• 22. ПАТЕНТ ТАДQИQОТЛАРИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА БИЛИМЛАР БАНКИ ВА МАЛУМОТЛАР БАНКИДАН ФОЙДАЛАНИШ
  • Мавзуни мустаhкамлаш учун саволлар




    Download 1,3 Mb.
    bet41/44
    Sana12.12.2023
    Hajmi1,3 Mb.
    #116387
    1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   44
    Bog'liq
    ижодкорлик фаолияти технологияси мажмуа

    Мавзуни мустаhкамлаш учун саволлар
    1. Техника ижодкорлигини амалга оширишда кенг фойдаланилувчи усулларни санаб беринг.
    2. Техник ижодкорлик фаолиятини бажариш асосий босqичларининг мазмунини тушунтириб беринг.
    3. Ўqувчиларнинг ижодий фаолиятга тайёгарлик беш даражасини кўрсатувчи меъёрий-илмий жиhатлар.

    § 22. ПАТЕНТ ТАДQИQОТЛАРИНИ АМАЛГА ОШИРИШДА БИЛИМЛАР БАНКИ ВА МАЛУМОТЛАР БАНКИДАН ФОЙДАЛАНИШ


    Илмий техника ижодкорликни ривожлантиришда фундаментал тадqиqотлар асосий ўринни эгаллайди. Айнан улар орqали истиqболли илмий ечимларни ишлаб чиqиш учун асос бўлувчи илмий потенциални юзага келтиради. Кўп hолатларда фундаментал тадqиqотлар, унинг якуний натижалари илмий кашфиёт билан якунланади.
    Кашфиёт – тушунчаси икки хил: hуqуqий ва оммалашган маънода ишлатилади. Оммалашган тушунчада кашфиёт илм-фанда катта назарий ва амалий аhамият касб этадиган илмий янгилик сифатида тушунилади. «Кашфиёт qилиш hуqуqи» Ўзбекистон Республикаси асосий qомуси бўлган конституцияда кафолатланган бўлиб, Низомга мувофиq кашфиёт деганда табиат ва жамиятни илмий билиш жараёнида эришилган янги илмий ютуq тушунилади.
    Кашфиёт - моддий дунёнинг илгари маълум бўлмаган объектив мавжуд qонуниятлар, хоссалари ва hодисаларни аниqланиши билан тавсифланиб, у инсониятнинг билиш даражасини тубдан ўзгартирувчи таъсирга эга бўлади.
    . География, археологик, полеонтологик ва ер qазилма бойликларини кашф qилиш – илмий кашфиёт hисобланмайди. Чунки у ижодий qобилият билан боg‘лиq бўлмай балки экспедицион топилма hисобланади. Шунингдек математик hамда ижтимоий фанлар соhасидаги кашфиётлар hам объектив hаqиqатни акс эттирганлиги учун hуqуqий жиhатдан тан олинмайди.
    Юqорида келтирилган кашфиёт тушунчасининг таърифидан унинг qуйидаги меъёрий тушунчалари сифатида qуйидагилар qабул qилинади:

    1. Илмий фактни констатация qилиш.

    2. Янгилигини асослаш.

    3. Ишончлигини асослаш.

    Ушбу меъёрий тушунчаларни qуйидагича тавсифлаш мумкин:
    Биринчи келтирилган «моддий дунёда объектив мавжуд бўлган qонуниятлар, хусусият ва hодисаларни qайд qилиш» тушунчаси - кашфиётнинг объектив борлиqни билиш фаолияти натижаси эканлигини англатади. Бу ўринда билиш тушунчаси ўз ичига берилган объект (qонуният, hодиса, хусусият)нинг мавжудлик шарти hамда илмий талqинга эга эканлиги тўg‘рисидаги hолатларни qамраб олади.
    «Кашфиётнинг янгилиги»га Ўзбекистонда Жаhон миqёсидаги янгиликка эга бўлиш талаби qўйилади. Кашфиётнинг жаhон миqёсидаги янгилиги мезонига таянилганда, жаhон миqёсидаги ёки ватанимиздаги биринчиликка даъвогар бўлган hар qандай манбаа эътиборга олинади. Кашфиётнинг биринчилиги qонуният биринчи бўлиб шакллантирилиб, матбуотда даъво сифатида эълон qилинган санаси асосида аниqланади.
    «Кашфиётнинг ишончлилиги» объектив мавжуд бўлган qонуният, хусусият ва hодисанинг аниqланиши билан белгиланади. Hар бир яратилган объектив янгилик (hодиса, хосса ва объектив qонуний боg‘лиqлар) назарий ёки амалий жиhатдан асосланади. Кашфиёт - илмий экспертизадан ўтгандан кейингина hуqуqий жиhатдан тан олинади. Илмий экспертизадан ўтказиш учун муаллифлар qилинган кашфиёт бўйича талабнома беради. Талабномадан намуна бўйича тўлдирилади. Талабнома ўз ичига - кашфиёт бўйича диплом бериш учун ариза, qилинган кашфиётнинг тўлиq таснифи, кашфиётнинг афзаллигини белгиловчи hужжатлар, илмий-амалий аhамияти ва ишончлиги hаqида хулоса, кашфиётга тегишли чизмаларни олади. Республика патент идораси дастлабки ва илмий экспертизадан ўтказади ва маъqул топса кашфиётни хаqиqатлиги hаqида qарор qабул qилади. Шу асосда муаллифга диплом беради. Кашфиётнинг - аhамиятига qараб пул мукофоти берилади.
    Ихтиро – бу халq хўжалигини барча тармоqларида техник ечимлари билан ижобий натижага эга бўлган янгилик hисобланади. Кашфиёт – объектив борлиqнинг хоссалари, hодиса ва qонуний боg‘лиqликларни аниqлаш, ихтиро эса олдин маълум бўлмаган техник вазифаларни ечишга qаратилган. Кашфиёт ва ихтиро ўртасида диалектик ўзаро боg‘лиqлик бор. Кўп hолларда ихтиро кашфиёт натижасида олинган илмий билимларни ривожлантиради. Масалан: Н.Г.Басов, А.М.Прохоров ва Тоунсонларнинг квант жараёнининг qўллашга асосланган электромагнит тўлqинларни кўпайтириш бўйича qилган кашфиётлари халq хўжалигида амалий аhамиятга эга бўлган кўп ихтироларни яратишга сабаб бўлади.
    Илмий-техник hамда педагогик-психологик адабиётларда ихтирочилик hамда ихтирочилик ижодкорлигига кўплаб таърифлар келтирилган. Жумладан, И.И.Кичкин ихтирочиликни илмий g‘ояларининг техник ечимларга ижодий татбиqи, илмий техника тараqqиёти суръатларини белгиловчи асосий кўрсаткич, янги техника ва технологиялар яратилишининг мезони hамда унинг юqори илмий-техник даражасини таъминловчи омил деб hисоблайди. М.А.Вачевский "ихтиро qилиш"ни "qўйилган масалани ечиш учун эскиларидан тубдан фарq qилувчи, одатдаги мантиqий фикрлаш йўли билан етишиб бўлмайдиган янги самарали техник ечимни таклиф qилиш" деб таърифлайди. Бизнинг фикримизча ихтирочиликни тегишли идоралар томонидан патентлар билан тасдиqланадиган янги техник ечимни ишлаб чиqишга йўналтирилган ижодий фаолият тури, ихтирочилик ижодкорлигини эса бу жараённинг шахсдаги зеhнлилик, топqирлик, мустаqил ва танqидий фикрлаш каби ижодкорлик сифатлари билан боg‘лиq умумий тавсифи дейиш мумкин.
    . Ихтирони тан олиш учун у олдингиларидан техник ечимлари, ижобий самараси, тузилишидаги янгилиги билан фарqланиши керак. Ихтиро объектив бўлиши мумкин: янги qурилма, янги метод, янги махсулот, янги маqсадларда эски метод, qурилмаларни qўллаш ва бошqалар.
    Ихтиро – умумжаhон аhамиятига эга бўлиб, талабнома бергунга qадар унинг моhияти олдин республикамизда ва ер юзида hам очилмаган бўлиши шарт. Муаллифга ихтирони тан олинганлиги hаqида hужжат берилади.
    Рационализаторлик таклифлари – бу халq хўжалигининг тармоqларида янги ва фойдали техник вазифаларни ечишга, яъни маhсулотнинг лойиhасини ишлаб чиqариш технологиясини, фойдаланилмаётган техникани ёки материалларнинг хоссасини ўзгартиришга qаратилган бўлади. Рационализаторлик кўп qиррали муаммо бўлиб, кўпроq иqтисодий масалаларни хал этишга qаратилган. Рационализаторлик фикрлар маълум талабаларга жавоб бериши керак: биринчидан, техник ечимга эга бўлиши, иккинчидан, янгилик бўлиши учинчидан фойдали бўлиши керак.
    Рационализаторлик фикрлар махсус бланкада ариза сифатида берилади. Рационализаторлик фикрлар qайси корхонага тегишли бўлса шу корхонанинг Ихтирочи ва рационализаторлар жамиятига ариза берилади. Агарда фикрлар бошqа корхоналарга тегишли бўлса вазирликка берилади ва рўйхатга олинади.

    Download 1,3 Mb.
    1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   44




    Download 1,3 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Мавзуни мустаhкамлаш учун саволлар

    Download 1,3 Mb.