|
Bog’lanish va bog’lanish reaksiya kuchlariBog'liq 1-ma ruza (1)Bog’lanish va bog’lanish reaksiya kuchlari
Jismning holati va harakatini cheklovchi sabab bog’lanish deb ataladi.
Mexanikada bog’lanishlar qattiq yoki elastik jismlar vositasida bajariladi.
Bog’lanishni jismga bergan ta’sirini ekvivalent kuch bilan almashtirish
mumkin, uni bog’lanish reaksiyasi deb aytiladi.Jismning bog’lanishga ta’siri bosim
deb aytiladi.
6-aksioma. Har qanday bog’lanishdagi jismni erkin jism deb qarash uchun
bog’lanishlarni bog’lanish reaksiya kuchlari bilan almashtirish kerak.Bu aksioma
bog’lanishdan qutulish prinsipi deyiladi. Bu aksiomaga asosan jismga ta’sir
etayotgan kuchlar sistemasi qatoriga bog’lanish reaksiya kuchlarini ham qo’shish
kerak. Odatda ular noma’lum bo’lib, berilgan kuchlar sistemasining muvozanat
shartlaridan topiladi. Bog’lanishdan qutulish uchun bog’lansh reaksiya kuchining
yo’nalishini aniqlash ahamiyatlidir. Bog’lanish reaksiya kuchining yo’nalishini
aniqlashda quyidagidan foydalanishimiz lozim.Bog’lanishdagi jismlarning harakati
qaysi tomonga cheklangan bo’lsa, reaksiya kuchi shu yo’nalishga teskari yo’nalgan
bo’ladi.
Bog’lanishning turlari va bog’lanish reaksiyalari ishqalanish mavjud
bo’lmagan bir necha bog’lanishlarda reaksiyalarning yo’nalishlari qanday
bo’lishini ko’ramiz.
1. Silliq sirt. Bunday sirt jismga silliq sirt bilan tegib turgan nuqtasidan sirtga
o’tkazilgan normal yo’nalishi bo’ylab harakatiga halaqit beradi. Binobarin,
reaksiya kuchi
silliq sirt bilan jismning tegib turgan nuqtasidan sirtga
o’tkazilgan normal bo’ylab yo’nalgan va shu nuqtaga qo’yilgan bo’ladi (1.7-shakl).
Agar tegib turgan sirtlardan birortasi nuqta bo’lsa, u holda reaksiya kuchi
ikkinchi sirtga o’tkazilgan normal bo’ylab yo’nalgan bo’ladi (1.8-shakl).
2. Ip (qayish, zanjir, arqon, tros). Agar bog’lanish cho’zil-maydigan ipdan
iborat bo’lsa, ip jismning osilish nuqtasidan ip bo’ylab harakatlanishiga chek
qo’yadi.Ipning taranglik kuchi ip bo’ylab osilish nuqtasiga tomon yo’naladi (1.9-
shakl).
N
N
1.7-shakl.
|
| |
