|
"Экономика и социум" №3(94)-1 2022 www.iupr.ruBog'liq qashqadaryo-viloyati-landshaftining-shakllanishida-tabiiy-komponentlar-tog-jinslari-va-relyefning-o-rni kafedra protocol -majmua, mexanika, mexanika (2), SUYUQLIKLARNING ICHKI ISHQALANISHKOEFFITSIYENTINI (QOVUSHOQLIGINI) KAPILLYARVISKOZIMETR VA VK-4 VISKOZIMETRI VOSITASI BILAN ANIQLASH., Gigiyena va sanitariya tekshirishlar texnikasi (S.Esonturdiyev, M.Qarshiboyeva), Bolalar gigenasi, 1-qavat talabalari, 1-Tajriba ishi, 10 Son belgili proeksiyalarda tekislikni topografik sirt bilan kesishuvi, 1-amaliy mashg`ulot, 3-amaliy m, 4-amaliy optik tolada signalni so’nishini hisoblash, 1-mavzu, 5-mavzu, 14 маруза"Экономика и социум" №3(94)-1 2022 www.iupr.ru
57
boshqa jinslardan tashkil topgan. Landshafti cho’lga xos bo’lgan landshaftdan
iborat. Tekislik hududining antropogen ta’sirga uchrashi cho’l landshaftini
o’zgartirgan. Asosan bir paytlar cho’l hududdagi bu dashtlar ekin maydoni
sifatida qariyb ellik yildan ortiq xizmat qilib kelayotgan bo’lsada, ba’zi
joylarning landshafti muqaddam bo’lgan landshaftga yaqin ko’rinishga kelib
qolmoqda. Buning boisi esa inson tomonidan olib borilgan bir yoqlama qarash
va noto’g’ri foydalanish ka’bilar hisoblanadi.
Qarshi cho‘lining shimoli - g‘arbidagi Sho‘rsoy doirasidagi qirlar
boshqacharoq sajiyaga ega. Bu qirlarning nisbiy va mutlaq balandligi uncha
katta emas, relyefi qiya to‘lqinsimon, yonbag‘irlar tikligi 5 – 6
0
. Bu qirlarda
eroziya jarayonlari yaqqol ifodalanmagan, deflyatsiya jarayonlari ancha kuchli
kechadi.
Platosimon relyef shakllarini vujudga kelishi yotiq holda mavjud bo‘lgan
ohaktosh, qumtosh, konglomeratlarning eroziyaga berilishiga bog‘liq.
Qarshi cho‘lining janubi – sharqiy qismi Nishon cho‘li bilan band. Bu
cho‘lning yuza tuzilishi uchun tekisliklar va ular orasidagi platosimon
balandliklar xos. Platosimon qirlar orasida eng balandlari Do‘ltalitov, va
Qoraqirdir. Qoraqirning yuzasi suv eroziyasi tufayli kuchli parchalangan va
uning jarlar bilan kuchli parchalangan qismini sharqda Saksondara hosil qiladi.
Qarshi cho‘lining janubi – g‘arbida Sandiqli cho‘li joylashgan. Bu qumli
cho‘lning yuzasi qator – qator qum tepalari va marzalardan iborat. Bundan
tashqari, bu yerda ko‘chma qumlar va taqirlar ham uchraydi.
Lyossli jinslar bilan qoplangan yassi yuzalar qumtepa marjonlari katta –
katta ko‘chma qumli massivlar bilan almashinib turishi ham Qarshi cho‘li relyefi
uchun xos bo‘lgan asosiy xususiyatlardir. Ko‘pgina hollarda xilma – xil relyef
tiplari o‘zaro tutash yoki bir – biri bilan aralash holda tarqalgan. Qumli yuzalar
orasida Xo‘jamuborak, Oqqum, Deyqum, Shokircha, Gulbodom, Suxta, Pomuq,
Chodirliqum, Darvozaqum yirikroq qumli maydonlardir. Tekislikning chekka
g‘arbiy qismi ham buzuvchi (deflyatsiya), ham vujudga keltiruvchi (eol
akkumlyutsiyasi) kuchga ega bo‘lgan eol jarayonlari ustuvorlik qiladigan
maydonlardir. Taqir hamda sho‘rxoq hosil bo‘lishi jarayonlari uncha katta
ahamiyatga ega emas.
O‘zlashtirilayotgan va sug‘orilayotgan hududlarda relyef hosil qiluvchi
jarayonlarning sajiyasi ham o‘zgargan. Ariqlar va kanallar hamda zovurlar
yaqinidagi
maydonlarda
jarlarning
rivojlanish
jarayonlari
sug‘orish
eroziyasining faolligi bilan bevosita bog‘liq. Sug‘oriladigan maydonlarda
sug‘orish eroziyasi, qayta sho‘rlanish botqoqlanish, shamol eroziyasi kabi
dehqonchilik nomaqbul jarayonlarning kuchayotganligi kuzatilmoqda. Tekislik
relyefida o‘tmish tarixiy davrlarda inson tomonidan barpo etilgan tepaliklarning
tez – tez uchrashi ham relyefning muhim belgilaridandir. Landshaftlarga bu
tahlit o’zgarishlarning qilinishi o’z “natijasi”ni bermoqda. Geologik
yotqiziqlarning nurash, eroziya, deflyatsiya ka’bi ta’sirida parchalanishi,
tashilishi va yotqizilishi geomorfologik ko’rinishda aks etgan. Bu jarayon esa
|
| |
