168
Kalitsiz xesh funksiyalar xatolarni topish kodi (modification
detection code(MDC) yoki manipulation detection code, massage
integrrity code(MIC) deb ataladi. Ushbu kod qo‗shimcha vositalar
(masalan: himoyalangan aloqa tarmogʻi,
shifrlash yoki ERI
algoritmlari) yordamida berilgan ma‘lumot to‗laligini kafolatlaydi. Bu
turdagi xesh funksiyalardan bir-biriga ishonch bildiruvchi va ishonchi
bo‗lmagan tomonlar foydalanishlari mumkin.
Odatda kalitsiz xesh funksiyalardan quyidagi xossalarni
qanoatlantirishi talab qilinadi:
1) bir tomonlilik;
2) kolliziyaga bardoshlilik;
3) xesh qiymatlari teng bo‗lgan ikkita ma‘lumotni topishga
bardoshlilik.
Birinchi shart bajarilganda, berilgan xesh qiymatga ega bo‗lgan
ma‘lumotni topishning murakkab ekanligini, ikkinchi shart bajarilganda
bir xil xesh qiymatga ega bo‗lgan ma‘lumotlar
juftini topishning
murakkab ekanligini, uchinchi shart xesh qiymati ma‘lum bo‗lgan
berilgan ma‘lumot uchun xesh qiymati shunga teng bo‗lgan ikkinchi
ma‘lumotni topishning murakkab ekanligini bildiradi.
Masalan, nazorat yigʻindini topuvchi SRC xesh funksiyasi chiziqli
akslantirish bo‗ladi va shuning uchun ham bu uchta shartdan birontasini
ham qanoatlantirmaydi.
Ma‘lumotlarni uzatishda yoki saqlashda ularning to‗laligini
nazoratlashda har bir ma‘lumotning xesh qiymati (bu
xesh qiymat
ma‘lumotni autentifikatsiya qilish kodi yoki ―imitoqo‗yish‖-ma‘lumot
bloklari bilan bogʻliq bo‗lgan qo‗shimcha kiritilgan belgi deyiladi)
hisoblaniladi va bu qiymat ma‘lumot bilan birga saqlaniladi yoki
uzatiladi. Ma‘lumotni qabul qilgan foydalanuvchi ma‘lumotning xesh
qiymatini hisoblaydi va uning xesh qiymati bilan solishtiradi. Agar
taqqoslashda bu qiymatlar mos kelmasa, ma‘lumot butunligi
buzilganligini anglatadi.
―Imitoqo‗yish‖lar hosil qilish
uchun foydalaniladigan xesh
funksiyalar nazorat yigʻindisidan farqli ravishda ma‘lumotni saqlash va
uzatishda ro‗y beradigan tasodifiy xatolarni aniqlabgina qolmasdan,
169
raqib tomonidan qilingan aktiv hujumlar to‗gʻrisida ham ogohlantiradi.
Buzgʻunchi xesh qiymatni osonlik bilan o‗zi hisoblab topa olmasligi va
muvaffaqiyatli imitatsiya qilishi yoki ma‘lumotni o‗zgartira olmasligi
uchun xesh funksiya 70 buzgʻunchiga ma‘lum bo‗lmagan maxfiy kalitga
ega bo‗lishi kerak. Bu maxfiy kalit faqatgina ma‘lumotni
uzatuvchi va
qabul qiluvchi tomonlarga ma‘lum bo‗lishi kerak. Bunday xususiyatga
ega xesh funksiyalarga kalitli xesh funksiyalar deyiladi. Kalitli xesh
funksiyalar yordamida hosil qilinadigan ―imitoqo‗yish‖lar imitatsiya
(impersonation) turidagi hujumlarda qalbaki ma‘lumotlarni
hosil
qilishga (fabrication) va ―o‗zgartirish‖ (substitution) turidagi hujumlarda
uzatiladigan ma‘lumotni modifikatsiya (modification) qilishga yo‗l
qo‗ymaslikda foydalaniladi.
Ma‘lumot manbaining autentifikatsiyalash masalasi axborot-
kommunikatsiya tizimlarining bir-biriga ishonmaydigan ikki tomoni
orasida ma‘lumot almashinuvida yuzaga keladi. Bu masalani hal
qilishda ikkala tomon ham biladigan
maxfiy kalitdan foydalanib
bo‗lmaydi. Bu holatda ma‘lumotning manbaini autentifikatsiya qilishga
imkon beradigan elektron raqamli imzo sxemasi qo‗llaniladi. Bunda
odatda foydalanuvchining maxfiy kalitiga asoslangan imzo qo‗yishdan
oldin xatolik kodini aniqlovchi xesh funksiya yordamida ma‘lumot
siqiladi. Bu holda xesh funksiya maxfiy kalitga ega bo‗lmaydi hamda u
fiksirlangan bo‗lishi va hammaga ma‘lum bo‗lishi mumkin. Unga
qo‗yilgan asosiy talab imzolangan hujjatni o‗zgartirish hamda bir xil
xesh qiymatga ega bo‗lgan ikkita har xil ma‘lumotni tanlash imkoniyati
yo‗qligining kafolatidir.
Agar bir xil xesh qiymatga ega bo‗lgan ikkita har xil ma‘lumot
mavjud bo‗lsa, bu ma‘lumotlar jufti kolliziya hosil qiladi deyiladi.
