|
O’zbekistonda ishlab chiqarish turi qishloq xo’jaligi
|
| bet | 3/4 | | Sana | 31.05.2024 | | Hajmi | 73,89 Kb. | | #258195 |
Bog'liq Dauletbeva Umida oz.ovqat1232.3. O’zbekistonda ishlab chiqarish turi qishloq xo’jaligi
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 22 oktyabrdagi F8287-sonli farmoyishi asosida fermer xo’jaliklari ixtiyoridagi yer 45 uchastkalari maydonlarini maqbullashtirish natijasida ulaming yer maydonlari kengaydi. O’zbekistonda asosiy ishlab chiqarish turi qishloq xo’jaligi (ag-rar dehqonchilik)kaasoslangan bo’lsada keyingi paytda mustaqillik sharofati bilan juda ko`p sohalarda keng rivojlanishlar ròy beradi.
Masalan:
1)Paxta maydonlari qisqartirilib har yili yetishtiriladigan 6000000tonnadan 3.5.4000000 tonnaga tushirildi, sifati
oshirildi.
2)Jahon bozori talablarie’tiborga olindi. Galla mustaqilligi qo’lga kiritildi. Hozirda xalqimizning yillik ehtiyojini taminlaydigan galla yetkazilib, undan ziyodi eksportga
(Afģoniston, Tojikiston.va boshqa qóshni davlatlarga)
sotilmoqda.
3)Neft va gaz sanoati rivojlantirildi. Mingbuloq, Buxoro,Ko’kdumoloq neftkondensatlash zavodlari ishga tushirildi, Shórtan gaz kondensatlash zavodlari ishlamoqda. Ózbekiston gaz mahsulotlarini eksport qiladigan davlat (Rossiyaga, Uralga) hisoblanadi.
Mashinasozlik industuriyasi ishga tushirildi va rivojlantirilmoqda AndijonAsakada ÓzbekistonKoreya qo`shma
korxonasi 10 ga yaqin turdagi avtomabi
chiqarmoqda. Samarqand avtomabillar chiqarmoqda.
Uch xil ishlab chiqarish mavjud: bitta, seriyali,ommaviy.
Yagona ishlab chiqarish bir xil mahsulotlarni ishlab chiqarishning kichik hajmibilan tavsiflanadi, uni qayta ishlab chiqarish va ta'mirlash, qoida tariqasida,ta’minlan-maydi. Buyurtma asosida-ishlab,chiqarishning fiksatori odatda 40dan yuqori.O’zbekiston iqtisodiyoti qishloq xójaligi bilan uzviy boģlangan bólib, bu sohaning YaIMdagi ulushi yuqoriligi bóyicha jahon mamlakatlari orasida 18-órinni egallaydi. Top yigirmatalikda 17 ta mamlakat Afrika qit’asidan, Osiyo qit’asidan esa Afg’oniston va O’zbekiston mazkur ro’yxatdan joy olgan. Biroq bu mamlakatlardan faqat uchtasigina (Nigeriya, Tanzaniya va O’zbekiston) qishloq xójalik mahsulotlarining alohida turlarini yetishtirish bo’yicha jahonning yetakchilari qatoridan joy olgan. Xususan, Nigeriya keshyu yonģģoģi, okra, yeryong'oq va shirin kartoshka, Tanzaniya kunjut va shirin kartoshka yetishtirish bo’yicha jahonning yetakchi uch mamlakatidan biri sanaladi. Dunyo reytingida O’zbekiston o’rik yetishtirishda Turkiyadan, ipak bóyicha Xitoy, Hindistondan, Vetnam va Tailanddan, sabzi va sholg'om yetishtirishda Xitoydan keyingi o’rinlarda turadi.
Qishloq xo’jaligining mamlakat iqtisodiyotida tutgan yuqori ahamiyati hisobga olinsa, bu sohada innovatsion texnologiyalardan foydalanish, korxonalarni modernizatsiya qilish, pirovardida, ishlab chiqarish omillari samaradorligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Samaradorlik iqtisodiy va texnik turlarga bo’linib, texnik samaradorlik mahsulot ishlab chiqarish uchun ma'lum turdagi omillar tóplamidan foydalanish samaradorligini ifodalaydi. Agar firma ishchi kuchi, kapital va texnologiya kabi omillarning minimal miqdoridan maksimal mahsulot ishlab chiqaradigan bólsa, u texnik jihatdan samarali faoliyat yuritgan deb hisoblanadi. Iqtisodiy samaradorlik asosan ishlab chiqarish omillari narxlariga bog'liq bo’lib, texnik jihatdan samarali bólgan bázi narsalar iqtisodiy jihatdan samarali bo'lmasligi mumkin. Umuman olganda, samaradorlik daromadning xarajatga nisbati orqali aniqlanib, uni xarajatni minimallashtirish yoki daromadni maksimallashtirish orqali oshirish mumkin.
Ma’lumotlar konverti tahlili (DEA – Data Envelopment Analysis) samaradorlik bo’yicha eng kóp qóllaniladigan uslublardan biridir. DEA uslubiyoti – bu tashkilotlar faoliyati tog’risidagi ma’lumotlar to’plami bo'yicha o’rganilayotgan birliklar uchun ishlab chiqarish chegaralarini aniqlash va ular faoliyatining texnik samaradorligini baholash mumkin bo'lgan vositadir. DEA modeli qaror qabul qilish birliklari (DMU — Decision Making Units) deb nomlangan mustaqil ishlab chiqarish birliklari faoliyatini tavsiflovchi kuzatuv punktlari to’plamini tadqiq qiladi. Tadqiqotda O'Donnell tomonidan taklif qilingan DEA uslubi asosida TFP (total factor productivity – omillarning yalpi unumdorlig) indeksini hisoblash va texnik samaradorlik (TE)ni aniqlash amalga oshiriladi.
|
| |
