fiziologik ta’siriga ko‘ra unga yaqin turadi. B-vitaminlar guruhining
!
kompleksiga bir qancha vitaminlar va vitaminlarga o‘xshash
omillar
kiradi. Chunonchi: tiamin (Bi vitamin, aneyrin) antinevritik omil.
B
2
-riboflavin, B
3
-, B
4
-,
B
6
-peridoksin, antidermatit omil,
B I
2
-siankobalamin, xavfli kamqonlikka qarshi omil, tarkibida kobalt
mikroelementini saqlaydi,
Вк-kamitin, PP-nikotin kislota, antipellagrik omil, H-biotin,
Pantotenat kislota, Paraaminobenzoat kislota, Folat kislota, Lipoat
kislota
inozit, xolin va boshqalar.
Bu vitaminlaming kimyoviy tuzilishi va
fiziologik ahamiyatlari bir
xil emas. Ulaming har biri alohida vitamin deb qaraladi. Hayvonlar
organizmida, ayniqsa o‘txo‘r hayvonlarda mikroorganizmlar ishtirokida В
vitamin kompleksining ayrim vakillari sintezlanadi. Jumladan, pantotenat,
folat kislotalar, piridoksin,
vitamin B
6
shular jumlasidandir va hokazo.
Cho‘chqalar, itlar, mushuklar va qo‘ylar В guruh vitamini kompleksining
yetishmasligiga ayniqsa sezgirdirlar. B-vitaminlarining hammasi o‘z
tarkibida azot saqlaydi. Vitamin Bb( tiamin) tarkibida oltingugurt
(yunoncha “tio” oltingugurt) va amino guruh (NH2) bo‘lganligi uchun
tiamin deb ataladi. Toza holda suvda yaxshi eriydigan, rangsiz, ignasimon
shakldagi kristallar bo‘lib, o‘ziga xos hidi bor. Bu vitamin pirimidin va
tiazollardan sintezlanadi.
Tiamin quruq pivo achitqisi, hamirtumshda,
donli o‘simliklaming umg‘ murtagida, dukakli donlarda, yong‘oqda, non,
ayniqsa, qora nonda yetarli miqdorda mavjuddir. Hayvon mahsulotlaridan
go‘shtda, buyrakda, jigarda, miyada va tuxum sariglda ko‘p uchraydi.
Vitamin Bj organizmda moddalar almashinuvi jarayonida
ishtirok etuvchi
kokarboksilaza fermentining tarkibiga kiradi. Bu ferment uglevodlar
almashinuvida ayniqsa katta rol o‘ynaydi. Organizmda uglevodlar
almashinuvi jarayonida asosiy ahamiyatga ega boigan pirouzum
kislotasining karboksillanishi va dekarboksillanishi ana shu fermentga
bogiiqdir. Bu vitamin yetishmaganda organizmning to‘qimalarida,
ayniqsa miyada pirouzum kislota to‘planib qoladi. Shu bilan birga kamroq
darajada b oisa ham Bj vitamin organizmda oqsil, yog‘, xolesterin, mineral
moddalar va suv aknashinuvida ishtirok etadi, degan dalillar ham mavjud.
S
Nerv to‘qimalarida uglevodlaming almashinuvi
ancha jadal sodir boiishi
tufayli bu vitamin organizm nerv faoliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu
I
vitaminning yetishmasligi natijasida organizmda periferik nerv tolalari
yalliglanib, degenerativ o‘zgarishlarga uchrashi bilan ta’riflanadigan beri-
228
beri (polinevrit) kasalligi kelib chiqadi. Beri-beri organizmda umumiy
holsizlik, yurak faoliyatining izdan chiqishi, oyoqlarda og‘riq turishi,
ishtaha yo‘qolishi kabi umumiy belgilar kuzatiladi. Keyinchalik tananing
turli qismlari falaj bo‘lib qoladi.Odam va hayvon ozib ketadi. Organizmda
suv
almashinuvi buzilib, shishlar paydo bo‘ladi. Muskullarda, shilliq
pardalarda degenerativ o‘zgarishlar ro‘y beradi. Ichki sekretsiya bezlari,
hazm organlari, yurak-tomir tizimlarining faoliyati buziladi. B] vitamin
nerv mediatorlarining faoliyatida ham katta ahamiyatga ega.
Uning
kamchiligi natijasida xolin-esteraza fermentining ta’siri oshib, atsetilxo-
linning parchalanishi tezlashadi. Kavsh qaytaruvchi hayvonlar Bi
vitaminga kamroq ehtiyoj sezadi, chunki odatda ularning me’da oldi
bo‘lmalaridagi mikroorganizmlar bu vitaminni sintezlaydi. Tiamin
kislotali muhitga chidamli, biroq 120° gacha qizdirilsa, parchalanadi. Turli
hayvonlaming B| vitaminga bo‘lgan ehtiyoji turlichadir. Masalan,80-
lOOkg.lik cho‘chqalar uchun bu ko‘rsatkich 5-6mg.ni tashkil qiladi.
Otlarning tiaminga boigan sutkalik ehtiyoji 100kg. vazni uchun 3-5mg.ni
tashkil qiladi. Parrandalar iste’mol qilayotgan har bir kg.
quruq ozuqa
tarkibida l,8-2mg tiamin boiishi kerak. Tiaminga boigan ehtiyoj hayvon
ish bajarganda, mahsulot berganda (sut, bo‘rdoqida) oshadi.
18-Jadval.
Ozuqalar tarkibidagi tiamin miqdori (1 kg.ga mg. hisobida).
№
Ozuqa
Tiamin miqdori
