1-Mavzu:Axborot va uning turlari. Axborotning bit o‘lchov birligi. Axborot
xususiyatlari.
Reja:
1. «Axborot texnologiyalari» haqida tusuncha.
2. «Axborot texnologiyasi» fanining mohiyatini
3. Axborot texnologiyasidan foydalanish
4. Axboriy jarayonlar va informatika fani.
5. Axborotlashgan jamiyat haqida tushuncha
Yangi o'quv fani bo'lgan «
Axborot texnologiyalari» fanida axborotlar, ularning
xossalari, axborot tizimlari va vazifalari,
axborotlarni qayta ishlash, axborotlaming
amaliy ahamiyati va boshqa xususiyatlari o'rgatiladi. «Axborot texnologiyasi» fani
matematika, fizika, informatika va boshqa qator fanlar bilan bevosita bog'liq.
«Axborot texnologiyalari» iborasidagi «texnologiya» so'zi lotincha «thexnos» — san'at,
hunar, soha va «logos» — fan degan ma'noni bildiradi. Ya'ni texnologiya — biror
vazifani bajarishda uning turli xil usullari ko'rinishini bildiradi.
Axborot texnologiyalari axborotlarni yig'ish, saqlash, uzatish, qayta ishlash usul va
vositalari majmuidir.
Axborot texnologiyasining vujudga kelishi va rivojianishini belgilovchi ichki va
tashqi omillar mavjud bo'lib, ularni quyidagicha tavsiflash mumkin:
Ichki omillar — bu axborotlaming paydo bo'lishi (yaratilishi), turlari, xossalari,
axborotlar bilan turii amallarni bajarish, ularni jamlash, uzatish, saqlash va h.k.
Tashqi omillar — bu axborot texnologiyasining texnik-uskunaviy vositalar orqali
axborotlar bilan turii vazifalami amalga oshirish-ni bildiradi.
Axborot texnologiyasining mazmunini quyidagi oddiy bir misol bilan tushuntirishga
harakat qilamiz. Siz biror ma'lumot haqida boshqa bir viloyat (respublika, qit'a)da
yashovchi o'rtog'ingiz bilan fikr almashmoqchisiz, deylik. Buni turii yo'llar orqali amalga
oshirishingiz mumkin. Siz o'rtog'ingizga o'z fikringizni (o'z navbatida, o'rtog'ingiz ham
sizgajavoban) quyidagi usullar orqali yetkazishingiz mumkin:
1) aloqa bo'limi orqali (yozma ravishda);
2) telefon tarmoqlari orqali (og'zaki);
3) zamonaviy telekommunikatsiya vositalari orqali.
Hayotiy tajriba shuni ko'rsatadiki, bu usullardan foydalanish natijalari turlicha bo'ladi va
natijalarga qarab, qaysi usuldan foydalanishni o'zingiz belgilab olasiz.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, albatta, biror yumushni bajarish-dan
oldin uni amalga
oshirish uchun ketadigan mablag'larni chamalab ko'rishingiz lozim, aks holda uni amalga
oshira olmasligingiz mumkin. Albatta, yuqorida ko'rsatilgan usullardan foydalanish
uzatilayotgan axborot mazmuni va mohiyatiga bog'liq.
Pirovardida, o'zingiz uchun iqtisodiy jihatdan eng arzon (hech bo'lmaganda arzonrog'i) va
sifati yuqori bo'lgan usuini belgilab olasiz.
Axborotni uzatish usullariga kelsak, 1- va 2-bandda ko'rsatilgan usullar bilan
yoshligingizdayoq tanishib olgansiz va undan foydalanishni yaxshi bilasiz. Zamonaviy
telekommunikatsiya vositalaridan foydalanish esa ular bilan muloqot ko'nikma va
malakalariga bog'liq. Shuning uchun dastlab zamonaviy telekommunikatsiya
vositalarining o'zi nimaligini bilib olishingiz kerak.
Zamonaviy telekommunikatsiya vositalari imkoniyatlarijuda keng tizim bo'lib, unga
«Informatika va hisoblash texnikasi asoslari» fanidan ma'lum bo'lgan
kompyuter,
multimedia vositalari, kompyuter tarmoqlari, internet, intranet kabi tushunchalardan
tashqari qator yangi tushunchalar ham kiradi. Bularga axborot tizimlari, axborot
tizimlarini
boshqarish, axborotlarni uzatish tizimlari, ma'lumotlar ombori, ma'lumotlar
omborini boshqarish tizimi, bilimlar ombori kabilar kiradi.
XX asming 90-yillaridan boshlab axborotlashtirish sohasi keskin rivojianib ketdi.
Bizning asrimiz, ya'ni XXI asrni axborotlashtirish va kommunikatsiya asri deb bejiz
atashmaydi. Axborotlashtirish nima va uning vazifalariga nimalar kiradi, uning asosiy
xususiyatlari qanday, degan savollar hozirgi zamon jamiyatidagi har bir fuqaroni
qiziqtirishi tabiiy. Chunki inson faoliyatini axborotsiz tasawur qilish qiyin.
Hozirgi
kunda har bir tashkilot, o'quv muassasasi, firma va ishlab chiqarishning barcha
sohalarida rahbar va xodimlar faoliyatining samaradoriigini oshirish maqsadida
boshqaruvjarayonlarini ma'lum darajada avtomatlashtirishga oid muammolarni yechish
bilan shug'ullanadi. Bunda ular maxsus firmalarning mutaxassislari bilan uchrashadi,
ularning faoliyati bilan yaqindan tanishadi, ular ishlab chiqaradigan mahsulotlarni ko'radi
va pirovardida o'zida avtomatlashtirish uchun kerak bo'ladigan
texnikjihozlami xarid
qiladi. Albatta, tashkilotlarga o'matilgan avtomatlashtirish jihozlari yildan-yilga
yangilanib, texnikjihatdan takomillashtirib boriladi.
XX asming so'nggi o'n yili mobaynida axborotlar bilan ishlash va axborotlashtirish
juda rivojiandi. Bunga sabab shundaki, kundalik turmushda axborotlar, ularni qayta
ishlash va uzatishning ahamiyati ortib bormoqda. Bu esa, o'z navbatidajamiyatning har
bir a'zosidan axborotlashtirish va axborot
texnologiyalari sirlarini, uning qoida va
qonuniyatlarini mukammal bilishni taqozo etadi.
Respublikamiz mustaqillikka erishganidan so'ng, axborotlashtirish va axborot
texnologiyalaridan
foydalanish
yo'nalishida
katta
tadbirlar
amalga
oshirildi.
Hukumatimiz tomonidan qabul qilingan «Ta'lim to'g'risida»gi Qonunda bu dasturning tub
mohiyati bayon etilgan. Shuningdek, so'nggi 5—6 yil ichida bu sohada qabul qilingan
qator hujjatlar axborotlashgan jamiyatni qurish eng
oliy insoniy orzu-niyatga
aylangamigidan dalolat beradi.
Endi «Axborot texnologiyasi» fanining mohiyatini yoritishga o'tamiz.
