S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

6.4. Qat’iy autentifikatsiyalash
Kriptografik protokollarda amalga oshiriluvchi qat’iy autentifi­
katsiyalash g’oyasi quyidagicha. Tekshiriluvchi (isbotlovchi) taraf 
qandaydir simi bilishini namoyish etgan holda tekshiruvchiga o ‘zi- 
ning haqiqiy ekanligini isbotlaydi. Masalan, bu sir autentifikatsion 
almashish taraflari o ‘rtasida oldindan xavfsiz usul bilan taqsim- 
langan bo’lishi mumkin. Simi bilishlik isboti kriptografik usul va 
vositalardan foydalanilgan holda so'rov va javob ketma-ketligi 
yordamida amalga oshiriladi.
Eng muhimi, isbotlovchi taraf faqat simi bilishligini namoyish 
etadi, simi o ‘zi esa autentifikatsion almashish mobaynida ochil- 
maydi. Bu tekshiruvchi tarafning turli so’rovlariga isbotlovchi taraf- 
ning javoblari yordami bilan ta’minlanadi. Bunda yakuniy so‘rov 
faqat foydalanuvchi siriga va protokol boshlanishida ixtiyoriy 
tanlangan katta sondan iborat boshlang‘ich so'rovga bog’liq bo’ladi.
Aksariyat hollarda qat’iy autentifikatsiyalashga binoan har bir 
foydalanuvchi o’zining maxfiy kalitiga egaligi alomati bo'yicha 
autentifikatsiyalanadi. Boshqacha aytganda, foydalanuvchi uning 
aloqa bo‘yicha sherigining tegishli maxfiy kalitga egaligini va u bu 
kalitni axborot almashinuvi bo‘yicha haqiqiy sherik ekanligini 
isbotlashga ishlata olishi mumkinligini aniqlash imkoniyatiga ega.
X.509 
standard 
tavsiyalariga 
binoan 
qat’iy 
autentifi- 
katsiyalashning quyidagi muolajalari farqlanadi:
- bir tomonlama autentifikatsiya;
- ikki tomonlama'autentifikatsiya;
- uch tomonlama autentifikatsiya.
Bir tomonlama autentifikatsiyalash bir tomonga yo’naltirilgan 
axborot almashinuvini ko’zda tutadi. Autentifikatsiyaning bu turi 
quyidagilarga imkon yaratadi:
- axborot almashinuvchining faqat bir tarafini haqiqiyligini 
tasdiqlash;
- uzatilayotgan axborot yaxlitligining buzilishini aniqlash;
- "uzatishning takrori" tipidagi hujumni aniqlash;
- uzatilayotgan autentifikatsion ma’lumotlardan faqat tekshi­
ruvchi taraf foydalanishini kafolatlash.
145

Ik k i tonwnlama autentifikatsilashda bir tomonliligiga nisba- 
tan isbotlovchi tarafga tekshiruvchi tarafning qo‘shimcha javobi 
boiadi. Bu javob tekshiruvchi tomonni aloqaning aynan autenti- 
fikatsiya ma’lumotlari mo‘ljallangan taraf bilan o ‘matilayotganiga 
ishontirish lozim.
Uch tomonlama antentifikatsiyalash tarkibida isbotlovchi 
tarafdan tekshiruvchi tarafga qo'shimcha ma’lumotlar uzatish mav- 
jud. Bunday yondashish autentifikatsiya o'tkazishda vaqt belgi- 
laridan foydalanishdan voz kechishga imkon beradi.
Ta’kidlash lozimki, ushbu turkumlash shartlidir. Amalda ishla- 
tiluvchi usul va vositalar nabori autentifikatsiya jarayonini amalga 
oshirishdagi rnuayyan shart-sharoitlarga bog'liq. Qat'iy autentifikat- 
siyaning o‘tkazilishi ishlatiladigan kriptografik algoritmlar va qator 
qo'shimcha parametrlami taraflar tomonidan so‘zsiz muvofiqlash- 
tirishni talab etadi.
Qat’iy autentifikatsiyalashning muayyan variantlarini ko‘rish- 
dan oldin bir martali parametrlarning vazifalari va imkoniyatlariga 
to’xtash lozim. Bir martali parametrlar ba’zida "nonces" - bir 
maqsadga bir martadan ortiq ishlatilmaydigan kattalik deb ataladi.
Hozirda ishlatiladigan bir martali parametrlardan tasodifiy 
sonlar, vaqt belgilari va ketma-ketliklaming nomerlarini ko‘rsatish 
mumkin.
Bir martali parametrlar uzatishning takrorlanishini, autentifi- 
katsion almashinuv taraflarini almashtirib qo’yishni va ochiq matnni 
tanlash bilan hujumlashni oldini olishga imkon beradi. Bir martali 
parametrlar yordamida uzatiladigan xabarlaming noyobligini, bir 
ma’noliligini va vaqtiy kafolatlarini ta’minlash mumkin. Bir martali 
parametrlarning turli xillari alohida ishlatilishi yoki bir-birini 
to'ldirishi mumkin.
Bir martali parametrlarning quyidagi ishlatilish misollarini 
ko'rsatish mumkin:
- "so'rov-javob" prinsipida qurilgan protokollarda o‘z vaqtida- 
ligini tekshirish. Bunday tekshirishda tasodifiy sonlar, soatlami 
sinxronlash bilan vaqt belgilari yoki muayyan juft (tekshiruvchi, 
isbotlovchi) uchun ketma-ketliklaming nomerlaridan foydalanish 
mumkin;
146

- o‘z vaqtidaligini yoki noyoblik kafolatini ta’minlash. Pro- 
tokolning bir martali parametrlarini bevosita (tasodifiy sonni tanlash 
yo'li bilan) yoki bilvosita (boiinuvchi sirdagi axborotni tahlillash 
yordamida) nazoratlash orqali amalga oshiriladi;
- xabami yoki xabarlar ketma-ketligini bir ma’noli iden- 
tifikatsiyalash. Bir ohangda o ’suvchi ketma-ketlikning bir martali 
qiymatini (masalan, seriya nomerlari yoki vaqt belgilari ketma- 
ketligi) yoki mos uzunlikdagi tasodifiy sonlami tuzish orqali amalga 
oshiriladi.
Ta’kidlash lozimki, bir martali parametrlar kriptografik proto- 
kollaming boshqa variantlarida ham (masalan, kalit axborotini taq- 
simlash protokollarida) keng qo’llaniladi.
Qat’iy autentifikatsiyalash protokollarini qo’llaniladigan krip­
tografik algoritmlariga bog’liq holda quyidagi guruhlarga ajratish 
inumkin:
- shifrlashning simmetrik algoritmlari asosidagi qat’iy auten­
tifikatsiyalash protokollari;
- bir tomonlama kalitli xesh-funksiyalar asosidagi qat’iy auten­
tifikatsiyalash protokollari;
- shifrlashning asimmetrik algoritmlari asosidagi qat’iy autenti­
fikatsiyalash algoritmlari;
- elektron raqamli imzo asosidagi qat’iy autentifikatsiyalash 
algoritmlari.

Download 10,28 Mb.