To’g’ridan to’g’ri tarmoqqa ulab ishga tushirish. Kichik va o‘rta quwatli qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlar ana shunday usul bilan ishga tushiriladi. Bunda motorning stator chulg'ami yetarli darajadagi quwatga ega bo‘lgan elektr tarmog‘iga magnit ishga tushirgich yoki oddiy ulagich yordamida qo‘shiladi va uning tezligi tabiiy mexanik xarakteristikasi bo‘yicha o‘sib boradi.
Asinxron motorlar haqida umumiy tushunchalar
Asinxron elektr mashina — Rotorining aylanish chastotasi stat-rinint magnit maydoni aylanish chas-totasiga mos kelmaydigan oʻzgaruvchan tok elektr mashinasi. Asosiy qismlari: staninaga oʻrnatilgan poʻlat oʻzak va oʻzakka oʻralgan chulgʻamlardan iborat stator hamda oʻqqa oʻrnatilgan va ariqchalariga chulgʻamlar joylashtirilgan poʻlat oʻzakdan iborat rotor. Rotor oʻzagi ham, stator oʻzagi ham poʻlat plastinalardan yigʻiladi. Chulgʻamlarning bir-biriga oʻzaro ulanishi va manbadan tok bilan taʼminlanishi usuliga koʻra stator bir, ikki, uch va koʻp fazali qilib tayyorlanishi mumkin. Uch va koʻp fazali chulgʻamlar oʻzaro yulduzcha, uchburchak va koʻpburchak shaklida ulanadi. Chulgʻamlarining tayyorlanishiga koʻra, rotor qisqa tutashtirilgan va fazarotorli xillarga boʻlinadi. Stator bilan rotor orasidagi havo tirqishi iloji boricha kichik (0,025 mm gacha) qilinadi. Asinxron elektr mashina rotorining aylanish chastotasi stator magnit maydonining aylanish chastotasiga bogʻliq boʻladi va isteʼmol qilinadigan tok chastotasi hamda mashinaning juft qutblar soni bilan aniqlanadi. Sirpanish (siljish) qiymatiga qarab, Asinxron elektr mashinani asinxron elektr dvigatel va asinxron generator sifatida ishlatish mumkin
Asinxron mashinalar rotorining tuzilishiga ko‘ra turlari.
Asinxron elektr dvigatel — dvigatel rejimida ishlaydigan asinxron mashina; elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beradi. Ish tarzi stator chulgʻamlari boʻylab uch fazali oʻzgaruvchan tok oʻtganda vujudga keladigan aylanuvchi magnit maydonining stator maydoni rotor chulgʻamlarida hosil qiladigan tok bilan oʻzaro taʼsiriga asoslangan. Rotorning aylanish tezligi asosan quyidagi for60/71-S_muladan aniqlanadi: p = —~— , bunda:f— taʼminlovchi tok chastotasi; r — mashina qutblari soni; s— sirpanish, yaʼni rotor nisbiy tezligining statorning aylanuvchi magnit maydoniga nisbatan orqada qolishini koʻrsatuvchi son. Aylanish tezligini tok chastotasi, qutblar soni va sirpanishga taʼsir etib oʻzgartirish mumkin. Tok chastotasini oʻzgartirish energiya iyerofini cheklagan holda tezlikni ravon oʻzgartirishga imkon beradi. Shuning uchun chastota boʻyicha boshqariluvchi Asinxron elektr dvigatelni yaratish asosiy muammolardan biriga aylangan. Asinxron elektr dvigatel elektr yuritmalarda asosiy dvigatel sifatida ishlatiladi. Quvvati bir necha Vt dan oʻnlab MVt gacha boʻladi. Asinxron dvigatellar "Arago-Lens diski" xodisasi asosida ishlaydi.Faza rotorli asinxron motorlar haqida umumiy ma’lumot bering
Uch fazali asinxron mashinalar haqida umumiy ma’lumot bering
Stator va rotor ikki fazali simmetrik chulg‘amdan iborat.Bunda rotor chulg'amlari qisqa tutashilgan. Rotorning sinxron aylanishi chastotasidan boshqa barcha aylanish chastotalar asinxron ish rejimiga to‘g‘ri keladi. Moment bizga ma’lum bo'lgan umumiy tenglamadan aniqlanadi. Stator chulg‘ami hosil qilgan aylanuvchi magnit maydoni rotorning qisqa tutashgan chulg‘amida EYuK hosil qiladi va chulg‘amda tok oqadi. Chulg‘am ikki fazali boiganligi sababli, aylanuvchi magnit maydon hosil boiadi. Bu maydon rotorga nisbatan rotor toki chastotasiga mutanosib ravjshda aylanadi. Bu chastota rotor va havo bo‘shlig‘idagi maydon aylanish chastotalarining farqiga mutanosib boiadi. Demak, rotor va havo bo‘shlig‘idagi magnit maydonining aylanish chastotalari yigindisi sinxron aylanish chastotasiga teng boiadi. Shu sababli rotoming maydoni bilan rotoming istalgan aylanish chastotalari sinxron aylanadi. Magnit maydoni induktsiyasining amphtuda qiymati sinxron mashinadagi kabi aniqlanadi:
Rotorning sirpanishi va aylanish tezligi haqida umumiy ma’lumot bering
Elektr yuritmalarga, iloji boricha, qisqa tutashtirilgan rotorli motorlarni tanlash tavsiya qilinadi. Faza rotorh motorlarni tezhgi rostlanadigan ba’zi kranlarda, prokat stanlarida, press va maxovikli elektr yuritmalardagina qo'llash tavsiya qilinadi. Bunday motorlarda MmiX = (l,5+3,5)M n bo'ladi. Faza rotorli motorni ishga tushirish jarayonida Ih ni chegaralash uchun maxsus reostat ishlatiladi. Bu reostat bir necha pog‘ona aktiv qarshiliklardan iborat bo‘ladi. M otor to ia tashqi qarshihk orqali ishga tushiriladi. Motor aylanish tezligi ortishi bilan pog‘ona qarshiliklar rotor zanjiridan chiqarila boshlanadi.Rotor zanjiriga Rt tashqi aktiv qarshilik kiritilishi bilan Sb ning qiymati orta boshlaydi. Bunda Afmax ning qiymati o‘zgarmay, ko‘payishi tom on surila boshlaydi (2.28- rasm). Natijada 7b kamayib, Mb ko‘payadi. Bunda ishga tushirish reostati qarshiligining pog‘onalar soniga teng sun’iy tavsiflarda ishlash mumkin bo‘ladi. Bu faza rotorli motoming afzalliklaridan hisoblanadi.
Sinxron motorning ish xarakteristikalari
п, P v cos<р, /, 7j ва М2 кийматларининг мотор валидаги фойдали кувват Р} га богланишини ифaдаловчи графиклар синхрон моторнинг иш характеристикалари деб аталади.Бунда п — мотор валидаги частота. Унинг киймати юкламага боглик, булмай, узгармас, яъни п = const булади; Рх - Р2 + А Р моторга берилган кувват булиб, кувват иерофи АР нинг чулгамнинг кизиши учун сарфлажан к,исми юклама токининг квадратига пропорнионаллиги учун Pt = f ( P ) борланиши эгри чизик билан ифодаланади; cos<р —- кувват коэффициентининг киймати булиб, юкламанинг купайиши билан бир озгина камаяди; I — статор чулгамидаги ток булиб, юклама купайиши билан cos^> бир оз камайгани учун унинг киймати P t га нисбатан тезрок узгаради; rj — фойдали иш коэффициенти, унинг энг юк,ори киймати номинал юкламанинг р(05 + 0 , 7 5 ) кийматида содир булади; М2 = — мотор валидаги айлантирувчи фойдали момент булиб, унинг киймати i d = const булга ни учун Р2 га пропорционал раиишда узгаради.
Sinxron motorlar haqida umumiy ma’lumot bering
Asinxron motorlar singari, sinxron motorlaming statorida uch fazah chulg'ami bo'hb, rotorining po'lat o'zagiga qo'zg'atuvchi va qisqa tutashtirilgan chulg'amlar joylashtirilgan bo'ladi. Qo'zg'atuvchi chulg'amga cho'tka va halqalar vositasida o'zgarmas tok berilib, asosiy magnit maydoni hosil qilinadi. Qisqa tutashtirilgan chulg'am bilan esa sinxron motorini asinxron usulda ishga tushirish imkoni olinadi. Shunday qilib, bu motor statoriga ham uch fazah tok berilsa, tezlik bilan aylanuvchi magnit maydoni hosil P bo'ladi. Bu maydon rotoming qisqa tutashgan chulg'amida e.yu.k. va tok hosil qiladi. Natijada, aylantirish momenti hosil bo'hb, uning ta’sirida rotor, taxminan, n = 0,95«, bo'lgan asinxron tezlik bilan aylana boshlaydi. Agar bu paytda rotoming asosiy chulg'amiga o'zgarmas tok berilsa, uning magnit maydoni bilan statordagi aylanuvchi magnit maydonining o'/aro ta’siri natijasida sinxronlovchi moment hosil bo'ladi. Bu moment rotomi nx sinxron tezlik bilan aylanishga majbur etadi. Bunda rotordagi o'zgarmas tokdan hosil bo'lgan magnit qutblari statoming aylanuvchi magnit qutblari bilan 68 sxemalari. ning ishtirokida taklif etilgan grafoanalitik usuldan foydalanish ancha qulay. xuddi prujina kabi tortishib, rotomi turg‘un sinxron tezlikda aylanishga majbur etadi
Sinxron motorning tuzilishi.
Sinxron mashinalar elektr generatorlari, dvigetellari va reaktiv quvvat kompensatorlari sifatida ishlatiladi. Barcha elektr mashinalari kabi ular ham qaytuvchanlik husuiyatlariga ega. Sinxron mashinalar, asosan, barcha elektr stansiyalarida quvvati 800 kVa (kilovatt) va undan ortiq boʻlgan generatorlar oʻrnatilgan. Gidravlik elektr stansiyalaridagi generatorlarning quvvati birmuncha kam boʻlib, 500 — 600 kVa ni tashkil etadi. Atom elektr stansiyalarida esa bitta blokning quvvati 1.5 ming MVA(Megavoltamper — transformator elektr toki kuch birligi)ga yetadi.
Mashina oʻqiga mahkamlangan kontakt halqalariga rotor choʻlgʻamining ikki uchi mahkamlangan boʻlib, halqalar sirtida qoʻzgʻalmas toʻk oʻlchovi choʻtkalar sirpanadi. Rotor uchun doimiy tok manbai sifatida quvvati uncha katta boʻlmagan oʻzgarmas tok generatori — uygʻotgich ishlatiladi. Odatda, uygʻotgichning quvvati sinxron mashina quvvatining(1-3)% ini tashkil etadi. Ayrim hollarda sinxron generator hosil qilgan tokni toʻgʻirlash yoʻli bilan doimiy toʻk hosil qilinadi.
Sinxron motorning ishlash prinsipi.
Узгармас ток машинаси сингари синхрон машина х,ам генератор, xам мотор режимида ишлайди. Синхрон моторнинг конструк- цияси генераторникидан фарк, к,илмайди.Синхрон машинани мотор режимида ишлатиш учун унинг статор чулгамига уч фазали, ротор чулгамига эса узгармас ток берила-ди. Статор чулгамига берилган уч фазали токдан айланунчи магнит майдон хосил булиб, унинг тезлиги куйидагича булади. Статордаги айланувчи магнит майдон билан ротордаги токнинг узаро таъсири натижасида электромагнит момент хосил булади. Электромагнит моментнинг таъсирида мотор ротори статордаги айланувчи магнит майдон йуналишида айлана бошлайди.
Elektr yuritmaning harakat tenglamasi.
Mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning 60% dan ortiqrog‘i ish mexanizmini harakatga keltiruvchi avtomatlashtirilgan elektr yuritmalar tomonidan iste’mol qilinmoqda. Sanoat, qishloq xo‘jaligi, kommunal va boshqa tarmoqlarning barcha sohalarida, turli mashina va mexanizmlar hamda qurilmalardan keng foydalaniladi. Har qanday mexanik jarayonni amalga oshirish uchun mexanizm va mashinaning ish organini harakatga keltirish darkor. Bu esa yuritma vositasida amalga oshiriladi, xususan, elektr energiya mexanik energiyaga aylantiriladi.Yuritma energiyani ma’lum yo‘naltirilgan maqsadda o‘zgartirishi kerak. Shuning uchun uning tarkibiga bu funksiyalarni amalga oshiruvchi qurilmalar va boshqaruv vositalari kiritilishi darkor. Bu maqsadga elektr yuritma yordamida avtomatik boshqaruv asosida erishiladi.Elektr yuritma deb mashinalarning ish organlarini harakatga keltiradigan hamda bu jarayonlarni maqsadga muvofiq boshqaradigan, hamda elektr dvigatel, kuchli o‘zgartgich, boshqarish, axborot hamda kuchli o‘zgartgich, boshqarish, axborot hamda uzatish qurilmalaridan tashkil topgan murakkab elektromexanik tizimga aytiladi.Yuritmaning «chiqish» koordinatlariga ish mashinasi organlarining me’yorda ishlashi uchun zarur bo‘lgan elektromagnit moment M yoki kuch F va harakat koordinatlari: burchak tezlik w yoki chiziqli tezlik n hamda ularga mos harakat yo‘nalishi bo‘laklari Da, DS kiradi.
Yuritma elementlari quyidagilardan iborat.Uzatish qurilmasi harakat shakllarini o‘zgartirish va mexanik energiyani dvigatel qurilmasidan mashinaning ish organlariga uzatish uchun mo‘ljallangan.
|
