5.15-jadval
EP-300 qurilmasining material balansi:
Olindi
To‗g‗ri quvilgan benzin
Benzin-rafinati
Zavod propan-propilen fraksiyasi
% (massa.)
67,2
25,5
7,3
ming. t/yil
791,3
300,0
83,2
Jami
100,0
1174,5
Olingan
Vodorod-metanli fraksiya
% (масс.)
17,7
минг. т/йил
206,4
242
Etilen
Propilen
Propan
Butan-butilen
Fraksiyani qaynashini boshlanishi-150
o
C
Fraksiya 150-250
o
C
Qoldiq >250
o
C
Yo‗qotili
25,5
16,2
1,0
12,2
19,9
1,5
3,3
2,7
300,3
190,2
11,8
144,8
233,1
17,5
38,7
31,7
Jami
100,0
1174,5
3.18-jadval
1 tonna etilenga qurilmaning texnik-iqtisodiy ko‗rsatgichlari:
Xom-ashyo, t
Suv, m
3
Elektr- energiyasi, kVt.soat
Bug‗ (IEM), Dj
Yoqilg‗i, 1 t shartliyoqilg‗i
3,82
570,40
209,30
1,67
0,22
Kolonnadagi qoldiq (40) kolonnaning yo‗lida (49) tozalangan zavod
propan-propilen fraksiyasini (С
3
ni fraksiyasini) kiritish oldindan ko‗rib
chiqilgan.
5.9.―ShGKM‖ olib boriladigan piroliz jarayonining ximizmi
Uglevodorod xom ashyosini yuqori temperaturalarda (800-860
0
С) termik
parchalanish (kreking) jarayoni piroliz deyiladi. Uglevodorodlarning termik
parchalanishi murakkab jarayon bo‗lib, ketma-ket va parallel tarzda boruvchi
ko‗plab elementar kimyoviy reaksiyalarni o‗z ichiga oladi.
Piroliz jarayonida boradigan kimyoviy reaksiyalarning mexanizmi yetarli
darajada murakkab va ularning murakkablik darajasi, piroliz uchun olinadiga
uglevodorodlarning molekulyar og‗irligi va konversiya darajasining ortib borishi
bilan, ortadi.
Piroliz jarayonida boradigan reaksiyalarni ikki bosqichga bo‗lish mumkin.
Birinchi bosqichda radikal zanjirli mexanizmga ega bo‗lgan, xom ashyo
komponentlarining parchalanish reaksiyalari boradi. Bunda vodorod, metan,
etilen va xom ashyo komponentlaridagi kabi yoki nisbatan qisqaroq uglerod
zanjiriga ega bo‗lgan olefinlar singari mahsulotlar hosil bo‗ladi.
243
Ikkinchi bosqichda hosil bo‗lgan mahsulotlar ishtirokida, nisbatan
murakkab mexanizmga ega bo‗lgan, ikkilamchi reaksiyalar boradi. Bunda
diolefinlar, benzol, atsetilen, yuqori molekulyar smolalar, koks singari
mahsulotlar hosil bo‗ladi.
Radikal zanjirli mexanizm bo‗yicha asosan uglevodorodlarning
degidrogenlanish va erkin radikallar hosil qilib, uglerod zanjirini uzilish
reaksiyalari boradi. Misol uchun:
СН
3
-CH
3
→
СН
3
-CH
2
- + H-.
СН
3
-CH
3
→
СН
3
- + CH
3
-
Erkin radikallar parchalanish va qayta tiklanish xususiyatiga ega
bo‗ladilar. Erkin radikallarning parchalanishi doimo erkin elektronli atomga
nisbatan β-bog‗ bo‗yicha boradi. Erkin radikallarning o‗zaro birikishi katta
ahamiyatga ega emas, chunki ularning kotsentratsiyasi juda past (radikal
sekundning mingdan bir ulushlarida mavjud bo‗ladi) va ikki erkin radikalning
to‗qnashish ehtimoli juda kichik. Yuqorida keltirilgan ikki bosqich asosiy
hisoblanadi.
Metil radikallarining o‗z-o‗zidan parchalanishi natijasida metan, etan,
etilen va vodorod hosil bo‗ladi.
Etil radikallaridan etilen, etan, butan va vodorod hosil bo‗ladi.
Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi uglerod atomlaridan vodorod
atomlarining ajralish tezligining nisbatini (1, 2, 10) va parafin molekulasidagi
atomlar
sonini
hisobga
olgan
holda,
dastlabki
bosqichda
oddiy
uglevodorodlarning piroliz mahsulotlari tarkibini yetarli darajada aniqlik bilan
oldindan aytish mumkin.
Quyida etanning pirolizida boradigan asosiy o‗zgarishlarining
tenglamalari keltirilgan:
Birlamchi reaksiyalar:
C
2
H
6
→
С
2
Н
4
+ Н
2
2C
2
H
6
→
С
2
Н
4
+ 2 CH
4
2C
2
H
6
→
С
4
Н
8
+ 2 Н
2
244
Ikkilamchi reaksiyalar:
С
2
Н
4
→
С
2
Н
2
+ Н
2
2С
2
Н
4
→
С
4
Н
6
+ Н
2
С
2
Н
4
+С
4
Н
6
→
С
6
Н
6
+ 2Н
2
С
2
Н
4
+ С
6
Н
6
→
С
6
Н
5
- С
2
Н
5
С
6
Н
5
- С
2
Н
5
+С
2
Н
4
→
С
6
Н
4
(С
2
Н
5
)
2
С
6
Н
4
- (С
2
Н
5
)
2
→
С
10
Н
8
+ 3 Н
2
ва ҳоказо.
Piroliz jarayoni issiqlik yutilishi bilan boradi. Etan fraksiyasi uchun
(reaksiyaga kirishgan xom ashyoga) piroliz reaksiyasining issiqligi 900 kcal/kg
ni tashkil etadi.
Birlamchi reaksiyalarning mahsulotlari ko‗p miqdorda to‗planganda va
ularning konsentratsiyasi yetarli darajada yuqori bo‗lganda, ikkinchi bosqich
reaksiyalarining ahamiyati ortadi. Birinchi va ikkinchi bosqich reaksiyalari
o‗rtasida vaqt bo‗yicha tafovut mavjud, shuning uchun, asosiy komponentlarni
maksimal darajada saqlab qolish maqsadida, reaksion aralashma keskin
sovutiladi, bu jarayon piroliz gazini toblash deyiladi.
|
