Raqamli texnikaga kirish va avtomatika




Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet50/72
Sana12.02.2024
Hajmi2,28 Mb.
#155309
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   72
Bog'liq
RAQAMLI TEXNIKAGA

9. AVTOMATIKA ELЕMЕNTLARI 
 
9.1. Avtomatika elementlari va ularning asosiy ko`rsatkichlari 
 
Avtomatika elementi deb tekshirilayotgan fizik kattalikni birlamchi 
o`zgartiruvchi moslamaga aytiladi. Avtomatika elementlari to`rt xil tarkibiy 
belgilanish sxemalaridan iborat bo`ladi: oddiy bir martali (birlamchi) 
to`g`ridan-to`g`ri o`zgartirish; ketma-ketli to`gridan-to`gri o`zgartirish; 
differensial sxemali; kompensatsion sxemali. 
Oddiy o`lchash o`zgartirgichlari bir dona elementdan tashkil topgan 
bo`ladi. Ketma-ketli o`zgartgichlarda esa oldindagi o`zgartirgichning kirish 
ko`rsatkichi keyindagi o`zgartgichning chiqishi hisoblanadi. Odatda 
birlamchi o`zgartirgich sezgir element (SE), oxirgi (keyingi) o`zgartirgich 
esa chiqish elemeti deb yuritiladi. O`zgartirgichlarning ketma-ketligi ulanish 
usuli, bir martali o`zgartirishda chiqish signalidan foydalanish qulay bo`lgan 
sharoitda qo`llaniladi.
Differensial sxemali o`lchash o`zgartirgichlari nazorat qilinayotgan 
kattalikni uning etalon qiymatlari bilan solishtirish zarurati bo`lganda 
qo`llaniladi.
Kompensatsion sxemali o`zgartirgichlar usuli esa yuqori aniqlik bilan 
ishlashi, universalligi hamda o`zgartirish koeffitsiyentining tashqi ta’sirlarga 
deyarli bog’liq emasligi bilan ajralib turadi. 
Avtomatika elementlari tizimning eng asosiy qismi bo`lib, quyidagi 
funksiyalardan birini bajaradi: 
- nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni qulay ko`rinishdagi 
signalga o`zgartirish (birlamchi o`zgartgich - datchiklar); 
- bir energiya ko`rinishidagi signalni boshqa energiya ko`rinishidagi 
signalga o`zgartirish (elektromexanik, termoelektrik, pnevmoelektrik, 
fotoelektrik va hokazo o`zgartgichlari);
-signal tabiatini o`zgartirmasdan uning kattaliklarini o`zgartirish 
(kuchaytirgichlar); 
- signalning ko`rinishini o`zgartirish (analog-raqam, raqam- analog 
o`zgartkichlari). 
- signalning shaklini o`zgartirish (taqqoslash vositalari), 
- mantiqiy operatsiyalarni bajarish (mantiqiy elementlar), 
- signallarni taqsimlash (taqsimlagich va kommutatorlar), 
- signallarni saqlash (xotira va saqlash elementlari), 
- programmali signallarni hosil qilish (programmali elementlar), 
- bevosita jarayonga ta’sir qiluvchi vositalar (ijrochi elementlar). 

89 
Avtomatika elementlarining funksiyalari har xil bo`lishiga qaramay, 
ularning parametrlari umumiy hisoblanadi va ularga qiyidagilar kiradi: 
- statik va dinamik rejimlardagi tavsifnomalari; 
- uzatish koeffitsiyenti (sezgirlik, kuchaytirish va stabilizatsiya 
koeffitsiyentlari); 
- xatolik (nostabillik); 
- sezgirlik chegarasi. 
Har bir avtomatika elementi uchun turgunlashgan rejimda kirish x va 
chiqish signallari u orasida u=f(x) bog’liqlik mavjud. Ushbu bog’liqlik 
elementning statik tavsifnomasi deyiladi. Ularni uch guruhga ajratiladi:
a) chiziqli, b) uzluksiz nochiziqli, v) nochiziqli uzlukli (1.1-rasm). 

Download 2,28 Mb.
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   72




Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish