80
5. Bozor hajmi
6. Hukumatning xorijiy investitsiyalarga
munosabati
7. Foydalar repatriatsiyasi
8. Bojxona
tariflari
9. Xususiy mulkni cheklash
10. Soliq tizimi
11. Valyuta barqarorligi
12. Inflyatsiya sur’atlari
13. Ishchi kuchi qiymati
14. Xomashyo va materiallarning
mavjudligi va qiymati
Jami
3.3. Xorijiy sherikni tanlash
Xorijda tadbirkorlik faoliyati tajribasining ko‘rsatishicha, qabul
qiluvchi mamlakatda bir-ikki yil ichida ishga oid aloqalarni olib bormagan
sherikni tanlash kerak emas. Xalqaro kompaniyalar, odatda, bu masalada
shoshilmaydilar, chunki bunda yo‘l qo‘yilgan xatolar qimmatga tushadi va
qiyin bartaraf qilinadi. Bunda xorijda ishga oid sherikni tanlashda
ob’yektiv standartlarni qo‘llash tavsiya qilinadi.
Potensial sherik haqidagi ma’lumotlarni
quyidagi tartibda
guruhlashtirish tavsiya qilinadi:
–
oldingi ixtisoslashuvi;
–
sotish dinamikasi, strategiyani o‘z ichiga olgan holda kompaniya
to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
–
raqobatbardoshlikning darajasi (bozordagi ulushi, talab, baholar,
talabning istiqbollari);
–
kompaniyaning resurslari – moliyaviy ahvoli, ishlatilayotgan
texnologiyasi, inson kapitali, aktivlar, obro‘ (imiji).
Potensial
sheriklarni
baholab,
xalqaro
kompaniya
biznes
strategiyasini eng yaxshi tarzda tushuna oluvchi, ishlab chiqarish va sotish
rejalariga rozi bo‘luvchi, qabul qiluvchi mamlakat
bozorida aloqalarni
ta’minlovchi va sotish hamda taqsimlashning mos kanallarini taqdim
qiluvchi sheriklar tanlanadi.
So‘ngra hamkorlik haqidagi muzokaralar boshlanadi, uning sheriklari
sifatida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilari, yirik savdo firmalari,
kichik ixtisoslashgan savdo kompaniyalari va agentlik firmalari
qatnashishi mumkin. Potensial sherik oldiga uning imkoniyatlariga mos
81
keluvchi aniq va konkret hamkorlik maqsadlari qo‘yilishi kerak. Uni
qo‘yilgan masalalarning real ekanligiga ishontirish, qabul qiluvchi
mamlakatning bozorida ularni hal qilish yo‘llarini bilishni va uzoq
muddatli asosda kerakli mehnat va moliyaviy
resurslarni jalb qilish
istagini ko‘rsatish muhim.
Mahalliy ishlab chiqarish kompaniyasi xalqaro korporatsiya
mahsuloti bilan mahalliy kompaniya assortimentini to‘ldirganda yoki
mahalliy ishlab chiqarish kompaniyasi o‘z faoliyat doirasini boyitmoqchi
bo‘lganida TMK bilan hamkorlik qilishga qiziqadi. Bu holda TMK xorijiy
filial menejeri mahalliy kompaniyaning sotish tizimiga, uning TMK
xorijiy filiali mahsulotini sotishdan manfaatdorligiga e’tiborini qaratishi
kerak. Shu bilan birga, TMK xorijiy filiali menejeri e’tiboridan
mahalliy
firma mahsuloti va TMK filiali mahsuloti o‘rtasida ularning birgalikdagi
faoliyatining ma’lum bosqichida raqobat vujudga kelish imkoniyati chetda
qolmasligi kerak.
Mahalliy kompaniyaning TMK xorijiy filiali bilan hamkorlikka
qiziqishini saqlab qolish uchun filialning texnologik jihatdan doim
ustunlikka ega bo‘lishi maqsadga muvofiq. Shu bilan birga, shunday
hodisalar ham ma’lumki, bunda mahalliy sherik TMK xorijiy filialiga
qabul qiluvchi mamlakat sharoitlariga moslashtirilgan o‘z
texnologiyasi
va uskunalarini berib, shu bilan mahalliy bozorda TMK xorijiy filial
obro‘sining oshishiga va uning texnik darajasini ko‘tarilishiga yordam
beradi. Bundan tashqari, mahalliy ishlab chiqarish kompaniyasi TMK
xorijiy filiali mahsuloti iste’molchilariga sotuvdan keyingi malakali
xizmat ko‘rsatish,
shuningdek, qabul qiluvchi mamlakatda xaridorlarning
ehtiyojlari xususiyatlaridan xabardor tajribali sotuvchilar bilan yordam
berishi mumkin.
Yirik savdo firmalari qabul qiluvchi mamlakatda TMK xorijiy filial
sherigi sifatida ma’lum afzalliklarga ega. Ular ko‘proq keng turlanuvchi
tovarlar va xizmatlar assortimenti – xomashyo va materiallar, neft
mahsulotlari, qishloq xo‘jalik mahsulotlari, shuningdek,
mashina va
uskunalarni sotish bilan shug‘ullanadilar. Qabul qiluvchi mamlakatda
mahalliy yirik savdo firmalari bilan hamkorlik qaltisligiga, eng avvalo,
ularning TMK xorijiy filial mahsulotiga qiziqish darajasi va xorijiy
korporatsiya mahsulotiga talab susaygan holda, ularning hamkorlik
qilishdan kutilmagan voz kechish imkoniyati kiradi.
Bunday kutilmagan
xavfning oldini olish uchun sherik sifatida tor ixtisoslashgan,
iste’molchilar bilan vositachilarsiz to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘langan savdo
firmasini tanlash kerak.
82
Eng ko‘p ixtisoslashgan savdo kompaniyalari, shuningdek, tashqi
bozorda ham ancha faol harakat qiladi. Ular turli tovarlarning mayda
