|
Mavzu: Ustun qoziq qoqish jihozlari.Grunt zichlash mashinalari
Qurilish mashinalari - qurilish va taʼmirlash ishlarini bajarish uchun moʻljallangan mexani-zatsiya vositalari. Quriladigan bino va inshootlar oʻrnini tayyorlash, yer tekislash va qazish ishlarini bajarish, yoʻl qurilishi, yigʻma konst-ruksiyalarni montaj qilish, burgʻilash, ustun-qoziq qoqish, armaturalar tayyorlash va ularni payvandlash, beton qorishmasini quyish,pardozlash va boshqa ishlarni bajarish uchun moʻljallangan texnologik guruhlar.
Bino va inshootlar oʻrnini tayyorlash ishlari (gruntni yumshatish, qurilish maydonchasini butalar, daraxtlar, toshlardan tozalash) almashinadigan ish jihozlari oʻrnatilgan zanjirli traktorlar negizidagi mashinalar b~n; yer tekislash va qazish ishlari bir va koʻp choʻmichli ekskava-torlar, zovur qazigichlar, buldozerlar, skreperlar, avtogreyderlar, bir choʻmichli yuklagichlar va boshqa bilan; yoʻl qurilishi ishlari yer qazish mashinalari, maxsus yoʻl qurilishi mashinalari bilan; temir yoʻl qurilishidagi ishlar rels-shpal yotqizish, ballast yoyish, izlarni toʻgʻrilash mashinalari bilan bajariladi. Qoya gruntlari tayyorlashdagi burgʻilash, ruda boʻlmagan qurilish ashyolarini qazib olish, ustunqoziq oʻrnatish uchun quduq qazish va boshqa ishlar turli burgʻilash mashinalari yordamida qilinadi. Zamin tayyorlash ishlari ustun-qoziq qoqish jihozlari, dizel-bolgʻa, bugʻ-havo bol-gʻalari, vibrobotirgich bilan bajariladi. Beton va temir-beton ishlari domkratlar, armatura-payvandlash qurilmalari, beton qorgichlar, avto-betontashigichlar, avtobetonnasoslar, zichlagich (vibrator)lar, beton yotqiz-gichlar; tom qoplama yopish ishlari tom yopish mashinalari, mastika tashish va uzatish mashinalari; pardozlash ishlari qorishma qorgich, qorishma uza-tish nasosi, suvash-silliqlash, koshinlash-silliqlash, parketlash-silliqlash mashinalari, mexanizatsiyalashgan koʻchma boʻyoqchilik st-yalari, shpaklyovka qurilmalari bilan qilinadi.
Qurilishda yuk koʻtarish kranlari, koʻtarish-tashish, ortish-tushirish mashinalari, uzluksiz tashish va boshqa mashinalardan ham foydalaniladi. Qurilish mashinalaridan foydalanish ishlarini kom-pyuterlashgan robotlar yordamida boshqarish asta-sekin rasm boʻlmoqda.
Qurilish mashinalari bevosita ish bajaruvchi mashinalar bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun ham ularni texnologik jarayonga muvofiq turlarga ajratish mumkin.
Qurilish mashinalari - qurilish va taʼmirlash ishlarini bajarish uchun moʻljallangan mexanizatsiya vositalari. Quriladigan bino va inshootlar oʻrnini tayyorlash, yer tekislash va qazish ishlarini bajarish, yoʻl qurilishi, yigʻma konstruksiyalarni montaj qilish, burgʻilash, ustun-qoziq qoqish, armaturalar tayyorlash va ularni payvandlash, beton qorishmasini quyish, tom yopish, pardozlash va boshqa ishlarni bajarish uchun moʻljallangan texnologik guruhlarga boʻlinadi.
Bino va inshootlar oʻrnini tayyorlash ishlari (gruntni yumshatish, qurilish maydonchasini butalar, daraxtlar, toshlardan tozalash) almashinadigan ish jihozlari oʻrnatilgan zanjirli traktorlar negizidagi mashinalar. Yer tekislash va qazish ishlari bir va koʻp choʻmichli ekskavatorlar, zovur qazigichlar, buldozerlar, skreperlar, avtogreyderlar, bir choʻmichli yuklagichlar. Yoʻl qurilishi ishlari yer qazish mashinalari, maxsus yoʻl qurilishi mashinalari. Qoya gruntlari tayyorlashdagi burgʻilash, ruda boʻlmagan qurilish ashyolarini qazib olish, ustunqoziq oʻrnatish uchun quduq qazish va boshqa ishlar turli burgʻilash mashinalari yordamida qilinadi. Zamin tayyorlash ishlari ustun-qoziq qoqish jihozlari, dizel-bolgʻa, bugʻ-havo bolgʻalari, vibrobotirgich bilan bajariladi. Beton va temir-beton ishlari domkratlar, armatura-payvandlash qurilmalari, beton qorgichlar, avto-betontashigichlar, avtobetonnasoslar, zichlagich (vibrator)lar, beton yotqizgichlar; tom qoplama yopish ishlari tom yopish mashinalari. Pardozlash ishlari qorishma qorgich, qorishma uzatish nasosi, suvash-silliqlash mashinalari, mexanizatsiyalashgan koʻchma boʻyoqchilik styalari, shpaklyovka qurilmalari bilan qilinadi.
Qurilishda yuk koʻtarish kranlari, koʻtarish-tashish, ortish-tushirish mashinalari, uzluksiz tashish va boshqa mashinalardan ham foydalaniladi. Qurilish
mashinalaridan foydalanish ishlarini kompyuterlashgan robotlar yordamida boshqarish rivojlanmoqda.
Qurilish maydonida ish bajaruvchi mashinalar quyidagilarga bo’linadi:
yuk tashish mashinalari;
yuklash va tushirish mashinalari;
yuk ko’tarish mashinalari;
yer ishlari uchun mashinalar;
qoziq qoqish uchun qurilmalar;
maydalash – saralash mashinalari;
beton aralashmalari va qorishmalari tayyorlash va tashish mashinalari;
pardozlash ishlari uchun mashinalar;
qurilish uchun mexanizatsiyalashgan asboblar.
Ogʻir Shibbalash mashinasiga strelali ekskavatorkran yoki traktor asosida tuzilgan mashinalar kiradi. Ularning ish organi vazni 3 t gacha boʻlib, zaminga 2,5 m gacha balandlikdan tashlanadi. Oʻrtacha Shibbalash mashinasiga oʻzi yurar shassi yoki traktorga oʻrnatilgan osma jihozli dizelshibbalagichlar kiradi. Zanjir gusenitsali traktorga oʻrnatilgan osma Sh. mashinasi keng tarqalgan. Uning ish organi ketmaket ishlovchi 5 ta dizelshibbalagich yoki yuqoridan zarb bilan tashlanadigan plitadan iborat.
Ekskavator - davriy ishlaydigan o‘zi yurar yer qazish mashinasi. U barcha turdagi gruntni qazish, surish, transport vositalariga ortish uchun xizmat qiladi.
Ular davriy ishlaydigan bir cho‘michli ekskavatorlarga va kup cho‘michli uzluksiz ishlaydigan ekskavatorlarga bo‘linadi. Shahar, fuqaro, sanoat va gidroinshootlar qurilishida ko‘proq bir cho‘michli universal qurilish va transheyali ekskavatorlar qo‘llaniladi.
Ekskavator - davriy ishlaydigan o‘zi yurar yer qazish mashinasi. U barcha turdagi gruntni qazish, surish, transport vositalariga ortish uchun xizmat qiladi.
Ular davriy ishlaydigan bir cho‘michli ekskavatorlarga va kup cho‘michli uzluksiz ishlaydigan ekskavatorlarga bo‘linadi. Shahar, fuqaro, sanoat va gidroinshootlar qurilishida ko‘proq bir cho‘michli universal qurilish va transheyali ekskavatorlar qo‘llaniladi.
Bir cho‘michli ekskavatorlarni qurilishda ishlatiladiganlarining cho‘michini hajmi 0,25 … 4 m3 bo‘ladi. Ular almashadigai ish jihozlariga ega universal ekskavatorlar hisoblanadi.
Ular I-IV guruhli gruntlarda yer qazish ishlarini bajarish uchun xizmat qiladi. Qurilish ekskavatorlari yurish qismi hamda kuch qurilmasi, ekskavatorchi kabinasi, ish jihozi, asosiy mexanizmlari joylashgan burilish platformasidan iborat.
Bir cho‘michli ekskavatorlarni quyidagi alomatlariga qarab tasniflash mumkin.
Cho‘michning hajmi bo‘yicha:
kichik hajmli (0,15; 0,25; 0,4; 0,65; va 1m3)
o‘rtacha hajmli (1,25; 1,6; 2,5; 3; 4 va 6 m3)
Yurish jihozlari bo‘yicha:
zanjirli;
pnevmog‘ildirakli;
v) odimlovchi;
g) traktorga o‘rnatilgan;
d) avtomobilga o‘rnatilgan ekskavatorlar.
Kuch qurilmasi bo‘yicha:
ichki-yonuv yuritkichi;
elektr yuritmali;
v) dizel-elektr yuritmali ekskavatorlar.
Yuritkichlar soniga qarab:
bir motorli;
ko‘p motorli ekskavatorlar.
Qo‘llanish sohasi bo‘yicha
qurilishda
ochiq konlarda.
Ish jihozlari bo‘yicha:
to‘g‘ri cho‘michli;
teskari cho‘michli;
v) draglayn va boshqa jihozli.
Bir cho‘michli ekskavatorlarni asosiy parametrlari; cho‘michli hajmi ish siklini davomiyligi, qazish balandligi va chuqurligi, gruntni to‘kish balandligi, ekskavator yenga oladigan yo‘l qiyaligi, mashinaning konstruktiv va ekspluatatsion va boshqalar hisoblanadi
Texnologik va ekspluatatsiya alomatlariga koʻra quyidagi asosiy guruhlarga boʻlinadi. Tabiiy tosh materiallar — mexanik ishlov beriladigan togʻ jinslari (qoplama plitalar, chaqiq tosh, shagʻal va boshqalar). Keramik materiallar va buyumlar — tuproqli xom ashyolardan qoliplash, pishirish yoʻli bilan tayyorlanadi (qarang Keramika, Gʻisht). Anorganik bogʻlovchi moddalar — suv bilan aralashganda plastik boʻtqaga, keyin toshsimon holatga aylanadigan kukunsimon materiallar (sement, gips, ohak va boshqalar). Beton va qorishmalar — bogʻlovchi moddalar, suv va toʻldirgichlar aralashmasidan olinadigan, maʼlum fizik-me-xanik va kimyoviy xossalarga ega boʻlgan tabiiy tosh materiallar. yirik oʻlchamli yigʻma konstruksiyalar va buyumlar tayyorlashda yengil betonlar ishlatiladi. Konstruktiv elementlarning egilish va choʻzilishga mustahkamligini oshirish uchun beton poʻlat armaturalar bilan birgalikda tayyorlanadi (qarang Temirbeton, Temir-beton konst-ruksiyalar). Metallardan qurilishda, asosan, poʻlat prokatlar ishlatiladi. Poʻlatdan armaturalar, bino karkaslari (sinchlari), quvurlar, trubo-provodlar, yopma materiallar va boshqa tayyorlanadi. Shu bilan birga alyuminiy qotishmalaridan ham foydalaniladi. Issiqlik izolyatsiya materiallari (mineral paxta, penobeton, asbest, penoshisha, fib-rolit va boshqalar) bino, inshoot, sanoat jihozlarining oʻraladigan konst-ruksiyalari uchun, quvurlarning issiklik izolyatsiyasi uchun ishlatiladi. Organik bogʻlovchi moddalar va gidroizolyatsiya materiallari — bitumlar, ruberoid, tol, asfalt-beton va boshqa Polimeryaarta sin-tetik polimerlar asosida tayyorlanadigan materiallarning katta guruhi kiradi. Ular pollarga toʻshashda (li-noleum, relin va boshqalar), konstruksion va pardozlash materiallari (shisha-plastlar, bezak plyonkalar), issiqlik va tovush izolyatsiya materiallari (pe-noplasshlar, shishaplastlar) sifatida ishlatiladi. L o k va boʻyoqlar — boʻyaladigan konstruksiya sirtida bezak va himoya qoplamasi hosil qiladi. Ular organik va anorganik bogʻlovchi moddalar asosida tayyorlanadi. Bulardan tashqari Qurilish materiallariga shisha (oyna) va plastmassalar ham kiradi.
Mashina va mexanizmlar nazariyasi — mashina va mexanizmlar uchun umumiy boʻlgan xossalarni urganish va ularni loyihalashning umumiy usullari haqidagi fan. Mexanizmlar nazariyasi va mashinalar nazariyasi deb ataladigan qismlarga boʻlinadi. Mexanizmlar nazariyasi da mashina, asbob yoki apparatning barcha mexanizmlar (yoki mexanizmlar guruhi) uchun umumiy boʻlgan xossalar oʻrganiladi. Mashinalar nazariyasi da — texnikaning turli sohalaridagi mashinalar uchun umumiy boʻlgan usullar oʻrganiladi. Bu ikki qism bir-biri bilan chambarchas bogʻliq, chunki istalgan mashinaning asosini mexanizmlar tashkil qiladi. M. va m. n.ning vazifalarini, asosan, uch boʻlimga ajratish mumkin: mexanizmlar sintezi, mashina va mexanizmlar dinamikasi, avtomatmashinalar nazariyasi. Mexanizmlar sintezi maʼlum harakatning bajarilishini taʼminlaydigan sxemani tanlash va shu sxema parametrlarini topish bilan shugʻullanadi. Avtomatmashinalar nazariyasi da — ayrim mexanizmlarning bir-biriga monand ishlash sxemasini tuzish hamda mashinalarning optimal unumdorligi, anikligi va puxtaligiga erishish usullari ishlab chiqiladi. Mexanizmlar sintezi masalalarini hal qilish tartibini uch bosqichga keltirish mumkin. Birinchi bosqich — sintezning asosiy mezoni va shartlarini tanlash, yaʼni qoʻyiladigan talablarni shakllantirish. Bunda texnologik va konstruktiv masalalar matematik masalalarga aylanadi. Ikkinchi bosqich — sintezning asosiy mezoni qiymatini ifodalovchi funksiyaning analitik ifodasini aniqlash. Asosiy mezon mexanizmning vazifasiga karab tanlanadi. Baʼzi mexanizmlar uchun uning analitik ifodasi juda murakkab. Uchinchi bosqich — cheklash shartlarini hisobga olgan holda asosiy mezonni optimallash shartlaridan foydalanib, mexanizmning doimiy parametrlarini hisoblash. Bunda bir yoki bir necha tenglama va tengeizliklar tizimini yechishga toʻgʻri keladi. Avtomatmashinalar nazariyasida mantiqiy algebrani qoʻllashga asoslangan usullar keng tarkaldi. Bu usullar boshqarish tizimlarining mantiqiy sintezi deb ataladi. Boshqarish tizimlarida elektr elementlar bilan birga pnevmatik elementlar qoʻllaniladi. Robotlarnn loyihalash usullarini ishlab chiqish avtomatmashinalar nazariyasining eng soʻnggi yutuqlaridan biri boʻldi. M. va m. n. nisbiy harakatda boʻladigan inshootlar mexanikasi bilan ham shugʻullanadi. Nazariy mexanika qonunlari mashina va mexanizmlarga bevosita tatbiq etilganligi uchun M. va m. n. qisqacha mashinalar mexanikasi deb ataladi. M. va m. n.da mexanizm kismlari (zve-nolari) mutlaq qattiq jism deb qaraladi. Mashina va mexanizmlar kinematikasini oʻrganishda mexanizm tarkibidagi yetakchi zveno (mas, krivoship) ning aylanishlar soni oʻzgarmas deb qabul qilinadi. M. va m. n.da uzunlik (S) oʻlchov birligi sifatida metr, vaqt (t) oʻlchov birligi sifatida sekund, kuch (Gʻ) oʻlchov birligi sifatida — nyuton qabul qilinadi. Masalan, tezlik (g>) ning oʻlchov birligi: M. va m. n. qattiq va suyuq jismlar mexanikasi krnunlarini, matematika hamda chizma geometriya fanlarini texnikadagi konkret masalalarni hal qilishga tatbiq etadi.
|
