4.1.2. Tarmoq xavfsizligida mavjud muammolar
Axborot, Internet va kompyuter xavfsizligida aksariyat foydalanuvchilar
tahdid, zaiflik va hujum tushunchalaridan tez-tez foydalanadilar. Biroq, aksariyat
foydalanuvchilar tomonidan ularni almashtirib holatlari kuzatiladi.
Tahdid
bu – natijasi tashkilotning amallariga va funksional harakatlariga zarar
keltiruvchi va ularni uzib qo’yuvchi oshkor bo’lmagan hodisalarning potensial
paydo bo’lishidir. Tahdidlar tashkilotning butunlik va foydalanuvchanlik omillariga
ta’sir qilishi mumkin. Tahdidning ta’siri juda yuqori va u tashkilotdagi fizik axborot
aktivlarining mavjudligiga ta’sir qilishi mumkin. Tahdidlarning paydo bo’lishi
tasodifiy, qasddan yoki boshqa harakatning ta’sirida bo’lishi mumkin.
Zaiflik
bu – “portlaganida” tizim xavfsizligini buzuvchi kutilmagan va oshkor
bo’lmagan hodisalarga olib keluvchi kamchilik, loyihalashdagi yoki amalga
oshirishdagi xatolik. Oddiy so’z bilan aytganda, zaiflik xavfsizlik bo’shlig’i bo’lib,
foydalanuvchilarni autentifikasiyalashning turli usullarini aylanib o’tib hujumchiga
tizimga kirish imkoniyatini taqdim etadi.
143
Hujum
bu – zaiflik orqali AT tizimi xavfsizligini buzish tomon amalga
oshirilgan harakat bo’lib, bunda zararli dasturlarni va buyruqlarni yuborish orqali
qonuniy dasturiy va apparat vositadan foydalanish imkoniyatini qo’lga kiritishga
harakat qilinadi.
Tarmoqdan foydalanib amalga oshiriluvchi hujumlar soni va ko’rinishlari
juda ham jadallik bilan ortib bormoqda. Doimiy hujumlar butun hisoblash
qurilmalari dunyosi uchun asosiy muammo bo’lgani bois, tashkilotlar tarmoq
xavfsizligini ta’minlash uchun katta mablag’ sarflashmoqda. Tarmoq xavfsizligi
muammolari tashkilotdagi mavjud axborotning foydalanuvchanligi, konfidensialligi
va butunligiga ta’sir qiladi. Hujumni amalga oshirishda dastlab texnologiyalardagi
xavfsizlik bo’shliqlarini aniqlashga amalga oshiriladi. O’z navbatida bu tizim
administratoridan tarmoqda paydo bo’luvchi yangi hujumlar haqida ma’lumotga ega
bo’lib borishni talab etadi.
Tarmoqni qurish oson vazifa hisoblansada, hujumchi turli vositalardan
foydalangan holda tizimdagi zaifliklarni aniqlashga harakat qilishi bois uning
xavfsizligini ta’minlash murakkab vazifa hisoblanadi. Tashkilot tarmog’i ichkaridan
amalga oshiriluvchi turli hujumlarga ham uchrashi mumkin. Ichkaridan turib amalga
oshirilgan hujum odatda tashqi hujumdan xavfliroq bo’ladi. Shuning uchun,
tashkilotdan doimiy ravishda tarmoqdagi hujumlarni monitoring qilib borishi
muhim hisoblanadi.
Hozirda tarmoq orqali amalga oshiriluvchi muammolarning ortishiga
quyidagi omillar ta’sir qilmoqda:
Qurilma yoki dasturiy vositani noto’g’ri sozlanishi.
Xavfsizlik bo’shliqlari
odatda tarmoqdagi qurilma yoki dasturiy vositalarning noto’g’ri sozlangani bois
vujudga keladi. Masalan, noto’g’ri sozlangan yoki shifrlash mavjud bo’lmagan
protokoldan foydalanish tarmoq orqali yuboriluvchi maxfiy ma’lumotni oshkor
bo’lishi sababchi bo’lishi mumkin. Noto’g’ri sozlangan qurilma hujumchiga tizim
yoki tarmoqdan foydalanish imkoniyatini taqdim etishi yoki noto’g’ri sozlangan
dasturiy vosita ilova yoki dasturiy ta’mindan ruxsatsiz foydalanish imkonini berishi
mumkin.
144
Tarmoqni xavfsiz bo’lmagan tarzda va zaif loyihalash.
Noto’g’ri va xavfsiz
bo’lmagan holda loyihalangan tarmoq turli tahdidlarga va ma’lumotni yo’qotilishi
ehtimoliga duch kelishi mumkin. Masalan, agar tarmoqlararo ekran, IDS va virtual
shaxsiy tarmoq (VPN) texnologiyalari xavfsiz tarzda amalga oshirilmagan bo’lsa,
ular tarmoqni turli tahdidlar uchun zaif qilib qo’yishi mumkin.
Tug’ma texnologiya zaifligi.
Agar qurilma yoki dasturiy vosita ma’lum
turdagi tarmoq hujumlarini bartaraf eta olmasa, u holda u ushbu hujumlarga zaif
bo’ladi. Ko’plab qurilmalar, ilovalar yoki veb brauzerlar
xizmatdan vos kechishga
undash
hujumi yoki
o’rtaga turgan odam
hujumlariga bardoshsiz bo’ladi. Agar
tizimlarda foydalanilgan veb brauzer yangilanmagan bo’lsa, u taqsimlangan
hujumlarga ko’proq bardoshsiz bo’ladi. Agar tizimlar yangilanmasa, kichik troyan
hujumi foydalanuvchi mashinasini tozalab tashlash uchun yetarli bo’lishi mumkin.
Foydalanuvchilarning e’tiborsizligi.
Eng oxirgi tarmoq
foydalanuvchilarining e’tiborsizligi tarmoq xavfsizligiga jiddiy ta’sir qilishi
mumkin. Inson harakatlari natijasida ma’lumotni yo’qolishi, chiqib ketishi kabi
jiddiy xavfsizlik muammolari bo’lishi mumkin. Bundan tashqari hujumchilar
foydalanuvchilar haqida ma’lumotlarni to’plashda ijtimoiy injineriya
texnologiyalaridan foydalanadilar.
Foydalanuvchilarni qasddan qilgan harakatlari.
Xodim ishdan bo’shab
ketgan bo’lsada, taqsimlangan diskdan foydalanish imkoniyatiga ega bo’lishi
mumkin. U mazkur holda tashkilot maxfiy axborotini chiqib ketishiga sababchi
bo’lishi mumkin. Bu holat foydalanuvchilarni qasddan qilgan harakatlari sifatida
qaraladi.
Tarmoq xavfsizligiga tahdidlarning turlari.
Tarmoqqa qaratilgan tahdidlar
odatda ikki turga ajratiladi (55-rasm):
-
ichki tahdidlar;
-
tashqi tahdidlar.
Ichki tahdidlar.
Kompyuter yoki Internetga aloqador jinoyatchiliklarning 80%
ini ichki hujumlar tashkil etadi. Bu hujumlar tashkilot ichidan turib, xafa bo’lgan
xodimlar yoki g’araz niyatli xodimlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Ushbu
145
hujumlarning aksariyati imtiyozga ega tarmoq foydalanuvchilari tomonidan amalga
oshiriladi. Ichki hujumlar hujumni amalga oshiruvchi tarmoqning tushilishi,
xavfsizlik siyosati va tashkilot qonunchiligi bilan yaqindan tanish bo’lgani bois
tashqi hujumlarga qaraganda jiddiy xavf tug’dirishi mumkin.
Tashqi tahdidlar.
Tashqi hujumlar tarmoqda allaqachon mavjud bo’lgan
zaiflik natijasida amalga oshiriladi. Hujumchi shunchaki qiziqishga, moddiy foyda
yoki tashkilotni obro’sini tushirish uchun ushbu hujumlarni amalga oshirishi
mumkin. Mazkur holda hujumchi yuqori malakali va guruh bo’lib hujumni amalga
oshirishi mumkin. Hujumni amalga oshirganda maxsus texnologiyalardan
foydalaniladi va uzoq muddat davomida tayyorgarlik ko’riladi. Mazkur holda
hujumlar ichki xodimlarning yordamisiz amalga oshiriladi. Ba’zi tashqi hujumlar
o’zida ishtirokchilarni va virusga asoslangan hujumlarni, parolga qaratilgan
hujumlarni, zararli xabarni kiritishga asoslangan hujumlarni va operasion tizimga
asoslangan hujumlarni o’z ichiga oladi.
Tashqi tahdidlar odatda ikki turga ajratiladi:
tizimlashgan
va
tizimlashmagan
tashqi tahdidlar.
Tizimlashgan tashqi tahdidlar yuqori malakali shaxslar tomonidan amalga
oshiriladi. Ushbu shaxslar tarmoqdagi mavjud zaiflikni tezkorlik bilan aniqlash va
undan o’z maqsadlari yo’lida foydalanishlari uchun imkoniyatga ega bo’ladilar.
Ushbu shaxslar yoki shaxslar guruhlari odatda katta kiberjinoyatchiliklarni amalga
oshirishga jalb etiladilar.
Tizimlashmagan tashqi tahdidlar odatda malakali bo’lmagan shaxslar
tomonidan turli tayyor buzish vositalari va skriptlar yordamida amalga oshiriladi.
Ushbu hujum turlari odatda shaxs tomonidan o’z imkoniyatini testlash yoki
tashkilotga zaiflik mavjudligini tekshirish uchun amalga oshiriladi.
146
Internet
Tashqi
tahdid
Ichki
tahdid
| 