5.8. Neft xom-ashyosini piroliz qilish qurilmasi
Piroliz jarayonini tayinlanishi-termik krekingning eng qattiq formasi
bo‗lib-chegaraviy bo‗lmagan yuqori tarkibdagi uglevodorod gazini olish
hisoblanadi, birinchi navbatda etilen, shuning uchun piroliz qurilmasi ba‘zida
etilen qurilmasi ham deyiladi. Piroliz jarayoni maksimal miqdorda propilen yoki
butilen yoki budadiyenni chiqishiga yo‗naltiriladi [18, 19].
Piroliz jarayoni etilen oksidini, plastik massani va polimerlarni ishlab
chiqarishga ketadi. Piroliz jarayonida hosil bo‗ladigan propilen asosan
polipropilen, akrilopitrila va butadiyenni olishda foydalaniladi.
Piroliz jarayonida xomashyo sifatida gazlar, yengil benzin fraksiyalari,
gaz-kondensat, katalitik riforming rafinatlari, kerosinlarni va gazoyllarni
fraksiyalari xizmat qiladi; neft va neftning qoldiqlarini piroliz qilish jarayonlari
tadqiqot qilinmoqda. Piroliz qilish maqsadida xomashyo tanlanadi hamda
xomashyoning qulayligi aniqlanadi, uning miqdori, bahosi hamda jarayonning
iqtisodiy ko‗rsatgichlari asoslanadi. Piroliz mahsulotlarining chiqishi xom
ashyoning sifatiga va qurilmaning texnologik rejimiga bog‗liq bo‗ladi.
Etilenning eng ko‗p chiqishi etanni piroliz qilish natijasida olinadi.
Xomashyoning og‗irligi oshib borganda bir vaqtda smola pirolizini chiqishi
oshib borishi bilan birgalikda etilenni (С
6
dan va undan yuqori uglevodorodlar)
va koksni chiqishi kamayadi. Jarayonning haroratini oshirish va reaksiyalanish
vaqtining kamayishi bilan etilenni chiqishi kuchayadi. Chegaralanmagan
mahsulotlarni chiqishini oshirish va reaksiya aralashmasini koks hosil bo‗lishini
kamaytirish uchun har xil erituvchi qo‗shmalar qo‗shiladi, masalan: suvli bug‗,
vodorod, metan yoki metan-vodorodli aralashma.
Pirolizning har xil variantlari ma‘lum: qattiq isssiqlik tashuvchi, o‗ta
qizdirilgan suv bug‗ida, elektr zaryadlangan trubkalarda, vol‘tli yoylarda,
katalizatorli tizimlarda. Sanoatda piroliz olish keng ravishda trubkali pechlarda
qo‗llaniladi.
236
Zamonaviy piroliz qurilmasining asosiy mahsulotlari quyidagilar
hisoblanadi: 99,9% tozalangan etilen (massasi bo‗yicha), tarkibida butadiyeni
30 - 40% (massasiga nisbatan) bo‗lgan butan-butadiyenli fraksiyalar, 25 - 30%
(massasiga nisbatan) izobutilenli va 15 - 30% (massasiga nisbatan) n-butilen va
smola pirolizi. Smola pirolizi fraksiyaga har xil varaiantlarda haydaladi. Asalan:
EP-300 qurilmasida aromatli fraksiya qaynashining boshlanish harorati-150°Сda
ajratiladi, tarkibida 25 - 30% (massasiga nisbatan) benzoli, 20 - 25% (massasiga
nisbatan) toluoli i 10 - 15% (massasiga nisbatan) ksilollari aromatik
uglevodorodlarni ekstraksiyasi uchun bo‗ladi; 150 - 250°Сdagi fraksiya
yoqilg‗ini distillyati sifatida xizmat qiladi, 250 - 400
0
С dagi fraksiya esa qozon
yoqilg‗isi komponenti sifatida xizmat qiladi.
Piroliz qurilmasi, reaktor bloki, pirogazni ajratish seksiyasi va smolani
ajratish, siqish seksiyasi, pirolizni tozalash va gazni quritish va gazni ajratish
seksiyalaridan tashkil topgan. 5.11-rasmda EP-300 piroliz qurilmasining
soddalashtirilgan texnologik sxemasi tasvirlangan. Bu sxema VNIPIneft Ufa
filiali tomonidan loyihalangan. Qurilmaning xomashyosi sifatida benzinni
to‗g‗ri haydash 62-180
о
Сdagi fraksiyasi va benzin-rafinatini katalitik
riformingini 62-140°Сdagi fraksiyasi xizmat qiladi. Zavodda gazni fraksiyalash
qurilmasining jarayonida olinadigan etan va propan pirolizlari ham qo‗llaniladi.
Benzin issiqlik almashtirgichning (1) fraksiyasini issiqligi hisobiga 250-
400°С гача қиздирилади, тўққизта параллел ишлаѐтган трубкали печларга
(2) beriladi (sxemada bittasi ko‗rsatilgan), etan-propan fraksiyasi issiqlik
almashtirgichda (6) 150-250°Сgacha qizdiriladi, birinchiga, o‗ninchi trubkali
pechlarga (5) beriladi.
Konveksiya kamerasidan chiqishda xomashyoga benzin bo‗yicha 50%
(massasiga nisbatan) miqdorida suv bug‗i va etan-propanga 30% (massasiga
nisbatan) miqdorida kiritiladi. Zmeyevik pechlaridan chiqishdagi harorati 810-
840
о
С va reaksiyaning davom etishi 0,3-0,6 sek.
Reaksiya
mahsulotlari
qozon-utilizator
prinsipida
ishlaydigan
chiniqtiruvchi apparatlarning (3) quvurlariga beriladi. Bug‗li barabanlarning (4)
237
|
