Elektr yuritmalarning mexanik qismlarini elementlarini tahlili
Reja:
ELEKTR YURITMA MEXANIK QISMINING DINAMIK MODELI, FUNKSIONAL SXEMASI VA ASOSIY ELEMENTLARI
ELEKTROMEXANIK TIZIMDA QARSHILIK KUCHLARI VA MOMENTLAR
Elektr yuritmaning mexanik qismini «qattiq» mashinaning dinamik modeli sifatida qarash mumkin. Bunda modelning hamma zvenolari harakat jarayonida sezilmaydigan darajada ezilganligi bois, bu ezilishni hisobga olmasa ham bo‘ladi; kinematik juftliklar lyuft va oraliqlarga ega emas, ya’ni ulaming harakatini aniqlaydigan golanom boglanish tenglamalari ideal holatga mos keladi.
Mexanikada golanom bog‘lanishlar deb elementlar tezliklari nisbatlari berilganda ulaming tenglamalari elementlar harakati orasidagi nisbatlami ko‘rsatadigan bog‘lanishlarga aytiladi. Bu holda bog‘lanish tenglamalari integrallanadi.
Bu yerda individual yuritma ко4rib chiqilayotgan bo'Iganligi uchun bunday bikr mashinaning dinamik modeli bitta erkinlik darajasiga ega bo‘ladi. Yuritmaning mexanik qismida real kinematik bog‘Ianishlar va juftliklaming deformatsiyasi hamda turli titrashlarga va umumiy tebranishlarga sabab bo‘ladigan potensial energiyaning taqsimlanishi yuz beradi. Bu tebranishlar ayrim zvenolarda qo‘shimcha dinamik yuk amalarga olib keladi va ijrochi mexanizmning aniq ishlashiga ta’sir ko‘rsatadi
Elektr yuritma mexanik qismining funksional sxemasini o‘rganish, bikr mashinaning dinamik modeli kinematikasini aniqlashga va ayrim elementlari hamda bog‘lanishlari parametrlarini aniqlashga yordam beradi.
Masalan, 1.1-sxemada dvigatel M energiyani elektromexanik o‘zgartgichi bo‘la turib, o‘zining bikr qo‘zg‘aluvchi mexanik qismlari, ya’ni, aylanuvchi yakorga (o‘zgarmas tok mashinalari uchun) yoki rotorga (o‘zgaruvchan tok mashinalari uchun) ega. Bu element inersiya momenti Jd, burchak tezlik cod va elektrmagnit moment Md bilan tavsiflanadi. Aylanmas harakatdagi ijrochi mexanizmning qo‘zg‘aluvchan bikrlikka ega bo‘lgan ish organi 10 inersiya momenti J„„ burchak tezlik co„, va moment Mm bilan tavsiflanadi.
1.1-rasm. Elektr yuritma mexanik qismining funksional sxemasi: M - dvigatel, UMt va UMj - ulanish muftalari; UQ - uzatish qurilmasi (reduktor); IO - ijrochi mexanizmning ish organi.
Ilgarilama harakatda ish organ M massa, v chiziqli tezlik va F kuch bilan tavsiflanadi.
Uzatish qurilmalari (UQ) o‘zining konstruktiv va funksional tuzilishi bo‘yicha turlicha bo‘ladi (1.2- rasm).
Reduktor (1.2- rasm, a) harakatni (okir dan (Dc/1iq ga uzatayotganda burchak tezligini o'zgartiradi. Reduktoming har bir elementi o‘zining burchak tezligi co/-com, ularga mos bo‘lgan inersiya momenti Ji, Jm hamda ayrim uzatish pog‘onalardagi uzatish nisbati bilan tavsiflanadi, masalan,
j/ = (ωkir/ωl, (1.1)
bu yerda: ωkir va ωl - mos ravishda, yetakchi va yetaklanadigan o‘qlarning burchak tezliklari.
Tishli-reyka uzatkich (1.2-rasm, b) со burchak tezlik bilan aylanayotgan tishli g'ildirakning aylanma harakatini reykaning chiziqli tezlik v ga teng bo‘lgan chiziqli harakatiga aylantirib beradi. Bu holda uzatish nisbati
j = ωR/v
Krivoship-shatun mexanizmi (1.2-rasm, d) o‘zgarmas burchak tezlik со bilan aylanayotgan krivoshipning aylanma harakatini polzunning V (t) o‘zgaruvchan chiziqli ilgarilama-qaytma - aylantirib beradi.
Zamonaviy dastgoh yuritmalarida ko‘pincha «vint-tebranish gaykasi» uzatish qurilmalaridan (1.2- rasm,/) foydalaniladi. Odatda, zoldirli gayka 1 siljiyotgan uzel 2 ga qattiq mahkamlangan va 3 vint aylanishi natijasida uzel 2 uning bo‘ylamasi bo‘yicha siljiydi. Bunday UQ yuqori aniqlikka ega bo'lib, ijrochi mexanizmni 2,0-2,5 m ga siljitadi. Katta chiziqli siljitish uchun tishlireyka uzatkichi qo‘llaniladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan uzatkichlardan tashqari UQ ning to‘lqinli uzatkichlar, planetar reduktorlar, tasmali uzatkichlar va boshqa turlari qo‘llaniladi.
Chegaralashlar olib tashlangandagi, ya’ni kinematik juftliklarda lyuft (liqillash) lar va oraliqlar mavjud; kinematik juftliklaming bir-biriga nisbatan o‘zaro surilish imkoni bo‘lib natijada sirpanish paydo bo‘ladi; kinematik zanjiming ayrim elementlari qayishqoqlikka ega (CM1) bo‘ladigan yuritmaning kinematik zanjirini xuddi «qayishqoq» mashina kabi ko‘rib chiqamiz.
Lyuftni murakkab burchak va tezlik tavsiflarga ega bo‘lgan ko‘p belgili element ko‘rinishida keltirish mumkin. Bu elementning statik rejimlarida o‘zini tutishini korib chiqamiz. (1.3-rasm). Agarda boshlang'ich nuqta 0 koordinata boshida tanlangan bo‘lsa va СМ2 muftasining yetaklovchi qismining zavodka burchagi.
Ulash muftalari barcha uzatish qurilmalarining ajralmas qismidir. Ular qattiq, yarim qattiq va quyushqoq muftalarga bo‘- liriadi. Muftalar yordamida nafaqat yetaklovchi va yetaklanuvchi o‘qlar o‘zaro mexanik ravishda ulanadi, balki ulaming mexanik ravishda siljishi ham bartaraf etiladi. Qattiq muftalar o‘q chiziqlarining kichik siljishlarida qo‘llaniladi, buni amalga oshirish juda qiyin, lekin o‘qlarni qattiq muftalar bilan ulash ularni mutlaq qattiqligini ta’minlaydi.
Ko‘pincha yarim qattiq va quyushqoq muftalar qo‘llaniladi. Yarim qattiq muftalar ulanayotgan o‘qIarning o‘q chiziqlarini radial, burchak va kombinatsiyalashgan siljishlarni qoplaydi, quyushqoq muftalar esa bundan tashqari mexanik siltovlar va zarblarni yumshatish imkonini beradi va EMT elementlarini o‘qlarini notekis aylanishi natijasida hosil bo‘ladigan rezonans tebranishlardan himoya qiladi.
Dissipatit kuchlar va ularning quyushqoq elementlardagi ta’siri. EMT quyushqoq elementlari deformatsiyalanganda nafaqat potensial energiya zaxirasini qayta taqsimlaydigan quyushqoq kuchlar hosil bo‘ladi, balki qarshilik kuchlari ham paydo bo‘ladi. Konservativ xarakterga ega bo‘lgan quyushqoq kuchlardan farqli o‘laroq qarshilik kuchlari ularni sochishga (mexanik energiya dissipatsiyasi) olib keladi, ya’ni ularni issiqlik yoki boshqa energiyaga aylantiradi.
| 