|
"Экономика и социум" №3(94)-1 2022 www.iupr.ruBog'liq qashqadaryo-viloyati-landshaftining-shakllanishida-tabiiy-komponentlar-tog-jinslari-va-relyefning-o-rni kafedra protocol -majmua, mexanika, mexanika (2), SUYUQLIKLARNING ICHKI ISHQALANISHKOEFFITSIYENTINI (QOVUSHOQLIGINI) KAPILLYARVISKOZIMETR VA VK-4 VISKOZIMETRI VOSITASI BILAN ANIQLASH., Gigiyena va sanitariya tekshirishlar texnikasi (S.Esonturdiyev, M.Qarshiboyeva), Bolalar gigenasi, 1-qavat talabalari, 1-Tajriba ishi, 10 Son belgili proeksiyalarda tekislikni topografik sirt bilan kesishuvi, 1-amaliy mashg`ulot, 3-amaliy m, 4-amaliy optik tolada signalni so’nishini hisoblash, 1-mavzu, 5-mavzu, 14 маруза"Экономика и социум" №3(94)-1 2022 www.iupr.ru
56
dinamikasi deganda landshaftdagi bir invariantga bo`ysungan o`zgaruvchan
holatlar tushuniladi. Landshaftning dinamikasiga landshaftning ma`lum bir
tarkibi mavjud bo`lib, shu vaqt mobaynida ro`y berishi mumkin bo`lgan
o`zgarishlarnigina kiritish mumkin. Agar ichki va tashqi jarayonlar ta`sirida
landshaftning ichki tuzilishiga putur yetsa bunday o`zgarishlarni V.B.Sochava
evolyutsion o`zgarish deb ataydi. Boshqacharoq qilib aytganda landshaftdagi
dinamik o`zgarish bir invariant doirasida bo`lganligi uchun landshaftning tubdan
sifat o`zgarishiga olib kelmaydi. Evolyutsion o`zgarishlar esa landshaftning
ichki tuzilishini o`zgarishiga, bir landshaftning o`rniga boshqasini hosil
bo`lishiga sabab bo`ladi. Bunday o`zgarishlar esa ko`pincha geologik vaqtni o`z
ichiga oladi.
Qashqadaryo viloyati hududini juda ko’p vaqt davomida dengiz qoplab
yotgan hamda vaqti – vaqti bilan chekingan. Hozirgi ko’rinishdagi
landshaftlarning shakllanishi esa neogen va to‘rtlamchi davrlarning kontinental
yotqiziqlaridan tarkib topgan adirlar sohilbo‘yi jarayonlarining hosilasidir.
Chunki ular hozirgi Kitob – Shahrisabz tektonik botig‘i o‘rnidagi dengizning
sharqiy qirg‘oqlarning yemirilishi natijasida hosil bo‘lgan jinslardan tuzilgan.
Adirlar paleogen, neogen va to‘rtlamchi davrlarning jinslaridan tuzilgan bo‘lib,
Qashqadaryo havzasining ichki va g‘arbiy tekislik qismini o‘rab turadi. Adirlar
joylanishiga ko‘ra Qoratepa, Miroqi, Yakkabog‘ adirlariga ajratiladi (Mamatov,
1994). Litologik tarkibiga ko‘ra, bu adirlar bir – biridan keskin farq qiladi. Tog’
jinslarining har hil omillar ta’sirida parchalanishi va migratsiyasi turli davrlarda
turlicha kechgan. Xususan ma’lum bir hududning iqlimi bunda ishtiroki yuqori
potensiallikka egadir. Tabiiy omillar harakat jarayoni ushbu dinamik kuchni
“yurg’izgan”.
Binobarin, tekislik mintaqasi Qashqadaryo havzasining katta g‘arbiy
qismini o‘z ichiga olib, akkumulyatsiyaning hosilaviy hududidir. Mintaqaning
asosiy qismi Qarshi cho‘lining qiya tekisligi bilan band. Aslida Qarshi qiya
tekisligi Qizilqum cho‘lining janubi – sharqiy chekkasi hisoblanib, deflatsion
kuchlar ta’siri ham mavjud. Tektonik jihatdan cho’kish oblastida joylashgan
Qarshi cho‘lining qiya tekisliklari to‘rtlamchi davrning qalin prolyuvial,
prolyuvial – allyuvial, allyuvial va delyuvial yotqiziqlari bilan qoplangan.
Ushbu yotqiziqlar ikki fatsiyadan iborat, qadimiy fatsiya tog‘oldi tekisliklari va
daryo vodiylarida tarqalgan. Yoshroq fatsiya qalinligi 30 m gacha yetadigan
lyosslar va lyosli suglinkalardan iborat hamda tog‘ oldi qiya tekisliklarida va
yuqori yuqori terrasalarda tarqalgan. Qarshi cho‘lining Ko‘kdala tog’ oldi
tekisligida lyosslar ayniqsa keng tarqalgan.
Qarshi shahridan shimolda va shimoli g‘arbda uzoq geologik o‘tmishda
sharqdan g‘arbga cho‘zilgan tog‘ tizmasining qoldiqlari sifatida bir–biridan
ajralib turadigan «orol» ko‘rinishidagi burmalangan (gumbazsimon) qoldiq
tog‘lar - Qo‘ng‘irtov, Kosontov, Maymanoqtov, Oloviddintov va boshqa qirlar
joylashgan. Bu qadimiy qoldiq tog‘lar Qarshi cho‘lining sharqiy qismini ikki
qismga ajratib turadi. Qoldiq tog’larning tarkibi ohaktosh, mergel, dolomit va
|
| |
