RESEARCH FOCUS
| VOLUME 3 | ISSUE 5 | 2024
ISSN: 2181-3833
ResearchBip (7.8) | Google Scholar | SJIF (6.577)
|
UIF (8.3)
Research Focus International Scientific Journal
, Uzbekistan
https://refocus.uz/
korxonalari va uy-joy sektorlari uchun sanitariya normalar darajasidagi konsentratsiyalarni nazorat
qilish uchun imkon berishi kiradi. Metanni aniqlovchi elektrokimyoviy sensorlarni boshqa analitik
vositalar bilan solishtirganda ulardan o‘zining soddaligi, kichik o‘lchamliligi, arzonligi va boshqa
ko‘p parametrlari bo‘yicha qolishmaydi. Elektrokimyoviy sensorlar eng rivojlangan va keng
tarqalgan signalni olishda analiz qilinadigan muhitda boradigan kimyoviy jarayonlardan
foydalanuvchi asboblar guruhini tashkil qiladi. Elektrokimyoviy
sensorlarga potensiometrik,
amperometrik, konduktometrik usullari kiradi. Elektrokimyoviy usullarda kuzatiladigan analitik
signallar quyidagilar:
- indikator elektrodining potensiali;
- belgilangan elektrod potensialida yacheyka orqali o‘tadigan tok miqdori;
- elektrolitlar eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi va boshqalar.
Elektrokimyoviy sensorlar asosan analitik signalni ishlab chiqaradigan kichkina
elektrokimyoviy yacheykaning indikator elektrodi ishtirokida elektrokimyoviy
qaytarilish yoki
oksidlanishga qodir bo‘lgan elektroaktiv moddalarni aniqlash uchun ishlatiladi. Indikator
elektrodlari inert (Pt, Pd, Au, Ag) yoki kimyoviy faol (Su, In, Sn) metallar yoki kompleks
birikmalar bilan modifikatsiyalangan va ion-selektiv elektrodlar bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari
sezgir elektrodlar sifatida yupqa qavatli nanokompozitlardan foydalaniladi. Elektrolitlar suyuq
(KCl, H2SO4 va boshqa eritmalar, bufer eritmalar), qattiq (ZrO2, A12O3, Sb2O
5
), elektrolitlar
bo‘lib ularning eritmasi analiz qilinadigan eritmadan yarimo‘tkazuvchan
membrana yordamida
ajratilgan bo‘lishi mumkin. Elektrokimyoviy sensorlar yaxshi selektivlikka ega, lekin ular
o‘zlarining qator ko‘rsatgichlariga ko‘ra ko‘p komponentli gaz aralashmasi tarkibidan portlovchan
birikmalarni aniqlash uchun mos kelmaydi. Biroq ular ko‘pincha multisensorli tizimlarda
ishlatiladi.
Metanni aniqlovchi termokatalitik sensorning (TKSning) ishlash prinsipi platina simidan
tayyorlangan purjinadan iborat termosezgir element yuzasiga qoplangan
katalizator ishtirokida,
yonuvchi gazlarning alangasiz oksidlanish jarayonidagi ajralib chiquvchi issiqlik miqdorini
nazorat qilishga asoslanadi. Metanni oksidlanishi jarayonida chiqadigan issiqlik platina simini
qizdiradi va bu sensorning qarshiligidagi o‘zgarishga olib keladi. Katalitik sensorlarning
afzalliklari ularni ishlab chiqarishning soddaligi, kichik o‘lchamli va kam quvvat iste’moli, hamda
konsentratsiyani keng oralig‘ida chiqish signalining to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishga egaligi. Metanning
konsentratsiyasini aniqlashda odatda ikkita: sezgir elementlari bo‘lgan sensorlar ishlatiladi:
Uitston ko‘prigining bir yelkasiga ikkita sezgir element va ko‘prikning ikkinchi qismiga
ikkita doimiy qarshilik o‘rnatiladi.
Metanni aniqlovchi katalitik sensorlar yonuvchan gazlarga yaxshi selektivlikka ega, ammo
ular dastlab faqat metan uchun kalibrlanganligi sababli boshqa yonuvchan gazlar uchun natijalarni
qayta hisoblash talab etiladi. Bunday turdagi sensorlar yonuvchan gazlar va bug‘larni portlovchan
konsentratsiyasini aniqlash uchun yaxshi ishlaydi. Ularni yonuvchan gazlarga nisbatan selektivligi
(ular CO
2
, H
2
sezgir yonmaydigan birikmalarga signal bermaydi)
ularning asosiy afzalligi
hisoblanadi. Narxlarining pastligi ishlatish uchun qulayligi ulardan atrof-muhit atmosfera havosi
tarkibidan portlovchan gazlarni nazorat qilishda foydalanishga imkon beradi. Birinchi
termokatalitik sensorlardagi reaksiya kamerasi ichki diametri taxminan 15 mm va balandligi 15-
20 mm bo‘lgan ikki qavatli metall setkadan iborat bo‘lgan. Hozirda ishlab chiqarilayotgan
termokatalitik sensorlarning o‘lchamlari sezilarli darajada kichik. Reaksiya kamerasining ichki
diametri 5-6 mm bo‘lgan keramika yoki metal keramikadan tayyorlanadi.
Ishlash va
kompensatsion elementlari, odatda, Uitson ko‘prigining bir tomoniga joylashtiriladi.
