106
11.4. Avtomatik boshqarish tizimlarini
rostlovchi ta’sirlar turi buyicha turkumlanishi
Rostlovchi signal rostlash tizimi topshiruvchi ta’sir
va rostlanuvchi
miqdorning xaqiqiy qiymatini o`lchaydigan sezgir elementdan kelgan signal
asosida ishlab chiqariladi. Shu yo`sinda olingan rostlovchi
signal rostlagichga
keladi, rostlagich esa bu signalni ob’ektning rostlovchi ta’siriga aylantiradi. Ijro
mexanizmi ob’ektning rostlovchi organini rostlanuvchi miqdorini topshiriqdagi
qiymatiga intiladigan vaziyatga o`tishga majbur etadi. Tizim ishlaganda
rostlanuvchi miqdorning joriy qiymati uzluksiz o`lchanadi,
shuning uchun
rostlovchi signal ham uzluksiz ishlab chiqiladi.
Ammo ijro mexanizmining rostlovchi ta’siri rostlagichning tuzilishiga
qarab uzluksiz yoki uzlukli xarakterga ega bo`lishi mumkin. Rostlanuv-
chi miqdor u ning vaqt bo`yicha topshiriqdagi qiymati u
0
dan og‘ish
u egri
chizig‘I 11.6, a -rasmda keltirilgan, rasmning pastki
qismida rostlovchi
ta’sir Z ning uzluksiz qanday o`zgarishi lozimligi ham ko`rsatilgan.
Rostlovchi ta’sir Z rostlovchi signalga to`g‘ri chiziqli bog‘lanishi va u bilan
faza jihatidan mos bo`lishi kerak.
Bunday ta’sirni ishlab chiqaruvchi rostlagich uzluksiz ishlaydigan
rostlagichlar yoki uzluksiz rostlash deb ataladi. Bunday prinsip asosida ko`rilgan
rostlagichlar rostlovchi ta’sir bo`lganda, ya’ni rostlanuvchi
miqdorning xaqiqiy
va topshiriqdagi qiymatlari o`rtasida farq (og‘ish) bo`lgandagina ishlaydi.
Avtomatika tizimining ish jarayonida rostlovchi signal uzluksiz bo`lgani
holda rostlovchi ta’sir ma’lum vaqtga uzilsa yoki alohida impulslar shaklida
uzatilsa, u holda bunday prinsipda ishlaydigan rostlagich
uzlukli ishlaydigan
(qadamli, impulsli) rostlagichlar deb ataladi. Uzlukli rostlovchi ta’sir ishlab
chiqishning prinsipial ikki usuli bo`lishi mumkin. Rostlanuvchi miqdor uzluksiz
og‘ish
u ga ega bo`lganda uzluksiz rostlovchi ta’sirning
grafiklari
11.6 b,v -rasmlarda keltirilgan. Birinchi holda rostlovchi ta’sir bir xil davomiylik
t dagi alohida impulslar tarzida keltirilgan. Bu impulslar bir xil vaqt intervallari
t
1
=t
2
=t dan keyin takrorlanadi, shunda impulslar miqdori
Z=f(t) rostlovchi
