Konstruksion po‘latlar va ularning tasnifi
Konstruksion po‘latlarda uglerod miqdori 0,5—0,6 % dan oshmaydi.
Konstruksion po‘latlar uglerodli va legirlangan bo‘lishi mumkin.
Mashinasozlikda mashinalarning detallari va konstruk- siyalarini
tayyorlash uchun keng ko‘lamda ishlatiladigan po‘latlar
konstruksion po‘latlar deyiladi.
Konstruksion po‘latning texnologik xossalari yaxshi bo‘lishi bilan
birga, nihoyatda puxta, plastik va qovushqoq bo‘lishi kerak. Po‘lat
yaxshi deformatsiyalanishi (bolg‘alashda va shtampovka- lashda)
lozim, unga qirqish yo‘li bilan ishlov berish oson bo‘lishi, yaxshi
payvandlanadigan va toblashda darz ketmasligi kerak. Uglerodli
konstruksion po‘latlar ishlab chiqarish usuliga ko‘ra, marten va
konverter (Bessemer va Tomas) po‘latlarga bo‘linadi. Odatdagi
sifatli (dSt 380-71) va sifatli (DST 105074) uglerodli konstruksion
po‘latlar farqlanadi.
Odatdagi sifatli uglerodli konstruksion po‘latlar eng arzoni
hisoblanadi. Bunday po‘latlar tarkibida oltingugurt (marten
po‘latida 0,55 % gacha va bessemer po‘latida 0,060 % gacha) hamda
fosfor (marten po‘latida 0,045 % gacha va bessemer po‘latida
0,080 % gacha) miqdori ko‘p bo‘ladi.
Odatdagi sifatli po‘latlar qanday maqsadda ishlatilishiga qarab, A,
B va C guruhlarga ajratiladi.
Barcha guruhlarda 1—4 raqamli po‘latlar: qaynaydigan (kp), tinch
(sp) va yarimtinch (ps) qilib tayyorlanadi; 5—6 raqamlilari
yarimtinch (ps) va tinch (sp) po‘latlar bo‘ladi.
Me’yorlanadigan ko‘rsatkichlariga qarab, har qaysi guruh - lardagi
po‘lat quyidagi toifalarga (kategoriyalarga) bo‘linadi:
A guruh — 1, 2, 3-toifalar;
B guruh — 1, 2-toifalar;
C guruh — 1, 2, 3, 4, 5, 6-toifalar.
Me’yorlanadigan ko‘rsatkichlar:
A guruh:
1-toifa — a
v
, 8;
2-toifa — a
v
, 8, a^;
3-toifa — a
v
, 8, a
iz
g, a
t
.
B guruh:
1-toifa (%) — C, Mn, Si, S, P, As, N;
2-toifa (%) — C, Mn, Si, S, P, As, N, Cr, Ni, Cu.
C guruh:
1-toifa — kimyoviy tarkibi va a
v
, 8, a^;
2-toifa — kimyoviy tarkibi va a
v
, 8, a
iz
g, a
t
;
3-toifa — kimyoviy tarkibi va a
v
, 8, a
iz
g, a
t
, KS + 20°C;
4-toifa — kimyoviy tarkibi va a
v
, 8, a^g, a
t
, KS-20°C;
5-toifa — kimyoviy tarkibi va a
v
, 8, a
iz
g, a
t
, KS-20°C, KS eskirgandan keyin;
6-toifa — kimyoviy tarkibi va a
v
, 8, ai
z
g, a
t
, KS eskirgandan keyin.
A guruh — odatdagi sifatli po‘latlar, kimyoviy tarkibi
aniqlanmasdan, mexanik xossalari bo‘yicha yetkazib beriladi. Bu
guruh po‘latlar St harflari va 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 raqamlari bilan
markalanadi (rusumlanadi). Raqam qancha katta bo‘lsa, po‘latning
mustahkamligi shuncha yuqori bo‘ladi.
Toifani belgilash uchun markaning oxiriga toifa tartib raqami
qo‘shiladi (birinchi toifa ko‘rsatilmaydi). Masalan, St3ps2.
Oksidsizlantirish usulini ko‘rsatuvchi indeks bilan marka raqami
orasida G harfi bo‘lishi mumkin, u marganes- ning miqdori
ko‘pligini bildiradi. Masalan, St5Gps.
Kimyoviy tarkibi kafolatlangan holda yetkazib beriladigan po‘latlar.
Ular B indeksi, St harflari va 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 raqamlari bilan
markalanadi. Raqam qancha katta bo‘lsa, uglerodning miqdori shuncha
ko‘p bo‘ladi. Markaning oxirida toifa raqami ko‘rsatiladi, masalan,
BSt1, BSt3kp.
Kimyoviy tarkibi va mexanik xossalari kafolatlangan holda yetkazib
beriladigan po‘latlar. Bu po‘latlar C indeksi, St harflari va 1, 2,
3, 4, 5 raqamlari bilan markalanadi. Marka oxiriga toifa raqamini
ko‘rsatuvchi raqam qo‘shiladi. Masalan, CSt3kp4.
B va C guruh po‘latlarga qaynoq holda bosim bilan hamda termik
ishlov berish (me’yorlash, toblash va bo‘shatish) mumkin.
1.
|
