. 
Ma’lumki, yozuvda mavjud orfografiya orqali nutqiy tovushlarni va uning barcha 
o‘zgarishlarini talaffuz etilishiga mos ravishda to‘liq ifodalab bo‘lmaydi. Chunki yozuv va 
orfografiyada tovush va harflar bir-biriga to‘liq ravishda mos kelmaydi, grafikada esa 
so‘zlashuv nutqidagi tovushlarning hamma xususiyatlarnni ifodalovchi belgilar mavjud 
emas. Odatda yozuvda bir harf orqali har xil tovushlar yoki bir tovushning o‘zi turli harflar 
bilan ifodalanishi mumkin. Shuning uchun og‘zaki nutq tovushlarining turlicha ko‘rinishlari 
va o‘zgarishlarini o‘rganishda yozuvdagi harflar bilan nutq tovushlarining maksimal 
darajada bir-biriga mos bo‘lishiga asoslangan maxsus yozuv qo‘llanadi. 
Transkripsiya so‘zi ikki xil ma’noda ishlatiladi, ya’ni: keng ma’noda atoqli, geografik, 
tarixiy va boshqa nomlarning ma’lum bir qoida asosida berilishini; tor ma’noda esa ma’lum 
til va uning shevalariga oid so‘zlarni yoki xorijiy tilga oid so‘zlarni uning talaffuziga ko‘ra 
aynan yozib olishni anglatadi. 
Bu so‘z ko‘pincha keyingi ma’noda ishlatiladi. Demak, nutq tovushlarini aniq ifodalash 
uchun ishlatiladigan yozuv 
transkripsiya
deyiladi. 


487 
Transkripsiya tamoyillari o‘ziga xos xususiyatlari bilan orfografiya va uning 
tamoyillaridan farq qiladi. Ma’lumki, orfografiya o‘zining fonetik, morfologik va tarixiy-
an’anaviy kabi tamoyillari bilan lingvistikada ahamiyat kasb etadi. 
Birinchidan, transkripsiyaning asosiy tamoyiliga ko‘ra so‘z qanday eshitilsa, u shunday 
yozib olinadi. 
Ikkinchidan, orfografiyada bir tovush, odatda, bir harf bilan ifodalansa ham, lekin ba’zan 
bir tovush ikki harf (belgi) bilan, yoki, aksincha, ikki tovush bitta harf bilan berilishi 
mumkin. Transkripsiyada esa hamma vaqt bir tovush bir harf (belgi) bilan beriladi. 
Uchinchidan, transkripsiyada bosh harf degan tushuncha yo‘q, transkripsiya 
belgilarining barchasi kichik harflarda (simvollarda, belgilarda) beriladi. 
Transkripsion belgilar odatda ma’lum o‘zgarishlar kiritish orqali an’anaviy alifbolar 
(lotin, rus, o‘zbek alifbosi kabi) asosida tuziladi: Lekin ularga qo‘shimcha belgilar ham 
qo‘shiladi. Shuning uchun transkripsion belgilar soni asos qilib olingan alfavitdagi harflar 
sonidan ko‘p bo‘ladi. 
Transkripsiyada asosiy belgiga qo‘shilgan qo‘shimcha belgi 

Download 15,84 Mb.
1   ...   395   396   397   398   399   400   401   402   ...   551




Download 15,84 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Abstract.  The article deals with the problems of using transcription rules for the  grapheme-phoneme transformation process.  Key words

Download 15,84 Mb.
Pdf ko'rish