|
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
|
| bet | 7/19 | | Sana | 19.02.2024 | | Hajmi | 120,85 Kb. | | #158967 |
Bog'liq O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazi-www.fayllar.org1.3. Toshko’mir smolasi
Ko’mirni qayta ishlashni asosiy usullari ko’mirni quruq haydash va gazifikasiyalashdir. Ko’mirni quruq haydash uni havosiz qizdirib kimyoviy parchalashdan iborat. Ko’mirni quruq haydashning ikki xil varianti farqlanadi: yarimkokslash va kokslash. Birinchi jarayon 500 – 550 oC da, ikkinchisi 900 – 1050 oCda amalga oshiriladi[19].
Toshko’mirni yarim kokslashdagi bosh vazifa - suyuq uglevodorod (benzin) olish va bu bilan birga yarim koks (CO, CO2, H2, N2, CH4 va boshqalar) gazlar aralashmasi hosil bo’ladi. Yarim koks metallurgiyada ishlatiladi. Undan kalsiy karbid olishda va ko’mirni gazifikasiyalashda foydalaniladi. Toshko’mirni yarim kokslashda temperatura 550 oCdan oshmasligi kerak. Chunki yuqori temperaturada suyuq uglevodorodlarning unumi kamayadi[20].
Bir tonna toshko’mirdan 110 m3 gaz, 750 – 800 kg yarim koks va 8 kg smola va qoramoy olish mumkin[21].
Toshko’mirni kokslash – katta sanoat ahamiyatiga ega. Kokslash jarayoni koksokimyoviy zavodlarda amalga oshiriladi. U yerda yog’li ko’mir qayta ishlanadi (uchuvchan moddalarning chiqishi 35 – 40 %). Jarayon germetik yopiladigan kamerali (trubali) pechlarda olib boriladi va pechning sig’imi 30 – 40 tonnagacha boradi. Pechning ichki devorlari issiqqa chidamli silikatli g’ishtlar bilan qoplangan bo’ladi[22].
Toshko’mirni kokslashda asosiy mahsulotlar :
Koks gazi – undan toshko’mirni smolasi va boshqa mahsulotlari bilan birga kontaktda bo’lganidan keyin - texnik benzol (oson qaynovchi arenlar aralashmasi) olinadi[23].
Toshko’mir smolasi – uni haydash yo’li bilan arenlarga, fenollarga, piridin hosilalariga ajratiladi. Bular qimmatbaho xomashyo bo’lib, ulardan bo’yoqlar, erituvchilar, portlovchi moddalar, dorivor va arfyumer mahsulotlar, petisidlar ishlab chiqariladi[24].
Haydashdan keyin qoladigan qoldiqdan (smola):
|
| |
