Samarqand davlat universiteti

Kafedra mudiri: R. M. Rajabov

“Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” - ko‘plab erkinlik darajasiga ega, o‘zaro kuchli bog‘langan zarralardan tashkil topgan va murakkab bog‘langan muhitlar fizikasini o‘rganuvchi fandir. Ushbu fanning tadqiqot ob’ektlariga strukturasi va tuzilishi bo‘yicha (kristall va amorf qattiq yarimo‘tkazgichlar, organik polimerlar va kompaundlar), shuningdek agregat holati bo‘yicha (qattiq jismlar va suyuqliklar) keng qatordagi moddalar kiradi.

“Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi va materialshunoslik (Magnetizm va magnit materiallar)” magistratura mutaxassisligining namunaviy o‘quv rejasiga “Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” fani bilan bir qatorda, “YArim o‘tkazgichli asboblar”, “Polimerlar fizikasi” (organik va noorganik polimerlar), “Amorf jismlar va metal suyuqliklar fizikasi”, “Magnit dielektriklar fizikasi” kabi fanlar kiritilgan bo‘lib, quyidagi “Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” fanining asosiy maqsadi, kondensatsiyalangan muhitlarning zonaviy asoslari, kondensatsiyalangan muhitlarni tavsiflash uchun fizikada foydalanadigan asosiy tushunchalar, nazariy tasavvurlar va modellar bilan magistrantlarni tanishtirishdir. Ushbu o‘quv fanida asosiy e’tibor qattiq jismlarda kechadigan fizik jarayonlar va hodisalarni o‘rganishga qaratilgan bo‘lib, ushbu hol “Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi va materialshunoslik (Magnetizm va magnit materiallar)” mutaxassisligi bo‘yicha navbatda o‘rganiladigan navbatdagi qator fanlar bilan bog‘liqdir. Ushbu fanning vazifasi talabalarda kelajakda mustaqil ilmiy tadqiqot va amaliy ishlab chiqarish jarayonlarida kondensatsiyalangan muhitlarni fizik-kimyoviy xossalari bo‘yicha ajrata bilish, uquv va malakalarini hosil qilishdan iboratdir.

-magistrant ushbu kursni yaxshi o‘zlashtirishi uchun elektr kursi, kvant mexanikasi va statistik fizikaning bo‘limlari,

- shuningdek oliy matematikaning zaruriy bo‘limlari bo‘yicha etarli bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak.

- kursning katta qismini auditoriyadan tashqari ishlar tashkil etadi.

-bundan tashqari ushbu dastur o‘z ichiga qamrab olgan laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish uchun talaba zamonaviy o‘lchov apparaturalari bilan tanish bo‘lishi va elektrik o‘lchovlar o‘tkaza olish ko‘nikmasiga ega bo‘lishi talab etiladi.

- amaliy mashg‘ulotlari bo‘yicha: o‘qituvchi tomonidan tavsiya qilingan adabiyotlar bilan mustaqil ishlashi, amaliy mavzusiga tegishli ma’ruza jarayonida fizik qonuniyatlar bo‘yicha kengroq va chuqurroq mulohaza kilishi,

-fanga oid mavzularni amaliyotdagi o‘rni to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lishi, amaliy mavzulari bo‘yicha yuqori saviyada va mantiqan ketma-ketlikda ma’ruzalar qilishi,

-amaliy mavzulari bo‘yicha talab darajasida referatlar yozishi,

-o‘zaro savol-javob va muloqatlarda yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishi zarur.
Fanning o‘quv rejadagi boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi

“Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” o‘quv fani mutaxassislik fani hisoblanib, 1- semestrda o‘qitiladi. Dasturni amalga oshirish o‘quv rejasidan o‘rin olgan umummetodologik va mutaxassislik fanlaridan hamda “Elektr”, “Kimyo”, “Kvant mexanikasi”, “Elektrodinamika”, “Termodinamika”, “Qattiq jism fizikasi”, “Statistik fizika” fanlarining bo‘limlari, shuningdek “Oliy matematika”ning zaruriy bo‘limlari bo‘yicha etarlicha bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak.

Magistrlar ishlab chiqarish faoliyatida fan doirasida olingan bilimlardan, xususan mustaqil ilmiy tadqiqot va amaliy ishlab chiqarish jarayonlarida kondensatsiyalangan muhitlarni fizik-kimyoviy xossalari bo‘yicha ajrata bilish, ish vazifasi bo‘yicha talablarga mos keluvchi yarimo‘tkazgich asboblarning xossa va parametrlarini nazariy hisoblay bilish va yarata olish uquv va malakalarini hosil qilishda, ulardan iqtisodiyotning turli sohalarida samarali foydalanishda fizik qonunlari va modellash usullariga tayanadilar. SHu jihatdan “Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” o‘quv fani yuqori malakali magistr mutaxassislar tayyorlash tizimining ajralmas bo‘g‘ini hisoblanadi.

Talabalarning “Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” o‘quv fanini o‘zlashtirishlari uchun o‘qitishning ilg‘or va zamonaviy usullaridan foydalanish, bu jarayonda yangi informatsion-pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar va ko‘rgazmali qurollardan foydalaniladi. Ma’ruza va amaliy mashg‘ulot darslarida mavzuga mos ravishdagi ilg‘or pedagogik texnologiyalar qo‘llaniladi.

Kristall panjara. Brave panjarasi. Tugunlarning belgilanishi, kristallarda tekislik va yo‘nalishlar (Miller indekslari) Jismlarni kristall strukturalar bo‘yicha klassifikatsiyasi (sinflanishi). Kristallarda simmetriya elementlari, translyasion simmetriya, Vigner-Zeyts panjarasi. Polimorfizm hodisasi. Kristallografik simmetriya bo‘yicha qattiq jismlarning sinflanishi. Van-der-Vaals kuchlari va ularning klassifikatsiyasi (sinflanishi). Qattiq jislarda ion, kovalent va metall bog‘lanishlar.

Makroskopik tizimlarning holatini tasvirlash usullari. Mikrozarrachalar uchun holat sonlari. Klassik va kvant statistikalari, ularning o‘ziga xos xususiyatlari qo‘llanilishi shartlari.

Kristallarda elektronlarning energetik spektrlari. Elektronlar energiyasining to‘lqin vektoridan bog‘liqligi (dispersiya qonuni). Kristallarning davriy maydonida elektronlar energiyasi. Elektronlarning effektiv massasi.

Qattiq jismlarda elementar qo‘zg‘alishning yuzaga kelish shartlari. Elementar qo‘zg‘alishning yashash vaqti. Born – Karman yaqinlashishida kristall panjara dinamikasi. Kristall panjarada normal tebranish.

Past va yuqori temperaturalar sohasida qattiq jismlarning issiqlik sig‘imlari. Elektron gaz issiqlik sig‘imi. Kristallarda angormonik o‘zaro ta’sir.

Metallarda past va yuqori temperaturalar sohasida issiqlik o‘tkazuvchanlik. Debay yaqinlashishida nanozarrachalarning issiqlik xossalari.

Mustaqil ta’lim: qattiq jismlarda issiqlik o‘tkazuvchanlik tenglamalari. Qattiq jismlar kristall panjarasining issiqlik qarshiligi va uning issiqlik o‘tkazish jarayoni bilan bog‘liqligi. Qattiq jismlarning kristall panjaralarida N- va U- impuls uzatish jarayoni. Dielektriklarda past va yuqori temperaturalar sohasida issiqlik o‘tkazuvchanlik.
Qattiq jismlarning elektr xossalari.

Elektron gazlarning muvozanat holati. Tashqi elektr maydoni ta’siri ostila elektronlarning dreyfi. Aynigan va aynimagan elektron gazning elektr o‘tkazuvchanligi. Qattiq jismlarning elektr va issiqlik xossalarining o‘zaro aloqadorligi.

Zaryad tashuvchilar harakatchanligining temperaturaga bog‘likligi. Sof metall va metall qotishmalarning elektr o‘tkazuvchanligi. Kupper elektron juftliklarining shakllanishi. Metall va metall qotishmalarida o‘tao‘tkazuvchanlik uchun Bardin-Kupper-SHriffer nazariyasi.

Tashqi elektr va magnit maydonlarga kiritilgan o‘tao‘tkazuvchan metallarning xossalari. O‘tkazgichlarni oddiy holatdan o‘tao‘tkazuvchanlik holatiga o‘tish shartlari.

Magnetiklarning magnit maydondagi xossalari. Atomning magnit xossalari. Magnit materiallarning sinflanishi. Atomlarning to‘la magnit momentlari. Diamagnetiklar va ularning magnit xossalari.

Paramagnetik. Paramagnetizmning klassik va kvant nazariyalari. Elektron gazning paramagnetizmi.

Ferromagnetizmning kvant nazariyasi. Ferromagnetizmning paydo bo‘lishi va almashinuv o‘zaro ta’sir. Ferromagnetizmda domen strukturalar.

Foton kristallar klassifikatsiyasi. Foton kristallarning olinishi va fotonlarni boshqarish metodlari.

Magnit suyuqliklarning olinishi metodlari. Magnit suyuqliklarning elektr, magnit va optik xossalari.

Fraktal makro- va nanostrukturalar uchun Debay nazariyasi. Fraktal makro- va nanostrukturalaning issiqlik sig‘imi.

Amaliy mashg‘ulotlari mavzu bo‘yicha materiallarni o‘rganish va ma’ruzalar qilish orqali amalga oshiriladi. Amaliy mashg‘ulotlarining maqsadi quyidagi talablarga javob berishi lozim: adabiyotlarni qidirib topish va tahlil qilish, amaliy mavzu bo‘yicha talab darajasida referat yozish, ma’ruza jarayonida qaratilayotgan savollar bo‘yicha kengroq va chuqurroq -muloxaza kilish, o‘zaro savol-javob va muloqatlarda yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lish.

Maxsus fanlardan laboratoriya mashg‘ulotlarining ustvor maqsadi nazariy bilimlarni amaliy masalalarga tadbiq qilishga qaratilgan.

“Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi va asboblar” bo‘yicha talabaning mustaqil ta’limi shu fanni o‘rganish jarayonining tarkibiy qismi bo‘lib, uslubiy va axborot resurslari bilan to‘la ta’minlangan.

Talabalar auditoriya mashg‘ulotlarida professor-o‘qituvchilarning ma’ruzasini tinglaydilar, misol va masalalar echadilar. Auditoriyadan tashqarida talaba darslarga tayyorlanadi, adabiyotlarni konspekt qiladi, uy vazifa sifatida berilgan misol va masalalarni echadi. Bundan tashqari ayrim mavzularni kengroq o‘rganish maqsadida qo‘shimcha adabiyotlarni o‘qib referatlar tayyorlaydi hamda mavzu bo‘yicha testlar echadi. Mustaqil ta’lim natijalari reyting tizimi asosida baholanadi.

Uyga vazifalarni bajarish, qo‘shimcha darslik va adabiyotlardan yangi bilimlarni mustaqil o‘rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash va ularni topish yo‘llarini aniqlash, internet tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to‘plash va ilmiy izlanishlar olib borish, ilmiy to‘garak doirasida yoki mustaqil ravishda ilmiy manbalardan foydalanib ilmiy maqola va ma’ruzalar tayyorlash kabilar talabalarning darsda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, ularning mustaqil fikrlash va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi. SHuning uchun ham mustaqil ta’limsiz o‘quv faoliyati samarali bo‘lishi mumkin emas.

Uy vazifalarini tekshirish va baholash amaliy mashg‘ulot olib boruvchi o‘qituvchi tomonidan, konspektlarni va mavzuni o‘zlashtirish darajasini tekshirish va baholash esa ma’ruza darslarini olib boruvchi o‘qituvchi tomonidan har darsda amalga oshiriladi.

Talaba tomonidan bajarilgan mustaqil ishni nazorat qilish va baholashda mustaqil ish mazmunini qamrab oluvchi savollar joriy (amaliy, laboratoriya va amaliy mashg‘ulotlarida), oraliq va yakuniy baholashlarga mo‘ljallangan savollar majmuasiga kiritilib talaba bilimi baholanadi.

“Kondensatsiyalangan muhitlar fizikasi” fanidan magistrantlar bilimini reyting tizimi asosida baholash mezoni

Talaba bilimini nazorat qilish, oraliq va yakuniy baholashlar shaklida “5” baholik tizimda o‘tkaziladi.

Tegishli fan bo‘yicha auditoriya soatlari jami 34 soatdan kam bo‘lmagan holda oraliq nazorat o‘tkazilmaydi, 34 soatdan 68 soatgacha bo‘lsa bitta, 69 soat va undan ortiq bo‘lsa ikkita oraliq nazorat o‘tkaziladi (Ohirgi hol “Elektr va magnetizm” faniga to’g’ri keladi). Oraliq nazoratlar ikkita bo‘lgan holda, talaba ularning har biridan ijobiy baho olgandagina yakuniy nazoratga qo‘yiladi.

Talaba amaliy mashg‘ulotlar belgilangan fanlardan amaliy mashg‘ulotdan ijobiy baho olganda, laboratoriya mashg‘ulotlari belgilangan fanlardan laboratoriya ishlarini, kurs ishi belgilangan fanlardan esa kurs ishini yakuniy nazoratga qadar topshirib, ijobiy baho olgandagina yakuniy nazoratga qo‘yiladi, aks holda yakuniy nazoratga qo‘yilmaydi.

Oraliq nazorat yoki oraliq nazoratlar yakuniy natijasiga ko‘ra bilimi ijobiy (3,4 yoki 5) baholangan talaba yakuniy nazoratga qo‘yiladi.

Yakuniy nazoratga qo‘yilmagan yoki qo‘yilib “2” baho olgan talaba akademik qarzdor hisoblanadi.

Oraliq nazorat (yoki nazoratlar) fakultet dekani tomonidan, yakuniy nazorat esa o‘quv ishlari prorektori (yoki o‘quv-uslubiy boshqarma boshlig‘i) tomonidan tasdiqlanadigan jadval asosida o‘tkaziladi.

Oraliq va yakuniy nazoratlar fan xususiyatidan kelib chiqqan holda test, yozma ish, yozma - ijodiy yoki og‘zaki ko‘rinishlarda o‘tkaziladi.

Oraliq nazoratda talabaning darsdagi faolligi, nazorat ishlari va mustaqil ish natijalari, uy vazifalarini bajarish saviyasi etiborga olinadi.

Takroriy baholashlar “SamDU talabalar bilimini nazorat qilish va baholash nizomi hamda tartibi” talablari asosida o‘tkaziladi.

Dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti

Mazkur fanni o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy usullari, yangi pedagogik va axborot – kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan. Dasturdagi barcha ma’ruza mavzularini o‘tishda ta’limning zamonaviy usullaridan keng foydalanish, o‘quv jarayonini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish samarali natija beradi. Bu borada zamonaviy pedagogik texnologiyaning “Bumerang”, “Elpig‘ich”, “Aqliy xujum”, “Masofaviy ta’lim”, “Zanjir”, “Klaster” hamda “Muammoli ta’lim” texnologiyasining “Munozarali dars” kabi usullarini qo‘llash o‘rinlidir. SHuningdek, amaliy mashg‘ulotlar jarayonida fanga tegishli bo‘lgan maxsus qurilmalar, o‘lchov asboblari, jadvallar, chizmalar va slaydlardan foydalanish nazarda tutiladi.

1. 
   Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida.
   – Toshkent: O‘zbekiston, 2011. -240 b.
   
2. 
   Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish - T.: O‘zbekiston, 2009.
   
3. 
   Karimov I.A. Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo‘llari va choralari. –T.: O‘zbekiston, 2009.
   

1. 
   Zaynobidinov S., Teshaboev A.T. YArim o‘tkazgichlar fizikasi. T. «O‘qituvchi». 1999.
   
2. 
   Teshaboev A., Zaynobiddinov S., Ermatov SH. Qattiq jism fizikasi. T. «Moliya». 2001.
   
3. 
   Фистуль В.И. Введение в физику полупроводников. М. Высшая школа. 1984.
   
4. 
   Власов С. И., Валиев У.К., Турсунметов К.А. Яримўтказгичли асбоблар физикаси. Т. ЎзМУ. 2009.
   
5. 
   Шалимова К.В. Физика полупроводников. М. 2010. (http://opac.mpei.ru/notices/index/IdNotice:170700/Source:default)
   
6. 
   Власов С.И., Маматкаримов О.О. Транзисторлар. Т. 2004.
   

7. 
   Матаре Г. Электроника дефектов в полупроводниках. М. Мир. 1974.
   
8. 
   Киттель Ч. Введение в физику твердого тела. М. Наука. 1978.
   
9. 
   Шаскольская М.П. Кристаллография. М. Высшая школа. 1984.
   
10. 
    О. К. Кувондиқов Магнетизм. Учебное пособие. Самарканд. 2000
    
11. 
    (http://nashol.com/2013091973570/osnovi-fiziki-poluprovodnikov-kardona-m-peter-u-2002.html)
    

12. 
    http://electro-t.info/ref/pr6jkovo1_provodimosti.html
    
13. 
    http://irc.spbu.ru/Library/Method/index.html
    
14. 
    http://www.college.ru/physics/index.php
    
15. 
    http://electro-t.info/pr6jkovo1_provodimosti.html