157
mavjudligidir.
Bundan tashqari, haqiqiy qiymatlar ekstremal funksiyani
maqbullashtirishga ega, ya‟ni tanlangan maqbullashtirish mezonlari mos
holdagi maqbullashtirish omillariga monotonmas bog„langan bo„lishi
kerak.
Amaliyotda maqbullashtirish masalasining qo„yilish bosqichi mos
keladigan matematik modelini yaratishni o„z ichiga oladi va quyidagi
to„rtta vazifalarni yechishni nazarda tutadi:
maqbullashuvchanlik me’zoni (bog„liqli o„zgaruvchi), ya‟ni
berilgan sharoitda ob‟ektning funksional sifatini to„liq ifodalaydigan
parametr (yoki bir necha parametrlar);
maqbullashtirish me‟zoni bo„yicha chegaraviy shartlar, ya‟ni ya‟ni
maqbullik me‟zoni kattaligining ta‟siriga bog„liq
emasligini
ta‟minlaydigan shartlarni qanoatlantiradigan miqdoriy shartlar;
maqbullashtiriladigan omil (bog„liq bo„lmagan o„zgaruvchilar), ya‟ni
ob‟ektni ifodalovchi va maqbullik me‟zonini kattaligini aniqlovchi
boshqariladigan o„zgaruvchilar;
maqsadli funksiyaning ko„rinishi, ya‟ni maqbullik mezonining
maqbullashtiruvchi omillariga bog„liqlikdagi ko„rinishi.
Maqbullik me‟zonini yanada samarali tanlash uchun berilgan
masala doirasida jarayonning amaliy natijalariga kuchli ta‟sir etuvchi va
ushbu natijani miqdoran ifodalovchi yagona
harekteristkani tanlash
zarur. Maqbullik me‟zoni sifatida elektron qurilmalar ishlab chiqarish
bilan bog„liq bo„lgan asbob-uskunalarning texnik chiqish parametrlari
yoki jarayonning iqtisodiy ko„rsatkichlari kelishi mumkin. Masalan,
yarim o„tkazgichlar, integral sxemalar ishlab chiqarish jarayonlarini
maqbullashda maqbullikning texnik me‟zonlari sifatida mikrosxemadagi
tokning
chiqib ketishi, dielektrik qulfning ostidagi halqa kuchlanishi,
metall-oksid-yarim o„tkazgich (mop- strukturalar) strukturalarining
ostona kuchlanishi, volt-amperli harakteristkalarning (VAX) o„tish
egriligi va boshqa parametrlar qo„llanilishi mumkin.
Maqbullashtirish masalasi qator omillar bo„yicha tasniflanadi (8.2-
jadval). Bu esa maqbullashtirishning
yaqinlashuvi va usulini
tizimlashtiradi.
158
8.2-jadval
Maqbullashtirish masalasini tasniflash
1. Ob‟ekt bo„yicha maqbullashtirish
Statik
(rejim o„rnatilgandagi jarayonni
maqbullashtirish)
Dinamik
(rejim o„rnatilmagandagi
jarayonni boshqarishni
maqbullashtirish)
2. Parametr bo„yicha maqbullashtirish
Strukturli
(jarayon strukturalarini
maqbullashtirish)
Parametrli
(jarayon parametrlarini
maqbullashtirish)
3. Sharoitlar bo„yicha maqbullashtirish
Shartli
(chegara bilan)
Shartsiz
4. Maqbullashtiruvchi omillarining soni bo„yicha
Bir o„lchamli
Ko„p o„lchamli
5. Maqbullashtirish me‟zonlari soni bo„yicha
bir me‟zonli
Bir me‟zonli
Amaldagi ishlab chiqarish texnologiyalarda ko„pincha dinamik,
parametrli, shartli ko„p o„lchamli va bir me‟zonli maqbullashtirishga
duch kelinadi.
XTJ ni maqbullashtirishda “chegara”ning paydo bo„lish
sababli
maqbullashtirish me‟zoniga ta‟sir etuvchi barcha omillarni miqdoriy
hisobga olishning qiyinligi hamda maqbullashtiriladigan omillarning
haqiqiy qiymatlari maydonida maqbullashtirishdir. Maqbullashtirishda
chegara quyidagi me‟zonlar bo„yicha guruhlarga bo„linadi:
xom-ashyo va mahsulot miqdori va sifatini, texnologik shartlarini,
iqtisodiy va ekologik talablarni hisobga oluvchi chegaralar;
quyidagi chegaralarni ichiga oluvchi matematik ko„rinish
tenglik y
