93
3-jadval
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar shakliga bog‘liq qabul qiluvchi
mamlakat siyosatidagi yo‘nalishlar
Tashqi savdo
Texnologiyalar
ayirboshlash
Bevosita xorijiy
investitsiyalar (BXI)
1. Mamlakatdan olib chiqish
a) tayyor mahsulotlar
eksporti
Tovar va xizmatlar
eksportini kengaytirishga
yordam beruvchi
texnologiyalar eksporti
Milliy tovarlar va xizmatlar
sotish bozorlarini
kengaytiruvchi BXI
b) butlovchi qismlar va
yarimtayyor
mahsulotlar eksporti
Texnologiyalar eksporti
Milliy korxonalarni
xomashyo bilan ta’minlovchi
v)
mashina va
uskunalar eksporti
___
Ishlab chiqarish
samaradorligini oshiruvchi
2. Mamlakatga olib kirish
a) tayyor mahsulotlar
importi
Xorijiy investor
bozorini
kengaytiruvchi
texnologiyalar importi
Xorijiy investor bozorini
kengaytiruvchi
b) komponentlar va
yarimtayyor
mahsulotlar
Milliy ishlab
chiqaruvchilar uchun
texnologiyalar importi
Tabiiy resurslarni qayta
ishlash va foydalanish bilan
bog‘liq
v) mashina va
uskunalar importi
____
Ishlab chiqarish
samaradorligini oshiruvchi
1. Mamlakatdan olib chiqish holatida:
a) tovarlar va xizmatlar olib chiqish hajmini
kengaytirishga yordam
beruvchi va davlat uchun muhim bo‘lgan texnologik sirlar ochilish xavfini
tug‘dirmaydigan tayyor mahsulotlar, texnologiyalar eksporti, shuningdek,
milliy kompaniyalar sotish bozorlarini kengaytiruvchi kapital olib
chiqilishi odatda davlat tomonidan rag‘batlantiriladi.
b) mashina va uskunalar, komplektlovchi mahsulotlar va yarimtayyor
mahsulotlar eksporti mamlakat iqtisodiyotiga foyda yoki zarar keltirishiga
qarab davlat tomonidan rag‘batlantiriladi yoki cheklanadi. Bu yerda
barcha narsa bu mahsulotlar va yarimtayyor mahsulotlar milliy
korxonalarga yetarliligiga va ularning
xorijga chiqarilishi milliy
korxonalar raqobatchilarini jahon bozorida mustahkamlanishiga olib
kelmasligiga bog‘liq.
Jahon bozorida milliy korxonalar ahvolini yomonlashtiruvchi
texnologiyalar eksporti davlat tomonidan cheklanadi. Shu bilan birga,
94
milliy korxonalarni yoqilg‘i-xomashyo resurslari bilan ta’minlovchi
kapital chiqarilishini davlat rag‘batlantiradi;
v) qabul qiluvchi mamlakatda ishlab
chiqarish samaradorligini
oshirishga va ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishga ko‘maklashuvchi
kapital chiqarilishi investor davlati iqtisodiyotiga ma’lum foyda keltirsa
ushbu davlat tomonidan rag‘batlantiriladi. Agar kapital chiqarilishi milliy
korxonalar raqobatchilarini jahon bozoridagi ahvolini yaxshilasa, investor
mamlakatida ishchi joylari sonini qisqartirsa, davlat kapital chiqarilishini
cheklaydi.
2. Mamlakatga olib kirish holatida:
a) murakkab bo‘lmagan standart tayyor mahsulotlar, ularni tayyorlash
uchun texnologiyalar hamda ularni xorijiy
kompaniyalar firma belgisi
bilan ishlab chiqarish va sotish huquqi importi investor sotish bozorini
kengaytirishga mo‘ljallangan kapital olib kirish kabi davlat tomonidan
rag‘batlantirilmaydi;
b) mahalliy xomashyo resurslarini ishlab chiqish va ulardan
foydalanish bilan bog‘liq
mashina va uskunalar, butlovchi mahsulotlar,
yarimtayyor mahsulotlar, ularni ishlab chiqarish texnologiyalari,
kapital
importi davlat tomonidan rag‘batlantiriladi;
v) xorijiy firma filiallarida ishlab chiqarish samaradorligini oshiruvchi
va uning xarajatlarini kamaytiruvchi bevosita xorijiy investitsiyalar bu
firmalar mahsuloti milliy korxonalar raqobatbardoshligi darajasini
pasaytirmagan holda davlat tomonidan rag‘batlantiriladi. Aks holda davlat
bunday yo‘nalishdagi BXIlarni cheklaydi.
