II BOB MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDA INTERAKTIV TA’LIM-TARBIYA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING METODLARI, SHAKLI VA VOSITALARI
2.1 Interaktiv usullar vositasida ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish omillari
Hozirgi davrda ta’lim-tarbiya sohasida eng muhim vazifalar eskirgan tamoyillar va bir qolipdagi tarbiyalash metodlaridan voz kechib, zamon talablariga javob beradigan yangi yo‘nalishlarni izlashni taqozo etmoqda.
Tarbiyalashning eng samarali yo‘li - mashg‘ulotlarda tarbiyalanuvchilarning haqiqatni bilishga, fikrlashga, erkin muloqotga, hamkorlikka intilishidir.Mashgulotlarda bu ruh bo‘lmasa, bunday mashg‘ulotlar jonsiz, zerikarli va samarasiz bo‘ladi.
Zamonaviy ta’lim-tarbiyani tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni tarbiyalanuvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan bilimlarni hosil qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikma hamda malakalar darajasini baholash tarbiyachidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan texnologik yondashuvni talab etadi.
Ta’lim - tarbiya jarayonida tarbiyachi tarbiyalanuvchi shaxsiga mos metodlarni qo‘llay olmasa, tarbiyalanuvchi shaxsini o‘zgartirish uchun sharoit yaratilmasa, uning tarbiyasida chekinish yuz beradi. Buning oldini olish uchun tarbiyachi interaktiv metodlardan keng foydalanishi lozim.
Interaktiv metod - ta‘lim jarayonida tarbiyalanuvchilar hamda tarbiyachi o‘rtasidagi faollikni oshirish orqali tarbiyalanuvchilarning bilimlarini o‘zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interaktiv metodlarni qo‘llash mashg'ulot samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interaktiv ta‘limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs-munozaralar o‘tkazish, o‘quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, tarbiyalanuvchilar tashabbus ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh, gurux jamoasi bo‘lib ishlash uchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat bo‘lib, ular ta‘lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega.
Hozirda ta‘lim-tarbiya metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan biri interaktiv ta‘lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha gurux tarbiyachilari mashg‘ulotlari jarayonida interaktiv usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar.
Interaktiv usullarni qo‘llash natijasida tarbiyalanuvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog‘lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.
Tahlil darajasidagi tafakkurda tarbiyalanuvchi yaxlitning qismlarini va ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni ajrata oladi, fikrlash mantiqidagi hatolarni ko‘radi, faktlar va oqibatlar orasidagi farqlarni ajratadi, ma‘lumotlarning ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe‘llar namunalari: keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, tahmin qilish, bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish, guruhlash.
Umumlashtirish darajasidagi tafakkurda tarbiyalanuvchi ijodiy ish bajaradi, biror tajriba o‘tkazish rejasini tuzadi, bir nechta sohalardagi bilimlardan foydalanadi. Ma‘lumotni yangilik yaratish uchun ijodiy qayta ishlaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe‘llar namunalari: yangilik yaratish, umumlashtirish, birlashtirish,rejalashtirish, ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinatsiyalashtirish, yaratish, tuzish, loyihalash.
Baholash darajasidagi tafakkurda tarbiyalanuvchi mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi, mezonlarning xilma-xilligini ko‘radi, xulosalarning mavjud ma‘lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe‘llar namunalari: tashxislash, isbotlash, o‘lchash, nazorat qilish, asoslash, ma‘qullash, baholash, tekshirish, solishtirish, qiyoslash. Interaktiv usullar ko‘p turli bo‘lib ularning hammasi ham har qanday progressiv usullar kabi eng avvalo, tarbiyachidan mashg‘ulot oldidan katta tayyorgarlik ko‘rishni talab qiladi.
Shu mashg‘ulotlarni tashkil qilishda interaktiv mashg'ulotning asosiy xususiyatlarini uning ana‘anaviy dasrga nisbatan ayrim farqlarini ko‘rib chiqish orqali yaqqolroq idrok etish mumkin. Shu maqsadda quyidagi jadvalni keltiramiz.
1 – jadval
|
