I-bob. XALQARO MENEJMENT FANINING NAZARIY

13 
poyabzali, qadoqlash uskunalarining yirik ishlab chiqaruvchilari 
hisoblanadi. 
Mahsulotning xalqaro hayotiylik davri tamoyili Amerikalik iqtisodchi 
R.Vernan tomonidan ishlab chiqilgan mahsulotning hayotiylik davri 
nazariyasiga asoslanadi. U ichki va tashqi bozorlarga yangi mahsulotlar 
bilan chiqishda tez o‘zgaruvchan kon’yunktura va o‘tkir raqobat kurashi 
sharoitlarida tadbirkorlarning e’tiborini tovarlar va xizmatlarni ishlab 
chiqarish va sotish samaradorligi muammolariga qaratish maqsadida har 
qanday tovarni sotish jarayonini 4 bosqichga ajratadi: 
1-bosqich – yangilik kiritish bosqichi. Ushbu bosqich mahsulotning 
konstruktiv xususiyatlari va texnik tavsiflari xaridorlar tomonidan hali 
to‘la o‘rganilmagan vaqtda talabning qat’iy emasligi, bozorning 
egallanmaganligi, yangi tovarga talab o‘sishining sekin kechishi bilan 
ifodalanadi. Bu bosqichda xaridorlar bozorda yangi mahsulotga e’tibor 
berib, uning afzalliklarini baholab boradilar, natijada xaridlar hajmi sekin 
o‘sa boshlaydi. 
2-bosqich – xarid hajmining ko‘payish bosqichi. Ushbu bosqichda 
tovarning yuqori iste’mol xususiyatlarining xaridorlar tomonidan tan 
olinishi evaziga talabning o‘sishi bilan bog‘liq holda ishlab chiqarish va 
xarid hajmi ko‘payadi. Bu birinchi bo‘lib ommaviy mahsulot ishlab 
chiqarishni yo‘lga qo‘ygan firmalar uchun maksimal foyda olish vaqti 
hisoblanadi. 
3-bosqich – bozorni to‘ldirish bosqichi. Ushbu bosqich xaridorlarning 
asosiy qismini ushbu tovarga bo‘lgan o‘z ehtiyojlarini qondirib 
bo‘lganligi, uning ishlab chiqarilishi raqobatchilar tomonidan o‘zlashtirila 
boshlanganligi va raqobat belgilari paydo bo‘lganligi bilan tavsiflanadi. 
4-bosqich – kamayish bosqichi. Ushbu bosqichda mahsulotning 
hayotiylik davrini uzaytirish uchun uni ishlab chiqarish nisbatan past 
ishlab chiqarish xarajatlariga ega bo‘lgan, ko‘pincha, rivojlanayotgan 
mamlakatlarga bevosita investitsiyalar yo‘li bilan ko‘chiriladi. Bu 
mamlakatlarga ushbu mahsulotni eksport qilish, odatda, bu yerda ularni 
ishlab chiqarishdan ilgari boshlangan bo‘ladi. Mahalliy ishlab chiqarish 
rivojlantirilishi natijasida mahsulotni xorijiy mamlakatlardan import qilish 
qisqaradi. 
Bevosita xorijiy investitsiyalar bevosita sarmoyador firma va qabul 
qiluvchi firma o‘rtasida uzoq muddatli faoliyatga oid munosabatlarga 
mo‘ljallangan kapital qo‘yilmalardir. Bu munosabatlarda bevosita 
investorning maqsadi qabul qiluvchi mamlakatda korxonani boshqarishni 
tashkil qilishga jiddiy ta’sir ko‘rsatish va uning faoliyatini nazorat qilish 

14 
hisoblanadi. Bevosita xorijiy investitsiyalar turli mamlakatlarning 
firmalari o‘rtasida dastlabki bitimning boshlang‘ich bosqichi sifatida 
xizmat qilib, shuningdek, ular o‘rtasidagi barcha keyingi kelishuvlarni o‘z 
ichiga oladi. Bu bitimlar va kelishuvlarning sub’yektlari sifatida asosiy 
ishtirokchilardan tashqari ular bilan bog‘liq firmalar ham faoliyat 
ko‘rsatishi mumkin. Investorning bevosita xorijiy investitsiyalarni kiritish 
mamlakatini tanlashda iqtisodiy o‘sish sur’atlari, bank foizi va kredit 
shartlari, tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish xarajatlari, tashqi 
qarzdorlik, siyosiy va makroiqtisodiy barqarorlik asosiy ustunliklar 
hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi 
qonunining (30.04.1998 y.) 3-moddasiga binoan xorijlik investorlar , 
asosan, daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun 
hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob’yektlariga 
qo‘shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir 
huquqlar, shu jumladan intellektual mulkka doir huquqlar, shuningdek, 
xorij investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O‘zbekiston 
Respublikasi hududida xorij investitsiyalari deb e’tirof etiladi. 
Keyingi yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan xorijiy 
investitsiyalar hajmining izchil va barqaror o‘sib borayotgani e’tiborga 
sazovor bo‘lib, bunda mamlakatimizda tarkibiy o‘zgarishlarni izchil 
amalga oshirishda qulay investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil 
bo‘lib kelmoqda. O‘zlashtirilgan barcha investitsiyalarning 50 foizga 
yaqini ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashga 
yo‘naltirilgandir. Eng muhimi, xorijiy investitsiyalarning 74 foizini 
to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar tashkil etdi.
Mamlakatimizda
, 
bugungi kunda iqtisodiyotimizni modernizatsiya 
qilish, texnik va texnologik yangilash, uning raqobatdoshligini keskin 
oshirish, eksport salohiyatini yuksaltirishga qaratilgan muhim ustuvor 
loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha dastur ishlab chiqilgan bo‘lib, “
…
bu 
dastur iqtisodiyotimizning asosiy tarmoqlarini modernizatsiya qilish va 
texnik yangilash, mamlakatimizning yangi marralarni egallashi uchun 
kuchli 
turtki 
beradigan 
va 
jahon 
bozorida 
raqobatdoshligini 
ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion texnologiyalarni joriy qilish 
bo‘yicha maqsadli loyihalarni o‘zida mujassam etishi darkor”. 

Download 3,95 Mb.