Dvigatel qurilmasi elektromexanik o‘zgartgich bo‘lib, elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantiradi va uzatish qurilmasi bilan birgalikda ish organining berilgan harakat turlarini shakllantiradi.
Elektr yuritmalar haqida umumiy tushunchalar
Elektr yuritma deb elektr motor, uni boshqaruvchi (ishga tushiradigan, tezligini rostlaydigan, tormozlab to‘xtatadigan) elektr apparatlari va motor bilan ish mashinasi orasidagi mexanik uzatmadan iborat qurilmaga aytiladi. Boshqarish apparatlari vositasida avtomatik ravishda ishga tushiriladigan, to ‘xtatiladigan yoki yuklanishni o‘zgarishiga qaramay aylanish tezUgini o‘zgartirmay saqlaydigan hamda aylanish yo‘nalishini teskari tomonga aylantiradigan yuritma avtomatlashtirilgan elektr yuritma deyiladi. Texnologiya talablariga binoan tezligi majburiy ravishda o'zgartiriladigan yuritma rostlanadigan elektr yuritma deb ataladi. Avtomatlashtirilgan va rostlanadigan elektr yuritma tarkibida o ‘zgartgich ham bo'lishi mumkin. 0 ‘zgartgich deb elektr tokini bir turdan boshqa turga, masalan, o'zgaruvchan tokni o'zgarmasga yoki aksincha, shuningdek, tok kuchlanishi yoki chastotasi qiymatim hamda tazalar sonini o'zgartiradigan moslamaga aytiladi. Shunday qilib, avtomatlashtirilgan elektr yuritma vositasida elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirishdan tashqari, bu mexanik energiyani elektr usuh bilan talabga binoan rostlash imkoni yaratiladi. Natijada, texnologiya jarayonini takomillashtirish, ish unumi va mahsulot sifatini oshirish mumkin bo'ladi. Birinchi elektr yuritmasi 1838- yilda rus akademigi B.S.Yakobi tomonidan yaratilgan bo‘lib, u o‘zi kashf etgan o‘zgarmas tok motorini kemaga o'm atib, uni harakatlantirgan, ammo bu paytda tejamli tok manbayi mavjud emasligi sababli elektr yuritmani keng ko'lamda qo'llash imkoni bo‘lmagan. Rus injeneri M.O.DolivoDobrovolskiy tomonidan 1889— 1891 - yillar orasida transformator, asinxron motori va uch fazali sistemaning yaratilishi bilan elektrotexnika taraqqiyoti misli ko‘rilmagan darajada rivojlanib ketdi. Bu rus injeneri o‘z navbatida uch fazali elektr energiyasini transfor- mator vositasida uzoq masofaga tejamli uzatib, Germaniyaning Frankfurt shahrida o'tkazilgan elektrotexnika sohasidagi birinchi umumjahon ko'rgazmasida o ‘zi yasagan asinxron motorli nasos elektr yuritmasi ishini namoyish etgan. Shundan so‘ng, XX asming boshlaridayoq elektr energiyasini dunyo miqyosida ishlab chiqarish va undan xalq xo‘jaligining turli sohalarida foydalanish keng rivojlanib, elektrotexnika hatto fan sifatida shakllana boshladi.
Elektr yuritmaning mexanik xarakteristikalari
Rotoming aylanish tezligi va yo'nalishi stator tokidan hosil bo'lgan aylanuvchan magnit maydoni tezligi va yo'nalishi bilan bir xil bo‘lgan o‘zgaruvchan tok motori sinxron motor deyilib, ular 1000 dan bir necha 10 ming kW gacha quwatlarda, 3000 dan 100 ayl/min chastotalarda ishlab chiqarilmoqda. Sinxron motorlar 1500 dan 300 ayl/m in chastotalarda rotori ayonmas qutbli, 100 ayl/min va undan kichiklarda esa, ayon qutbli tuzilmalarda chiqariladi. Rotorida qo‘zg‘atish chulg'ami bo'lm agan reaktiv sinxron m otorlar kichik quw atlarda uch fazali va bir fazali (kondensatorli) qilib chiqarilmoqda. Doimiy magnit bilan qo‘zg‘atiladigan motorlar kichik quw atlarda (bir necha W dan bir necha 10 kW gacha) uch va bir fazali tuzilishlarda ishlab chiqariladi. 0 ‘zgarmas tok motoriari murakkab tuzilishli, qimmat va ishonchliligi past bo‘lgani sababli o‘zgaruvchanlilarga nisbatan kam ishlatiladi. Ular asosan 2П, П2 va maxsus seriyali motorlar bo'lib, turh quw at va aylanish chastotalariga m o‘ljallab chiqariladi va tezligi rostlanishni talab qiladigan mexanizmlar yuritmasida qo‘llaniladi. Xususan, 2П seriyali motorlar 0,37 dan 200 kW gacha quwatlarda chiqarilib, ular qutblariga mustaqil va kompensatsiyalovchi chulg‘amlar o‘matilgan bo‘ladi. Kran mexanizmlarining yuritmasida o‘zgarmas va o'zgaruvchan tok m otorlaridan foydalaniladi. Bunda ular takrorlanuvchi qisqa muddatli rejimda ishlagani uchun (ulanish davomiyligi 15, 25 va 60%, hamda sikl davomiyligi 10 minutdan oshmasligi sababli) bunday motorlar harorati ish davrida o‘zining turg‘un haroratigacha ko'tarila olm aydi, pauza-tanaffus paytida esa, atrof- l.i-rasm. muhit haroratigacha soviy olmaydi. Shu sababli kran m o to riari mexanik jihatdan mustahkam ishlangan bo‘lib, yuqoriroq o ‘ta yuklanishga hisoblab chiqariladi. Ular odatda berk tuzilishga ega bo'lib, tashqarida o‘matilgan ventilyator bilan sovitiladi. 1.1- rasmda o‘zgarmas tokli kran motori ko‘rsatilgan. Sanoatda kranlar yuritmasi uchun maxsus seriyah МТФ, М ТКФ, MTH, MTKH, 4MTKH, 4MTH, 4MTKH asinxron motorlar va o‘zgarmas tokda ishlaydigan Д seriyali motorlardan foydalaniladi.
Elektr mashinalarining qizishi va ish rejimlari
Elektr dvigatellarining nosozligi qismlarning aşınması va materiallarning qarishi natijasida, shuningdek texnik foydalanish qoidalarini buzish natijasida yuzaga keladi. Nosozliklar va elektr motorlarining shikastlanish sabablari har xil. Ko'pincha bir xil nosozliklar turli xil sabablarning xatti-harakatlari, ba'zan esa ularning birgalikdagi harakati natijasida yuzaga keladi. Ta'mirlashning muvaffaqiyati ko'p jihatdan nosozliklar va ta'mirlashga kelgan elektr motorining shikastlanish sabablarini to'g'ri aniqlashga bog'liq.Elektr dvigatellarining shikastlanishi ularning kelib chiqish joyiga va kelib chiqish tabiatiga qarab elektr va mexanikaga bo'linadi. Elektrga Sariqlar, kollektorlar, toymasin uzuklar va yadro plitalarining shikastlanishini yoki o'tkazuvchan qismlarini aniqlang. Mexanik shikastlanish bu mahkamlanadigan biriktiruvchi iplarning, armaturalarning zaiflashishi, qismlarning shakli va sirtining buzilishi, buzilishlar va yorilishlardir. Odatda shikastlanishlar aniq belgilarga ega yoki o'lchovlar bilan osongina o'rnatiladi.
O'zgaruvchan Uchburchak bilan ulanganda stator sargilarini yulduz yoki ikki faza bilan ulashda mumkin bo'lgan yo'qotish Shamol fazasining uzilishi Rotor fazasining uzilishiSariqlarni uchburchak bilan ulashda statorning bir fazasida tanaffus qiling Stator yadro varaqlari bir-biriga yopiq bo'lib, varaq izolatsiyasining buzilishi yoki sarg'ish shikastlanganda tishlarning yonishi natijasida kelib chiqadi.Stator o'rashidagi bitta fazaning dumaloq pallasi; stator sargilaridagi interfazadagi nosozliklar Nosoz fan (shamollatish tizimi) Laynerning haddan tashqari rivojlanishi tufayli rotorlarni bir tomonlama jalb qilish; millerning laynerga yomon joylashishi Yog'larning ifloslanishi, haddelenmiş elementlar va izlarning haddan tashqari aşınması; jihozda milning noto'g'ri joylashishi Katta layner kiyish
Yo'llarni yoki rulman elementlarini yo'q qilish Kasnaklar yoki muftalar bilan rotorning muvozanatini buzish; jihozning markaziy o'qi noto'g'ri bo'lsa; birlashtiruvchi ulash qisqichlarining noto'g'ri joylashishi doimiy Dala pallasida ochiq yoki yomon aloqa; mustaqil qo'zg'alish sargisida qisqa yoki o'zaro tutashgan qisqa tutashuvlar Cho'tkalar neytraldan mos ravishda aylanish yo'nalishi bo'yicha yoki milning aylanish yo'nalishiga qarshi yo'naltiriladi Fırçalar qatorlari orasidagi masofalar kollektorning atrofi atrofida bir xil emas; asosiy yoki qo'shimcha tirgovichlardan birining sargilarida pervazlar Armatura o'rashida yomon aloqa yoki qisqa tutashuv; qoraytirilgan plitalarga bog'langan lasan ichida ochiq Kollektorning bosimi sust yoki izolyatsiyaning mikanitlari chiqishiga yo'l qo'ymaydi Kollektor kiyish taqiqlanadi Ko'p qavatli izolyatsiya izlari chiqqani; kollektor urishi Fırçalar markazdan uzoqda Fırçalar kollektorga etarli darajada joylashtirilmagan; cho'tkalarning ishchi yuzasida nuqson; kollektorda teng bo'lmagan cho'tka bosimi; cho'tkaning ushlagichidagi cho'tkalarni siqish
Dvigatelning nominal kuchlanishini tanlash.
|
