1-rasm. O‘zbekiston Respublikasi mahalliy byudjetlarining tuzulishi.7
Byudjetning yaxlitliligi tufayli respublika o‘z tasarrufiga pul resurslarining yagona markazlashtirilgan jamg’armasini oladi, uni byudjet tizimining faqat biror-bir bo‘g’iniga taqdim etish mumkin emas. O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetiga birlashtiriladigan barcha byudjetlarning majmui sifatida ifodalanadi. Respublika byudjet tizimining yaxlitligi va bir butunligi qonun tomonidan mustahkamlab qo‘yilgan, unda quyi byudjetlarning biri yuqori bo‘g’inga kirishi ko‘zda tutilgan.
Mahalliy byudjetlarning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati uning quyidagi funksiyalarida namoyon bo‘ladi:
mahalliy hokimiyat organlari faoliyatining moliyaviy asosini tashkil etuvchi pul fondlarini shakllantirish ;
bu pul fondlarini hududiy iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohalar o‘rtasida qayta taqsimlash va ishlatish;
mahalliy hokimiyatga bo‘ysinuvchi korxona, tashkilot va muassasalar moliyaviy-xo‘jalik faoliyati ustidan nazorat olib borish.
Mahalliy byudjetlar qonunda belgilangan tartibda o‘zining moliyaviy resurslariga ega. Mahalliy byudjetlarning daromadlari O‘zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksiga ko‘ra quyidagilardan tashkil topadi:
Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetining, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarining daromadlari:
belgilangan normativlarga muvofiq umumdavlat soliqlari, shu jumladan:
yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i;
yagona soliq to‘lovi;
jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i;
tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo‘yicha qat’iy belgilangan soliq;
qo‘shilgan qiymat solig‘i;
aksiz solig‘i;
yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq;
suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq;
mahalliy soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar, shu jumladan:
obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i;
transport vositalariga benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq;
mol-mulk solig‘i;
yer solig‘i;
yagona yer solig‘i;
ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish huquqi va ayrim turdagi xizmatlarni ko‘rsatish uchun yig‘im;
yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek chet davlatlardan tushgan qaytarilmaydigan pul tushumlari;
bozorlardan tushadigan daromadlar;
Boshqa daromadlar hisobidan shakllantiriladi. Boshqa daromadlarga davlat tasarrufiga o‘tkazilgan mol-mulkni sotishdan olingan daromadlar, davlat aktivlarini joylashtirishdan, ijaraga berishdan va sotishdan belgilangan normativlar bo‘yicha olingan daromadlar, qonun hujjatlariga muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjetiga, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlariga yo‘naltiriladigan davlat bojlari, yig‘imlar, tovon pullari va jarima sanksiyalari, egasiz mol-mulkni, meros huquqi bo‘yicha davlat ixtiyoriga o‘tgan mol-mulkni, huquq bo‘yicha davlat daromadiga o‘tkazilishi lozim bo‘lgan xazinalarni realizatsiya qilishdan tushgan tushumlar va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa daromadlar kiradi. Ammo, ushbu manbalardan keladigan daromadlar mahalliy byudjetlar moliyaviy barqarorligini, ularning balansliligini ta'minlash uchun yetarli emasligi sababli yuqori byudjetdan quyi byudjetga umumdavlat soliqlaridan ajratmalar, subvensiya hamda dotatsiyalar ajratiladi. Bunday daromadlar ushbu byudjetlarni tartibga soluvchi, ya'ni ularni balanslovchi daromadlari bo‘lib xizmat qiladi.
| 