583
qilib, boshlang‗ich neft zaxiralarining ishlatib bo‗linganligi darajasi
ishlatilayotgan G‗arbiy Sibir konlari bo‗yicha bugungi kunda 38,7%,
Volga-
Ural hudud bo‗yicha – 68,8%, Shimoliy Kavkvz bo‗yicha – 82%ni tashkil etadi.
Eng yirik konlarda ishlatib bo‗linganlik darajasi oshdi: Samotlor - 68, Fedorov -
63, Mamont - 74, Romashkin - 86 va Arlan - 84%. Ishlatib bo‗linganlik
darajasining oshishi bilan tabiiy ravishda qazib chiqarilayotgan neftning
suvlanganligi oshadi, quduqlar debiti va zaxiralarni olish tezligi ham pasayadi.
Rossiya bo‗yicha suvlanganlik darajasi hozirgi vaqtda o‗rtacha 20%. Qazib
chiqarilayotgan neft konlari debiti oxirgi 20 yilda 5 barobardan ko‗proqqa
pasaydi, bunda ba‘zi bir hududlarda (Tatneft, Bashneft, Perm‘- neft)
ularning
darajasi 5 t/sut atrofida tashkil etadi.
Agarda o‗z vaqtida ―neftning tugamasligi va arzonligi‖ haqidagi noto‗g‗ri
tushunchalar tugatilmasa, bir necha o‗n yillikdan so‗ng uni tabiiy zaxiralarning
―Qizil kitobi‖ga kiritilishi va keyingi avlodlar uni qattiq yonuvchi qazilmalardan
sintez qilishga majbur bo‗lishlari ehtimoldan xoli emas 15.2- jadvalda qazib
chiqarilayotgan neftning 1999 yilda Rossiya, AQSh va G‗arbiy Yevropada qayta
ishlash samaradorligi ko‗rsatilgan. Undan kelib chiqadiki,
Rossiyada neftni
qayta ishlash hajmi va qayta ishlash chuqurligi bo‗yicha ham va motor
yoqilg‗ilari turlariga aylantirish bo‗yicha ham ortda qolmoqda.
Neft yetishmasligi va uni yerdan qazib chiqarish murakkabligining oshib
borishi sharoitlarida, shuningdek qozonxonalarni qizdirishda yoqish uchun
yetarlicha gaz va ko‗mir yoqilg‗isi miqdorining borligida ham neft resurslarini
mavjud noratsional sarflash amaliyotini oqlab bo‗lmaydi. Neft faqatgina yuqori
sifatli va ekologik toza mahsulotlarni, avvalo motor yoqilg‗ilari, yuqori indeksli
moylar va neftkimyo sintezi uchun xomashyo olinadigan
darajada chuqur va
qoldiqsiz qayta ishlanishi kerak. Neftni qayta ishlash rivojining strategik
yo‗nalishi deb neftni chuqur va qoldiqsiz qayta ishlash va eksport hajmini
sezilarli qisqartirish deb hisoblash maqsadga muvofiqdir. Bunda ulkan gaz
zaxirasiga ega bo‗lgan (dunyo bo‗yicha 3-dan yuqori) Rossiyaning issiqlik- va
elektr energetikasini yanada ekologik toza va resurs bilan ta‘minlangan
584
‗zangori‖ va yadro yoqilg‗ilariga o‗tkazish kerak bo‗ladi.
Мамлакатимизда нефтни қайта ишлаш чуқурлиги охирги 30 йилда,
бу муаммо бўйича кўп маротаба қабул қилинган
давлат дастурларига
қарамасдан, деярли кўтарилмади ва 64…65% даражасида ―қотиб‖қолди.
Uning qolgan uchdan bir qismi oltingugurtli va yuqori oltingugurtli yonilg‗i
ko‗rinishida, havoga ulkan qiymatdagi zaxarli oltingugurt va azot oksidlarini
chiqarib, issiqlik- va elektr stansiyalarda yoqildi va yoqishda davom etilmoqda.
Hozirda va istiqbolda ham neftdan ratsional va kompleks foydalanish va uni
chuqur «qoldiqsiz» qayta ishlashning al‘ternativlari yo‗q.
Toshkent shahrida Yevropa va Markaziy Osiyo davlatlarining
―O‗zbekistonda yo‗ldosh gazni utilizatsiya qilishning
tajribasi va neftgaz
tarmog‗ida Toza rivojlanish mexanizmi loyihasini joriy etish‖ masalasi bo‗yicha
―Uzbekneftgaz‖ Milliy xolding kompaniyasi tomonidan anjuman tashkil etilgan
bo‗lib, unda yo‗ldosh gazni yoqishni qisqartirish bo‗yicha O‗zbekistondagi
Jahon banki bilan Global hamkorlik muammolari ko‗rib chiqildi. Anjumanda
atmosferaga
chiqariladigan
gazni
chiqindilarini
imkoniyat
darajasida
kamaytirish usullari muhokama qilindi.
Anjumanda bugungi kunda iqlimning global o‗zgarishi katta
muammolarni keltirib chiqarayotganligi belgilandi.
