231
5.7. Koksning mavhum suyultirilgan qatlamini uzluksiz haydaydigan qurilma (termik kontakt kreking). Termik kontaktli kreking (TKK) jarayoni aromatik uglevodorodlarga boy
bo‗lgan distillyatlarni olish uchun mo‗ljallangan hisoblanadi va gaz tarkibi 50%
gacha chegaralanmagan uglevodorodlardan tashkil topadi. Xomashyo sifatida
yuqori oltingugurtli neftning qoldiqlari-vakuumli qayta haydash gudroni yoki
atmosferali qayta haydash muzutidan foydalaniladi.
Jarayon neftkimyosi uchun xomashyo olish uchun yo‗naltirilgan bo‗lishi
mumkin:
kuchaytirilgan
gazni
chiqishi,
eng
boy
chegaralanmagan
uglevodorodlar, suyuq uglevodorodlar-undan benzol, toluol va naftalin
ajratilgan bo‗lishi mumkin. Og‗ir fraksiyalar texnik uglevodorodlarni ishlab
chiqarish uchun xomashyo hisoblanishi mumkin. Bunday holda jarayonning
rejimi juda ham qattiq bo‗ladi: reaktordagi harorat 600°С va koks
qizdirgichdagi harorat 670 - 700°С Kokslash gazoyli ba‘zi bir zavodlarda
(ba‘zida gidrotozalashdan keyin) ―katalitik kreking qurilmasining xomashyosini
komponenti‖ sifatida qo‗llaniladi.
TKK qurilmasi reaktor blokidan (reaktor, koks qizdirgich, koksni
ajratgich-sovutgich, havo purkagich va boshqalar) va ajratish bloki (parsial
kondensator, rektifikatsiya kolonnasi, bug‗lantirish kolonnasi, gaz ajratgich)
tashkil topgan. Qurilmaning texnologik sxemasi 5.10-rasmda keltirilgan.
Vakuum kolonnasining ostki qismidan olib chiqiladigan xomashyo yoki
mazut atmosfera kolonnasining ostki qismidan-nasos (14) bilan reaktorga (11)
changlatib purkagich tizimi (9) orqali reaktor blokida to‗xtovsiz
sirkulyatsiyalanadigan va reaktorga issiqlikni kelishini ta‘minlashda (forsunka
turida) koks zarrachasining mavhum suyultirilgan qatlamini sathini ostiga
beriladi. Forsunka amalda qatlamning balandligi bo‗yicha bir nechta yaruslarga
joylashtiriladi, yirik qurilmalarda ularning soni 100 taga yetadi
Kreking jarayoni koksning qaynoq zarrachalari yuzasida (600 - 620°С)
haroratda amalga oshiriladi. Koksning mahsulotlari-gazlar-bug‗lar-qatlamdan
chiqqandan keyin koks changlarini ajratish uchun siklonli ajratgichlarning (12)
232
tizimi orqali o‗tadi va skrubber-parsial kondensatorga (13) to‗planadi, reaktorda
(11) joylashgan uzatuvchi chiziqlarda kokslanishi kamaytiriladi.
