488
1-jadval
Demak, unlilarning turli ottenkalarini berish uchun transkripsiyada 15 ta belgi olingan.
Bu belgilar orqali o‘zbek dialekt va shevalarida uchraydigan unli fonemalarni ifodalash
mumkin. Undoshlar uchun rus-kirill grafikasiga asoslangan o‘zbek alifbosidagi
grafemalaridan boshqa barcha harflar ishlatiladi: “е”, “ё”, “ю” va “я” lar esa transkripsiyada
quyidagicha ifodalanadi:
е
– йе, йэ, йϵ;
ё
– йɔ;
ю
– йу, йɣ;
я
– йə, йа.
Ma’lumki, o‘zbek tilida 14 ta unli, 34 ta undosh, jami 48 ta tovush mavjud. Tovushlar
talaffuziga oid interfaol dastur yaratish uchun bu tovushlarning barchasini kompyuterli
modellashtirishga to‘g‘ri keladi. Lekin biz nazarda tutgan formal alifboni vujudga keltirish
uchun bu nutq tovushlari va fonemalarning barcha variantlariga ehtiyoj yo‘q. Chunki o‘zbek
tilining o‘z leksikasi va sharq tillaridan o‘zlashgan leksikasidagi ixtiyoriy so‘z fonemalarini
uning turli allofonlari bilan almashtirib qo‘llagan taqdirda ham bu so‘zning fonetik sathida
deyarli o‘zgarish sezilmaydi. Shu bois, xalqaro fonetik alifbo asosida o‘zbek tilidagi unli va
undosh tovushlarning transkripsion modelini yaratishda fonetik va fonematik
transkripsiya tamoyillaridan bir xil foydalangan holda kuchsiz fonemalarni istisno holatda
qoldirib, kuchli fonemalar asos qilib olinishi maqsadga muvofiq sanaladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Арипов М., Норов А. Ўзбек тили грамматикаси негизида формал грамматикани
яратиш масаласи / «Тил ва адабиёт таълимида замонавий ахборот ва педагогик
технологиялар» Республика илмий-амалий анжумани материаллари. – Т.: 2018. Б.
175-176.
2.
Корочков
А.В.
Компьютерное
моделирование
графемно-фонемного
преобразования в английском языке. Автореферат. – СПб.: 2005.
3. Norov A. The initial practical matters of creation formal grammar of Uzbek language
// East European Scientific Journal, #6 (46), 2019. P. 27-30.
4. Норов А.М. Ўзбек лингвистикасининг компьютерга йўналтирилган моделлари.
Дисс. (PhD) 05.01.04. – Қарши, 2020.
5. Миртожиев М. Ўзбек тили фонетикаси. – Т.: Фан, 2013. – 424 б.
489
Ishmuradova G.I., Mirzayeva G.M. Do‘ppi tikish texnologiyasi mavzusini o‘qitishda AJII
(Amaliyotda Jamoaviy Ijodiy Ishlar) texnologiyasidan foydalanish
|
