Fayoztepaibodatxonasikabitarixiyyodgorliklarqayerdajoylashgan?
a) Surxondaryoviloyatida
213
b) Qashqadaryoviloyatida
d) Jizzax viloyatida
e) Toshkentshahrida
4.
Samarqandshahri
«Registon»
maydonidagiqaysimadrasabirinchivakimtomonidanqurilgan?
a) Ulug‘bekmadrasasi, MirzoUlug‘bektomonidan
b) Sherdormadrasasi, BahodurYalangtushtomonidan
d) Tillokorimadrasasi, MirzoUlug‘bektomonidan
e) Sherdormadrasasi, MirzoUlug‘bektomonidan
5. QuyidagilardanqaysibiriTermizshahrigaxosyodgorliklarsanaladi?
a)Fayoztepa ibodatxonasi
b)Chorsu bozori
d) Ismoil Somoniy maqbarasi
e) Dorus-Saodat majmuasi
214
11-mavzu.O‘ZBEKISTONNING EKOLOGIK HUDUDLARIGA
EKSKURSIYA XIZMATINI TASHKIL QILISH
11.1. Ekologik resurslarning ekskursiyani tashkil qilishdagi o‘rni
11.2. Ekologikfaoliyatniamalgaoshirishdamilliyparklarvaqo‘riqxonalarning
o‘rni
11.3. Ekologiya mavzusidagi ekskursiyalar marshrutining o‘ziga xosligi
11.1. Ekologik resurslarning ekskursiyani tashkil
qilishdagi o‘rni
Ekologik
turizm
o‘tganasrningoxirlaridanboshlabjahonturizmiindustriyasigaasta-sekinkiraboshladi.
Butunjahonturizmtashkilotiningma’lumotlaribo‘yichakeyingibeshyildaekologikturi
zmdaturistlaroqimitoborako‘payibborayotganligihaqidaxisob
–
kitobnatijalarikeltirilgan. Ushbu turizmyo‘nalishidajanubiyYevropa, Janubiy –
sharqiyOsiyo,
kichikOsiyo,
XitoyvaAfrikaqit’asidagidavlatlaroldingio‘rinlardaborishmoqda. Albatta, qayd
qilingan geografik tabiiy manzillar betakror tabiat mintaqalar bo‘lib, doimiy bahor
va yoz iqlimiga ega bo‘lgan davlatlarning tabiatdagi biologik xilma-xillik
resurslari, sharoitlari bu mintaqalarda yil davomida turistlar oqimining
ko‘payishini ta’minlaydi, imkoniyatlar yaratadi. Hozirgi kunga kelib jahonda
ekologik turizm jadal suratlar bilan rivojlanib borayotgan turizmning
tarmoqlaridanbiriga aylandi.
O‘zbekistonRespublikasiPrezidentiI.A.Karimovta’kidlagandek«Go‘zalgeogr
afikvatabiiysharoitlarRespublikamizhududidaekologikturizmnirivojlantirishuchung‘
oyatqulaydir.
Buboradamamlakatningtog‘lihududlaridajoylashgan,
zamonaviyjihozlangansayyohlikmajmualaridaqishkivanoyobsayyohlikdasturlaritash
kiletilgan.
Sayyohlikningyangiyo‘nalishi-
215
yirikqo‘riqxonalarvabog‘larhududidatashkiletilgantabiatshunoslikturizmirivojlanmo
qda»
6
.
Darhaqiqat,O‘zbekistonda ekologik turizm rivojlanib borishining yana bir
sababi turist o‘zi qiziqqan tabiat va uning tabiiy sharoiti, biologik resurslari bilan
tanishibgina qolmasdan, bu tabiat bag‘rida dam oladi, tabiat go‘zalligini chuqur
his qiladi. Uning resurslarini avaylash xohish-istagi paydo bo‘ladi.
Respublikamizning ekologik turizm salohiyatini hisobga olganimizda ekologik
turizmni rivojlantirishning asosiy resurslari – 4 faslli tabiat mavsumlari, o‘zining
ekologik tizimlariga ega bo‘lgan 5 ta tabiiy landshaft bio-xilma-xilliklarida
endemik (faqat O‘zbekiston tabiatida) turlarning mavjudligidan iborat.
O‘zbekistonning
ekologik
turizmdagi
resurslar
salohiyatiga
alohida
to‘xtalganimizda, quyidagi ekoturizm manbalarini keltirish, tavsiflash masalaga
ravshanlik kiritadi.
O‘zbekiston 3,8 mln. gektarga ega bo‘lgan ovchilik – baliqchilik yer
maydonlariga ega, ulardan 1 mln. gektarini suv fondi tashkil etadi. Respublikamiz
faunasi 97 turdagi o‘txo‘r hayvonlar, 424 turdagi qushlar, 58 turdagi sudralib
yuruvchilar va 83 tur baliqlarga ega. Bulardan, O‘zbekiston Respublikasi «Qizil
kitobiga» o‘txo‘r hayvonlarning 24 turi, qushlarning 48 turi, sudralib
yuruvchilarning 10 turi, baliqlarning 18 turi va 78 turdagi umurtqasizlar kiritilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Botanika instituti ma’lumotlari
bo‘yicha, O‘zbekistonda hozirgi kunda 4148 tur o‘simliklar mavjud. Shulardan,
3000 turlari oliy, yovvoyi o‘suvchi o‘simliklar, ulardan 9 foizi endemiklardan
iborat. O‘zbekiston hududining muhofaza etilayotgan tabiiy hududlar tarkibida
2164 km
2
ni tashkil qilgan 10 ta davlat qo‘riqxonasi, 6061 km
2
ni tashkil etgan 2 ta
milliy bog‘ va noyob turlarga kiruvchi hayvonlarni ko‘paytirish respublika
markaziy – «Jayron» ekomarkazi, 12186 km
2
maydonni tashkil etgan 17 ta davlat
buyurtmaxonalari mavjud. Keltirilgan ma’lumotlarga qo‘shimcha qilib qayd qilish
mumkinki, O‘zbekiston Markaziy Osiyoning o‘rtasida, ekologik turizmning
rivojlanishi
uchun
qulay
transport,
geografik
hududlarida
joylashgan.
6
Экологическийвестник. Ж. Тошкент, № 6, 2007.
216
Ekspertlarning ma’lumotiga qaraganda ekoturizm sayyohlik bozorining 10-20 %ini
qamrab olgan, o‘sish sur’ati esa umumiy turizm industriyasining o‘sish sur’atidan
2 – 3 marotaba oshib ketdi. Shuning uchun ham bugungi kunda ekologik turizmni
rivojlantirish asoslarini va ekologik resurs maskanlariga turistik marshrutlar
tuzishning uslubiy asoslarini ishlab chiqish zarur bo‘lmoqda.
O‘zbekistonlik ekolog olimlarning fikricha, – ekoturizm ma’rifiy-ma’naviy
tushunchalar ostida ekoturistlarning ekzotik tabiiy hududlarga, ularning hayvonot
va o‘simliklar dunyosiga, tabiiy hududlarning tarixiy yodgorliklariga, arxeologik
topilmalariga, geologiyasiga, paleontalogiya qoldiqlariga sayohatlari kabi tabiat
bilan bog‘liq majmualar kiradi.
Ekoturizmning maqsadi – hozirgi va kelajak avlodlarning ekologik xavfsizligi
va barqaror rivojlanishini ta’minlash uchun tabiatdan turistik yo‘nalishda oqilona
foydalanishdir. Ekoturizmning maqsadini amalga oshirish uchun «O‘zbekistonda
ekologik turizmni rivojlantirish konsepsiyasi» da keltirilgan rejaviy dasturni
keltirish kifoya qiladi. Bu konsepsiyada respublikamizda ekologik turizmni
rivojlantirish uchun quyidagi vazifalarni bajarish muhimligi alohida qayd qilingan:
ekoturizm industriyasini shakllantirish uchun maxsus qonunlarni ishlab
chiqish va ularning huquqiy mexanizmini yaratish;
ekoturistikfan, ta’limvaamaliyotningnazariyasoslariniishlabchiqish;
aholining ekologik ongi va madaniyatini ekoturizm orqali o‘stirish;
ekoturizm yo‘nalishidagi ta’lim va tarbiyani yo‘lga qo‘yish;
ekoturizm bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash va qayta tayyorlash;
ekoturistik ob’ektlarni har tomonlama baholash va ularning kadastrini olib
borish;
ekoturizm monitoringi va istiqbolini olib borishni yo‘lga qo‘yish;
milliy davlathududlarini ekoturizm bo‘yicha rayonlashtirish;
davlatlarning va xalqaro jamiyatning ekoturizmga oid taktik reja va
strategik dasturlar va tadbirlarini ishlab chiqish;
biologik xilma-xillikni saqlash.
217
Qayd qilingan vazifalarni bajarishda quyidagi ekoturistik tamoyillarni, ya’ni
ekologik munosabatlarni turizm orqali tartibga solishga yo‘naltirilgan qoidalarga
qattiq, ma’suliyat bilan rioya qilish talab qilinadi:
ekoturizmda
tabiatni
muhofaza
qilish
va
barqaror
rivojlanish
masalalarining ustuvorligi;
ekoturizmning tarixiy, madaniy va boshqa turizm turlari bilan
bog‘langanligi;
turizm va servis sohasi yo‘nalishidagi barcha ta’lim muassasalarida
ekoturistik o‘quv kiritilishining maqsadga muvofiqligi;
mahalliy aholining ekologik ongi va madaniyatini o‘stirishda ekoturizmni
jalb qilish zaruriyati;
tabiatdan oqilona foydalanish va tabiatni muhofaza qilishning mazmunini
ekoturistik marshrutlarda aks ettirish;
davlat, jamiyat, mahalliy boshqaruv idoralarining ekologik turizmdan
manfaatdorligi;
ekoturizmda ekologik ijtimoiy-iqtisodiy manfaatdorlikning yagonaligi;
ekoturizmda milliy g‘urur va iftixorni shakllantirishning zarurligi.
Qayd qilingan tamoyillarning bajarilishi O‘zbekistonda ekologik turizmni
jadal rivojlantirishning asoslarini ta’minlaydi.
Ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha «O‘zbekistonda ekologik turizmni
rivojlantirish konsepsiyasi» qabul qilingan. Ushbu konsepsiyaning 1.4. bandida –
ekoturizmning ijtimoiy-iqtisodiy masalalari yechimini topishi lozim bo‘lgan
dolzarb masalalari qayd qilingan. Ular quyidagilar:
ekoturizm ob’ektlarida aholini ish bilan ta’minlash, ijtimoiy muhofaza
qilish muammolarini hal qilish;
ekoturizm qadamjoylarida kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish orqali
qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratish, turistik infratuzilmalarni hosil qilish;
218
ekoturizmning jahon talablariga javob beraoladigan moddiy – texnik,
axborot–tahliliy bazasini yaratish xizmat ko‘rsatish va servis sohasini
rivojlantirish;
ekoturizm maskanlarini elektr energiyasi va issiq suv bilan ta’minlash
maqsadida ekologik toza, qayta tiklanuvchi muqobil energiya qurilmalari
yordamida foydalanishni keng yo‘lga qo‘yish.
| 