S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

zim:
1. Xesh-funksiya ixtiyoriy oicham li argumentga qo‘llanishi 
rnumkin.
2. Xesh-funksiya chiqish yo‘lining qiymati belgilangan o ‘l- 
chamga ega.
3. Xesh-funksiya h{x) ni ixtiyoriy V 'u c h u n yetarlicha oson hi- 
soblanadi. Xesh-funksiyani hisoblash tezligi shunday bo‘lishi kerak- 
ki, xesh-fimksiya ishlatilganida elektron raqamli imzoni tuzish va 
tekshirish tezligi xabarning o ‘zidan foydalanilganiga qaraganda 
anchagina katta bo‘lsin.
4. Xesh-funksiya matn M  dagi orasiga qo’yishlar (vstavki), 
chiqarib tashlashlar joyini o‘zgartirishlar va h. kabi o ‘zgarishlarga 
sezgir bo‘lishi lozim.
5. Xesh-funksiya qaytarilmaslik xususiyatiga ega bo‘lishi lo­
zim.
6. Ikkita turli hujjatlar (ulaming uzunligiga bog‘liq bo‘lmagan 
holda) xesh-funksiyalari qiymatlarining mos kelishi ehtimolligi juda 
kichkina bo‘lishi shart, ya’ni hisoblash nuqtayi nazaridan h(x)=h(x) 
bo’ladigan *’**ni topish mumkin emas.
Ikkita turli xabarning bitta tugunchaga (svertka) zichlash 
nazariy jihatdan mumkin. Bu kolliziya yoki to’qnashish deb ataladi. 
Shuning uchun xeshlash funksiyasining bardoshliligini ta’minlash 
maqsadida to’qnashishlarga yo‘l qo‘ymaslikni ko‘zda tutish lozim. 
To‘qnashishlarga butunlay yo‘l qo‘ymaslik mumkin emas, chunki 
umumiy holda mumkin bo‘lgan xabarlar soni xeshlash funksiyalari 
chiqish yoMlari qiymatlarining mumkin bo‘lgan sonidan ortiq. 
Ammo, to‘qnashishlar ehtimolligi past bo‘lishi lozim.
5-xususiyat h(.) bir tomonlama ekanligini bildirsa, 6-xususiyat 
bitta bir xil tugunchani beruvchi ikkita axborotni topish mumkin 
emasligini kafolatlaydi. Bu soxtalashtirishni oldini oladi.
Shunday qilib, xeshlash funksiyasidan xabar o ‘zgarishini pay- 
qashda foydalanish mumkin, ya’ni u kriptografik nazorat yig'in- 
disini (o’zgarishlami payqash kodi yoki xabarni autentifikatsiyalash 
kodi deb ham yuritiladi) shakllantirishga xizmat qilishi mumkin. Bu 
sifatda xesh-funksiya xabarning yaxlitligini nazoratlashda, elektron 
raqamli imzoni shakllantarishda va tekshirishda ishlatiladi.
107
X e s h l a s h f i i n k s i y a s i q u y i d a g i x u s u s i y a t l a r g a e g a b o ‘ l i s h i l o -

Xesh-funksiya foydalanuvchini autentifkatsiyalashda ham 
keng qo‘llaniladi. Axborot xavfsizligining qator texnologiyalarida 
shifrlashning o ‘ziga xos usuli bir tomonlama xesh-funksiya yorda- 
mida shifrlash ishlatiladi. Bu shifrlashning o ‘ziga xosligi shundan 
iboratki, u mohiyati bo‘yicha bir tomonlamadir, ya’ni teskari muo- 
laja - qabul qiluvchi tomonda rasshifrovka qilish bilan birga olib 
borilmaydi. Ikkala taraf (jo‘natuvchi va qabul qiluvchi) xesh-funk­
siya asosidagi bir tomonlama shifrlash muolajasidan foydalanadi.
Eng ommabop xesh-funksiyalar-M D4, MD5,SHA1, SHA2.
MD4 va MD5 - P. Rayvest tomonidan ishlab chiqilgan axborot 
daydjestini hisoblovchi algoritm. Ulaming har biri 128 bitli xesh- 
kodni tuzadi. MD2 algoritmi eng sekin ishlasa, MD4 algoritmi 
tezkor ishlaydi. MD5 algoritmi MD4 algoritmining modifikatsiyasi 
bo‘lib, MD4 algoritmida xavfsizlikning oshirilishi evaziga tezlikdan 
yutqazilgan. SHA(Secure Hash Algorithm) - 160 bitli xesh-kodm 
tuzuvchi axborot daydjestini hisoblovchi algoritm. Bu algoritm 
MD4 va MD5 algoritmlariga nisbatan ishonchliroq.

Download 10,28 Mb.