Reja bu kitobda, maqolada, nizomda va hokazolada kòrib chiqilgan

Reja. Reja turlari


Reja – bu kitobda, maqolada, nizomda va hokazolada kòrib chiqilgan 
masalalarning qisqartirilgan yozuvlarda òqishning eng ixcham shakli. Reja 
odatda muallif tomonidan materialni taqdim etish mantiqiyligini ochib beradi, 
ishlab chiqilayotgan adabiy yoki qonunchilik manbasining mazmunini yaxshiroq 
yònaltirishga yordam beradi.

Reja – bu biror ishni tartib va òz vaqtida bajarish uchun oldindan belgilab 
olingan aniq yoki taxminiy mòljal.


Rejalarning bir necha turlari mavjud: savol, nom, tezis, reja – asosiy sxema.

Savol Rejasi. Matnga savollar shaklida yoziladi; matnning har bir axborot 
markazi bitta savolga mos keladi.

Tezis Rejasi. Fe’l tuzilishining tezislaridan reja (masalan: Kòpgina hayvonlar 
va qushlar biz eshitmaydigan tovushlarni ishlatishadi).
Tezis – bu paragrafning qisqacha tuzilgan asosiy qoidasi, ma’ruza matni va 
hokazolar. Tezislar odatda paragrafning axborot markaziga tòg’ri keladi. Tezislar 
ikkinchi darajali va orginaldir. Ikkilamchi tezislar qaysidir manbaga asosiy 
ma'lumotlarini ( masalan, darslik, ilmiy maqola yoki monografiya) ajratib 
kòrsatish uchun ishlatiladi. Asl tezislar seminar, konferensiyalarda bòlajak 
taqdimot uchun asosiy matn sifatida yoziladi.


Nom Rejasi – nominativ tizimning tezislaridan reja ( masalan, Hayvonlar va 
qushlarning eshitilmaydigan tovushlaridan foydalanish).

Reja – mos yozuvlar sxemasi tayanchlardan iborat – eng katta yukni 
kòtaradigan sòzlar va jumlalar bòlaklari.


Matnning kengaytirilgan va siqilgan rejasi nima? 

Dissertatsiyalar, tezislar va turli tadqiqotlar uchun batafsil mazmun rejasi 
tuziladi. Batafsil reja matnni kompozitsion bloklarga bòlish orqali amalga 
oshiriladi: kirish, asosiy qism va xulosa. Batafsil reja fikr mantig'ining 
rivojlanishini rasmiy ravishda ifodalaydi.


Kirish – bu tadqiqot muammosini shakllantirish, nutq mavzusi, tadqiqot 
vazifasi haqida òquvchi uchun zarur bòlgan dastlabki ma'lumotlarni taqdim 
etadi.

Asosiy qism – ishning asosiy qoidalarini ochib berish, tafsilotlash, isbotlashga 
bag'ishlangan. Birinchidan, umumiy kòrinishdagi ma'lumotlar, sòngra yangi 
ma'lumotlar beriladi. Tadqiqot natijalari haqida ma'lumot beradi va 
tushuntiradi.

Xulosa – bu ishning asosiy kontseptual mazmuning qisqacha mazmuni, 
shuningdek, asosiy xulosalarning qisqacha tavsifi.

Fe’l – Sòz Turkumi

Shaxs yoki narsalarning harakat – holatini bildiradigan sòz turkumi fe’l 
deyiladi. Fe’l nima qilmoq? Nima bòlmoq? Sòroqlariga javob beradi.

Fe’l nimani atab kelishiga kòra harakat va holat fe'llariga bòlinadi.

Holat fe'llari – shaxslarning ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan 
ikkinchi holatga òtish jarayonini ifodalovchi fe'llardir.

Ish – harakat bajaruvchisining harakat – holat jarayonida qay darajada ishtirok 
etishini ifodalovchi fe’l shakllari, ya’ni ish – harakat bilan uning bajaruvchisi 
òrtasidagi munosabatni ifodaluvchi fe’l shakllari fe’l nisbatlari deb ataladi.


Aniq nisbat – bajaruvchisi aniq bòlgan harakat yoki holatni bildirgan fe’l 
shakli.

Òzlik nisbat – fe’lga - (i)n, - (i)l, qòshimchalarini qòshish orqali hosil qilinadi 
va bajaruvchining òzi ustida amalga oshadigan harakat yoki holatni 
ifodalaydigan fe’l shakli.

Orttirma nisbat – bajaruvchining ta’siri bilan boshqa shaxs yoki narsa 
tomonidan bajarilgan harakat yoki holatni bildiruvchi fe’l shakllari.

Majhul nisbat – bajaruvchisi noma’lum bòlgan harakat yoki holatni ifodalovchi 
fe’l shakli.

Birgalik nisbat – fe’lga – sh, - ish qòshimchasini qòshish bilan hosil qilinadi va 
birdan ortiq bajaruvchi tomonidan birgalikda bajariladigan harakat yoki 
holatni ifodalaydigan fe’l shakli.


Fe’lda uch zamon bor. Bular:

Òtgan zamon: nutq paytidan oldin bajarilgan yoki bajarilmagan ish – harakatni 
bildiradigan fe’l shakli.

Hozirgi zamon: nutq paytining òzida yuz berayotgan yoki yuz bermayotgan 
harakat – holatni bildiradigan fe’l shakli.

Kelasi zamon: nutq paytidan keyin yuz beradigan yoki yuz bermaydigan 
harakat – holatni bildiradigan fe’l shakli
Fe’l Zamonlari

Fe’l Mayllari

Fe’l mayllari uchga bòlinadi. Bular:

Xabar (ijro) mayli – harakat va holatning bajarilishi yoki bajarilmasligi 
haqidagi xabar, darakni bildiruvchi fe’l shakli. Xabar maylining maxsus 
qòshimchasi yòq.

Buyruq – istak mayli – harakat va holatni najarish yoki bajarmaslikhaqidagi 
buyruq, istak iltimos, maslahat ma’nolarini bildirgan fe’l 
shakli.Qòshimchalari: - ay, -y, -yin,- ayin: aytay
, òqiy, òqiyin, aytayin;
-gin, -kin,-qin: aytgin, ekkin, boqqin;
-ing, - ng, -sin: òqing, ayting, aytsin;
- aylik, -ylik, - inglar, -nglar, -sinlar: aytaylik, òqiylik, aytinglar, yozinglar, 
aytsinlar.
Shart mayli – boshqa bir harakat va holatning bajarilishi yoki bajarilmasligi uchun 
shart bòlgan harakat va holatni, shuningdek, istak – xohishni bildirgan fe’l shakli. 
Shart mayli qòshimchasi: -sa: - òqisa.