Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
VOLUME 1 | ISSUE 4
ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
1416
w
www.oriens.uz
May
2021
metallurgiyada hosil bo’lgan changlardan rangli
metallarni ajratib olish
texnologiyalarini o’rganish va tahlil qilish obyektiv ochib berildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Har qanday metallurgik korxonalar to’xtovsiz faoliyati davomida o’zi
joylashgan hudud ekologiyaga va insonlar salomatligiga ta’sir ko’rsatadi. Xususan
po’lat va ferroqotishma eritish jarayonlarida atrof muhitga turli xil ko’rinishdagi
chiqindilar ajralib chiqadi. Bu chiqindilardan biri changdir. Chang o’zining judayam
kichik o’lchamli ekanligi va tarkibida og’ir rangli metallarning oksildarini saqlagan
holda zararli chiqindilar qatoriga kiradi. Bu turdagi chang
inson nafas olish organi
orqali oshqozonida to’planib og’ir kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Buni
oldini olish uchun esa hozirda changni qayat ishlashning bir qancha usullari taklif
etilmoqda.
Metallni chang bilan yo’qotilishi korxonani yillik ishlab chiqarishida 2-5 %
yo’qotilishga olib keladi. Agar metallurgik korxona yiliga 1 mln tonna po’lat ishlab
chiqarsa undan hosil bo’ladigan chang esa 32 ming tonnani tashkil etishi mumkin [2].
Ko’p hollarda bu turdagi changlar tarkibida temir oksidi miqdori yuqori bo’lsa
ham ular qayta ishlanmasdan shlam saqlovchi maydonlarda yig’ilmoqda. Ayni
paytda bu turdagi chiqindi changlar ikkilamchi xomashyo ham hisoblanadi. Changni
qayta ishlashning asosiy muommosi shundaki birinchidan
jarayondan ajralib
chiqayotgan changlarni har xil kimyoviy tarkibli ekanligi va uning dispersligi.
Ikkinchidan esa tarkibida rux metalining yuqoriligi va amalda birmuncha qiyin
masala bo’lgan ho’l usulda tutib qolingan shlamdan changni ajratib olish hisoblanadi.
Elektr yoyli po’lat eritish pechlarining gazni tozalash tizimida 15-25 kg/t chang tutib
qolinadi [3]. Bu changlarda nafaqat noorganik moddalar [4]
balkim yuqorida
ta’kidlaganimizdek (Pb,Zn,Cu) metallar mavjudligi uni qayta ishlashda alohida
e’tibor talab qiladi.[5] Bu changlarni xavflilik darajasi esa uning tarkibidagi og’ir
metall birikmalarining suvda erishi va chang zarralarining o’lchamiga bog’liq.
1-jadval
Elektr yoyli po’lat eritish pechlarida hosil bo’lgan changlarni tarkibi va ulushi, % da
[6] .
№
Element
Elektr yoyli po’lat eritish pechi
1
Fe
20-55
2
Zn
2-35
3
C
0.2-5
4
Pb
0.5-8
5
Na
0.5-1.8
