Gidning o‘zini tutishi.Gid o‘zining xulqi, muomalasi bilan ekskursantlarga
kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Ular esa o‘z navbatida quyidagilarga e’tibor beradilar:
gidning birinchi marotaba avtobusga kirishi, guruh bilan salomlashishi, haydovchi
bilan suhbati, mikrofonni ushlashi, qay ohangda muomala qilishi va h.k. Mahoratni
takomillashtirish jarayonida gid yomon odatlardan holi bo‘lishi kerak: baland
ovozda gapirish, haddan ziyod ishoralar ishlatish, suhbatdosh gapini bo‘lish, keskin
ohangda gapirish, qo‘pollik, bashang kiyinish, bo‘yanish, soxta hissiyotlar,
maqtanish ham o‘rinsizdir.
Gidbevosita muloqot zonasi xodimi hisoblanadi. Ekskursiya jarayonining
birinchi daqiqalaridan boshlab u ekskursantlar bilan o‘zaromuloqotga kirishadi.
Ekskursiya xizmatlari muvaffaqqiyatining ko‘pgina qismi gid shaxsiyati va
individualligiga xislatlariga bog‘liq bo‘ladi. Pedagogik mahorat, muloyimlik,
sabrlilik, nizoli vaziyatlarda o‘zini tuta olish kabi xislatlar ekskursiya guruhida
sokin ishchan muhitni ta’minlaydi. Etiket qoidalaridan xabardor bo‘lishlik ham gid
uchun muhimdir. Bu muammoga ekskursiya xodimlari katta e’tibor beradilar.
Etiket – bu odamlarga nisbatan munosabatlarning tashqi namoyoni, xulq-atvorning
belgilangan tartibidir. Bu tartiblarga atrofdagi odamlar bilan munosabat, jamoa
joylaridagi xulqi, nutqsiz muloqot vositalari (ayollarga nisbatan hurmat, kattalarga
hurmat, salomlashish odobi, stol atrofida va suhbatda o‘zini tutish qoidasi,
mehmonlarga hurmat va h.k) kiradi.
Xulosa qilib aytganda, ekskursiya xizmatini tayyorlovchilar ekskursiya
etiketi tushunchasini kiritsalar maqsadga muvofiq bo‘lardi. Bu turistik xizmatlarni
taqlim etish madaniyatining oshishiga olib keladi.
60
3.4. Gid faoliyatini tashkil etishning bosqichlari
Hozirgizamonturizmsohasidagidlarningo‘rnibeqiyosdir.
Ayniqsa,
xorijiyfuqarolarbilanishlagandagido‘zdavlatiningvakilisifatidaunitaqdimetadi.
Gidmarshrutdavomidamehmonlarnikutibolishdao‘zinitutishi, do‘stonamunosabati,
hurmatbilanqarashi,
ulardaushbudavlatvaumumanjamiyathaqidagitasavvurinishakllantiradi.
Gidnafaqatsayohattashkiletuvchiturfirmavakili,
balki,o‘zdavlatisalohiyatinireklamaqiluvchi,
mehmonlargayangima’lumotlarniberuvchivama’lumharakatlarni
(xaridqilish,
odamlarbilanmuloqotqilish,
raqstushishnio‘rgatishvash.k.)
amalgaoshirishgayordamberuvchishaxshamdir. Ukoordinatorsifatidabarchatadbirlar
(ekskursiya – konsert – damolish – ekskursiya ) vaxizmatlar (militsiya – apteka –
aloqa
–
transport
)
zanjirinibog‘laydi.
Baxtsizhodisaro‘ybergandagidbirinchitibbiyyordamko‘rsatishnibilishi,
turist
(ekskursant)
vamahalliyaholio‘rtasidanizolivaziyatlaryuzagakelgandatinchlikhakamibo‘lishi,
ekskursiyaxizmatijarayonidaesanotiqsifatidaturistlar(ekskursantlar)
diqqatinijalbqilaolishi,
engasosiysi,
tashkilotchisifatidao‘zatrofidaodamlarnijamlashtiraolishilozim.
Tashkilotchilikqobiliyatibo‘lmagangidningguruhitarqalib,
sayohatgrafigidanchiqibketishi,
tadbirlarga
(konsert,
tushlik)
kechqolishivanatijadabutunbirrejalashtirilganmarshrutibuzilishimumkin.
Shuninguchun,
gidnafaqatxizmatko‘rsatuvchi,
balki,sayohatjarayoniniboshqaruvchimenejerhamhisoblanadi.
Uturistlar(ekskursantlar)
istak
-
xohishinio‘rganganholdatadbirlartaktikasivarejasiniishlabchiqadi.
Turistlaristakvaxohishlarinio‘rganishdaikkitamuhimelementniajratishkerakbo‘ladi:
Tashrifhududini turistlar(ekskursantlar) tomonidano‘rganishijarayoni;
61
butunbirrejalashtirilgandasturnisamaralivamas‘uliyatliboshqarish.
Turistsayohat,
ekskursiyajarayonidauniharjihatdanmas‘uliyatli,
bilimli,
ma’lumotlarnito‘g‘riyetkazadigan,
mushkulvaziyatlarnihaletaoladiganmutaxassishamrohlikqiladi,
debishonadi.
Gidtaqdimetayotganhududining,
ob’ektningfloravafaunasi,
tarixiyvoqealarihaqidamaksimalaxborotgaegabo‘lishikerak.
Gido‘zishiniboshlashidanavvalqatnashuvchilartarkibi,
segmentiniinobatgaolsa,o‘zharakatlaridasturinituzishiosonlashadi.
Faoliyatiyo‘nalishlarigaqarabgidlarharxilturlargabo‘linadi:
Tarixiyjoylarvayodgorliklarbo‘yichagidlar.
Turistlar(ekskursantlar)
qiziqishiniuyg‘otuvchime’moriy,
madaniyob’ektlar,
qadimiyxarobalar,
inshootlarsaqlanibqolganshaharlardafaoliyatko‘rsatuvchigidlar.
O‘zbekistonningSamarqand,
Xiva,
Buxoro,
Qo‘qon,
Shahrisabzkabishaharlaridaushbuyo‘nalishlardagidlarekskursantlarniqiziqarliob’ekt
largaolibboradilar.
Butoifadagigidlar:
mintaqatarixi, mahalliyaholiurf – odati, yashashtarzinibilishi;
binoyokiinshootlarningbunyodetilishitarixi,
uningo‘zigaxosligi,
me’moriyuslubivaornamentuslubihaqidama’lumotlargaegabo‘lishi;
dalillargatayanishivaularniob’ektlarbilanbog‘lashi;
turistlar(ekskursantlar)
qiziqishiniuyg‘otuvchirivoyatvatarixiyma’lumotlardanfoydalanishimaqsadgamuvof
iqdir.
Aniqisbotlargaegabo‘lmasdantarixiyvoqealarnibuzishyokihaddanziyodfoydal
anishnoto‘g‘ridir.
Jarayonshundayyo‘lgaqo‘yilishikerakki,
gidbarcharejalashtirilganasosiyob’ektlarniko‘rsatibhikoyaqilishi,
dasturgarioyaqilishizarur.
Muzeylarbo‘yichagidlar. Butoifadagigidlartormutaxassisligibilanfarqlanadi.
Ularodatdabittamuzeyhaqidato‘liqma’lumotgaegabo‘ladilar (masalan, kartinalar,
62
liboslar,
milliytaomlarvashukabilar).
Turistlar(ekskursantlar)
ma’lumotlarniosonqabulqilibolishiuchungidularnisegmentlargaajratadivaimkonqad
arharbiriningaxborotgabo‘lgantalabinihamhajmanvahammazmunanqondirishga,
bilimlariniyangilabborishgaharakatqiladi.
Maxsusturlarbo‘yichagidlarboshqagidlardantanishtirilayotgansohaningmutax
assisiekanligibilanfarqlanadi.
Ko‘pinchaularo‘zhamkasblariyokishusohagaqiziquvchilarbilanishlaydi
(ornitologiya,
botanika,
etnografiya,
gastronomiyavash.
k.).
Maxsusturgidlario‘zsohasibo‘yichakengaxborotgaegabo‘lib,
mustaqiltadqiqotlaro‘tkazib, noyobma’lumotlartopibsohaningustasigaaylanganlar.
Maxsusturgidlario‘zishinitashkiletishda (tabiatparklari, qo‘riqxonalarda)
quyidagilarniinobatgaolishimaqsadlidir:
ob’ektniko‘rsatishnima’lumvaqtbilanchegaralanganliginiinobatgaolishi;
uyokibuzonalargakirishimkoniyatiningmavjudligi;
floravafaunahaqidagima’lumotlargaekskursantlarehtiyojiningborligi;
ekskursantlarningo‘zinitutishqoidalari,
shaxsiyxavfsizlikkarioyaqilishivash.k.
O‘zbekistondaboshqamutaxassislarhamma’lummalakanitalabqiluvchigidxiz
matinitaklifetadilar. Masalan, tog‘lardaekskursiyalartashkilqiluvchi - alpinistlar,
daryobo‘ylab - raftingistlar, g‘orlarda - speleologlar, o‘rmonlarda –ovchilar.
Odatdaularhamushbusohalardanma’lumbilimvako‘nikmagaegabo‘lganguruhbilanis
hlaydilar.
Gidquyidakeltirilgantalablargajavobbersabundanturfirmaga,
turistlarga,
mahalliyaholigavagidningo‘zigaham
foydabo‘ladi.
Aksholda,
turistlar(ekskursantlar)
tomonidansifatsizko‘rsatilganxizmatborasidashikoyatlarkelibtushishivanatijadaturfi
rmamas’uliyatsizgiddanvozkechishimumkin.
Bundayholatdaturoperatorninghamgidninghamobro‘sigaputuryetadi.
Gidxizmatlarningsifatinibelgilabberuvchiasosiyxususiyatlarinibilishishart:
63
Birinchi,ishonchlilik,ya’niva’daqilinganxizmatlarnito‘g‘rivakamchiliklarsizb
ajarish.
Turist(ekskursant)
gidgadasturdako‘rsatilganbirorxizmatbajarilmayqolganligiyokio‘zvaqtidabajarilma
ganligito‘g‘risidadoimoeslatmasligikerak.
|
