Ekskursiya xizmatlarida turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlash

Turistlarni tog‘ so‘qmoqlarida tabiat bilan tanishtirish ekskursiyalarida ehtiyotlik choralariga, tartib-intizomga rioya qilish kerak. Chunki, bunday sharoitda turistlar surinib, pastliklarga tushib ketishi yoki oldinda ketayotgan turistlarning noto‘g‘ri harakatlaridan pastda kelayotganlar ustiga toshlar yumalab ketishi hollari yuz berishi mumkin.

Ekskursiyalar o‘tkazish davrida (ekoturizm ekskursiyalarida) tabiatning so‘lim joylarida dam olish istagi paydo bo‘lgan hollarda, turistlarni qisqa muddatli ovqatlantirishda tushonka, kolbasa, brinza yoki oldindan pishirilgan ovqatlarning toza saqlanganligi, sifati tekshirilgandan keyin foydalanishi lozim. Ichimliklar albatda termosda choy, gazlangan suv o‘z idishlarida saqlanishi kerak.

Turistlik marshrutni o‘tkazishda turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlashda eng ishonchli vositalar bo‘lishi tibbiyot markazlari va ularning bo‘limlari bilan doimiy telefon aloqalarning mavjud bo‘lishligi marshrut rahbari uchun ma’suliyatli, majburiy vazifa bo‘lishligi talab qilinadi. Ikkinchidan, marshrut rahbari marshrutga yaqin bo‘lgan va atroflardagi tibbiy yordam ko‘rsatish punktlari joylashgan manzillarni juda yaxshi bilishlari kerak. Uchinchidan, marshrut davomida tibbiyot dorilar qutichalari (aptechkalar) bo‘lishligi ham marshrut hujjatlarida rasmiylashtirilishi talab qilinadi.

Turistlik marshrutlarda turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlashdagi birinchi chora-tadbirlar bu- marshrut boshlanishida turistlarga marshrutda tartib-intizomning saqlanishi, xavfli vaziyatlar yuzaga kelishidan ehtiyot bo‘lish haqida qisqacha tushuntirish ishlari o‘tkazilishi va bu haqda marshrut axborotnomasida alohida qaydlar bo‘lishini amalga oshirishdir.

Turistlik marshrutlarda turistlarning birortasi bilan ko‘ngilsiz, hayotiga xavf soluvchi voqealar yuz berganda tezkor usullarda bunday voqealarni bartaraf etish chora-tadbirlari ko‘riladi. Agar bunday voqealarga marshrut tashkilotchilari aybdor bo‘lishsa uzr so‘rashni turistlik tashkilot rahbari bajaradi. Marshrut tugagandan keyin yuz bergan voqea turistlik firma jamoasi ishtirokida muhokama qilinib tegishli qarorlar qabul qilinishi kerak.

Turistlarning hayotiga xavf soluvchi omillar, vaziyatlar, ob’ektlar, holatlar haqida so‘z yuritganda e’tibor berish lozimki, turist mehmonxonaga kelib joylashgandan keyin o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan marshrutda bo‘ladi. U yoki ular (turistlar) hohishi bo‘yicha mehmonxona yaqinida joylashgan ob’ektlarga (parklarga, ko‘chalarga, binolarga, markazlarga va hako…) qisqa muddatli sayrlarga chiqishi ham marshrut sxemasida bo‘ladi va bu yurishlar, tanishishlarda ham turistlarni albatda marshrut rahbari (turoperator boshlab yuradi). Shuning uchun ham turistlarning hayotiga xavf soluvchi holatlar, omillarni marshrut rahbari (turfirma xodimlari) juda yaxshi bilib olishlari zarur bo‘ladi.

Turistlarning hayotiga xavf soluvchi omillar quyidagicha ta’riflanadi:

• 
  jarohat olish xavfi;
  
• 
  yong‘inda qolib ketish xavfi;
  
• 
  biologik ta’sir qilish xavfi (atrof - muhit);
  
• 
  ruhiy-jismoniy yuklama olish;
  
• 
  nurlanish xavfi;
  
• 
  kimyoviy zararlanish xavfi;
  
• 
  tutundan va gazdan zaharlanish xavfi;
  
• 
  turistning tavakkalchasiga harakatlanishidan kelib chiqadigan xavflar.
  

• 
  mikroorganizmlar (mikroblar)dan zararlanish xavfi (oshqozon-ichak faoliyatining buzilishi);
  
• 
  zaharli o‘simliklardan zaharlanish xavfi;
  
• 
  zaharli sudralib yuruvchilar (ilonlar, hashorotlar), hashorotlar (chayon, qoraqurt, ari) dan zaharlanish xavfi;
  
• 
  yuqumli kasalliklar tashuvchi yovvoyi va xonaki hayvonlar, parrandalardan har xil kasalliklarni yuqtirish xavfli;
  
• 
  allergiya va boshqa kasalliklarni chaqiruvchi o‘simlikzor, o‘tloqzor va o‘rmonzorlarda ushbu kasalliklarni yuqtirish xavfi;
  
• 
  mevalar, sabzavotlardan zaharlanish xavfi.
  

• 
  turistlar joylashtirilgan joylarda tabiatning favquloddagi hodisalari (suv toshqini, qor ko‘chishi, ob-havoning keskin o‘zgarishi va hokazolar)dan kelib chiqadigan xavflar;
  
• 
  turistlar joylashgan joylardagi aholi, jamoatchilikdagi tartib-intizomning bo‘shligidan kelib chiqadigan xavflar;
  

1. 
   Turizmda xavfsizlik tushunchasi nimalardan iborat?
   
2. 
   Xalqaro turizmda turistlarining hayoti xavfsizligini ta’minlashning huquqiy me’yorlari nimalardan iborat?
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasida turistlarning hayoti xavsizligining ta’minlanganligi haqida qanday qonun va qarorlar mavjud?
   
4. 
   Turistlarning hayoti xavsizligiga ta’sir qiluvchi omillar nimalardan iborat?
   
5. 
   Marshrutdagi ovqatlantirish xizmatlarida hayot xavfsizligini ta’minlash qanday amalga oshiriladi?
   
6. 
   Turistlik marshrutdagi joylashtirish xizmatlarida hayot xavfsizligini ta’minlash qanday amalga oshiriladi?
   
7. 
   Marshrutdagi transport xizmatlarida turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlash qanday amalga oshiriladi?
   
8. 
   Ekskursiya xizmatlarida turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlash qanday amalga oshiriladi?
   

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. 
   Turistlik safarning turi va xili, sayohat davomida va uning safar qismida ko‘rsatiladigan xizmatlarning asosiy mazmuni ko‘rsatiladi.
   
2. 
   Sayohat yo‘lining bayoni – to‘xtash joylari, muddati va joylashish shart-sharoitlari va xizmatlar turi (bino xili, nomerdagi o‘rinlar miqdori, uning sanitar-gigiyenik jixozlar) ko‘rsatiladi.
   
3. 
   Sayohat hududining qisqacha bayoni (yodgorliklar, relefining o‘ziga xosliklari), safarning har bir punkdagi xizmatlar dasturi (Turistlik safarining texnologik haritasiga mos ravishda) beriladi.
   
4. 
   Qo‘shimcha to‘lovlar evaziga ko‘rsatiladigan xizmatlar ro‘yxati.
   
5. 
   Sport inshoatlari, maydonchalari, avtomobil turar joyi, yo‘lovchilar uchun osma ko‘priklar, bolalar o‘yin maydonchasi (xonalari) kutubxona, kinozal va boshqalar mavjudligi va qisqacha tavsifi.
   
6. 
   Turistlik safari boshlanadigan turistlik korxonasi manzili va unga borish yo‘li.
   

1. 
   Yosh cheklovi, bolali sayyohlar, oilalilar qabuli to‘g‘risida ma’lumot.
   
2. 
   Poxodli turistlik safar uchun maxsus ma’lumot.
   
3. 
   Boshqa ma’lumot va tavsiyalar
   

1. 
   Marshrutning ekspeditsion tekshiruv o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi hisobot safarlarning nazarda tutgan yangi turistlik sayohatini loyihalashtirish uchun asosiy ma’lumotnoma hisoblanadi.
   
2. 
   Hisobot matni quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
   
   0. 
      Safar hududi to‘g‘risida ma’lumotlar: safarga tayyorgarlik va uni o‘tkazish paytida hududning taktik va texnik masalalarga ta’siri.
      
   1. 
      Safar to‘g‘risida ma’lumot: safar marshrut to‘g‘risida batafsil ma’lumotlar, uning uzunligi va davomiyligi, turli vositalar yordamida pechadigan bosqichlari.
      
   2. 
      Safarni tashkil etish, jumladan aynan shu marshrut tanlanishining asoslanishi.
      
   3. 
      Safar harakatining grafigi va texnik tavsifi.
      

2.5 Safar xulosasi, natija va tavsiyalar.

Hududning eng o‘ziga xos jihatlari, o‘tishni yengillashtirish yo‘llari, havfsizlik va qiziqarli o‘tkazish takliflari.

6. 
   Safarga tayyorgarlik va hisobot tayyorlashda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, Turistlik hisobotlari va boshqa manbalar.
   
7. 
   Ilova:
   

• 
  shaxsiy va guruh jihozlari, jihoz va inventar koplektatsiyasi bo‘yicha tavsiyalar;
  
• 
  safarda ovqatlanish ratsioni, yo‘lda mahsulotlar olish imkoniyati mavjudligi;
  
• 
  guruh va har bir kishiga tegishli mahsulot va uskunalar hajmi; safar harajatlari smetasi;
  
• 
  transport, aloqa, tibbiyot punktlarining ish tartibi;
  
• 
  hisobotga ilova qilinadigan suratlar (chizmalar)
  
• 
  safar yo‘lining murakkab nuqtalarini, yodgorliklarni, tabiatini aks ettirishi lozim. Fotosuratlar va chizmalar raqamlanishi, nomlanishi va imzolanishi kerak.
  
• 
  safar hududining marshrut ko‘rsatilgan, zahira yo‘l qayd etilgan, yo‘nalishlar belgilangan, tunash joylari ta’kidlangan, to‘siq va mo‘ljallar aks etgan, asosiy nuqtalar fotosuratlar vositasida tasvirlangan haritasi. Harita safarning og‘ir uchastkalari va ularni o‘tish yo‘llarini aks ettiradi.
  

Hisobot mashinka yoki kompyuterda (1,5 intervalda) terilishi, ilovalari bilan raqamlanishi va muqovalanishi shart. Hisobotning umumiy hajmi odatda 100 sahifagacha bo‘ladi, jumladan matn – 50 sahifagacha. Hisobot sarlavhali titul varag‘iga, bo‘limlar, fotosuratlar, harita (sxema)lar ko‘rsatilgan mundarijasiga ega bo‘lishi shart. Muqovaning ichki tomoniga harita va hujjatlar uchun konvert yelimlanadi.

TUR – 1 shaklidagi Turistlik yo‘llanmasining orqa tomoni

1. 
   Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda T.:O‘zbekiston.1999.
   
2. 
   Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.O‘zbekiston, 1997 .
   
3. 
   Karimov I.A. O‘zbekiston iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish yo‘lida. T.: O‘zbekiston. 1975 .
   
4. 
   Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod siyosat, mafkura. T.: O‘zbekiston.1993 .
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi qonun // «Xalq so‘zi» gazetasi, 1999 yil 14 sentyabr.
   
6. 
   O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Turizm faoliyatini litsenziyalash to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida» gi Qarori. // «Xalq so‘zi» gazetasi, 2003 y 12 noyabr
   
7. 
   «2006-2010 yillarda O‘zbekiston Respublikasida xizmatlar sohasi va servisni jadal rivojlantirish xaqida» O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. 2006 y.
   
8. 
   Aleksandrova A.Yu. Mejdunarodniy turizm. Uchebnoye posobiye dlya VUZov.- M: Aspekt Press, 2001g.
   
9. 
   Agzamov.S, T.Toshmurodov. Menejment mejdunarodnogo turizma. –T.: TGEU, 1996, 198 s.
   
10. 
    Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistlik mamlakatlar iqtisodiyoti.-T:. Moliya 2005, -339 bet.
    
11. 
    Balabanov I.T., Balabanov.A.I. «Ekonomika turizma»- M.: Finansi i statistika, 2004 – 176 st.
    
12. 
    Bogdanov Ye.I. Planirovaniye na predpriyatii turizma /Uchebnoye posobiye SPb.: Izd.d. «Biznes- press» 2005
    
13. 
    Yefremova M.V. «Osnovi texnologii turistskogo biznesa», Uchebnoye posobiye. – M.: Izdatelstvo «Os-89», 2001.
    
14. 
    Kabushkin.N.N. Menejment turizma. -M.: Novoye znaniye 2005 god.
    
15. 
    Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori»// T.: TDIU-2001
    
16. 
    Kvartalnov V.A Menedjment turizma: Ekonomika turizma. M.: Finansi i statistika 2004 g.
    
17. 
    Kvartalnov V.A. Turizm. – M., Finansi i statistitka 2004.
    
18. 
    Qudratov G‘.X., Tuxliyev I.S. «Turizm iqtisodiyoti». Uslubiy qo‘llanma. SamISI., S.: 2007 y.
    
19. 
    Mirzayev M.A. «Turizm asoslari». Ma’ruzalar matni T.: 2005
    
20. 
    Pardayev M.Q. «Turzim asoslari» (Ma’ruzalar matni) Samarqand 2006 y.
    
21. 
    Tuxliyev I.S. «Turizm asoslari». Uslubiy qo‘llanma. SamISI, S.: 2008 y.
    
22. 
    Tuxliyev I.S. «Turizm asoslari» ikkinchi nashri. Uslubiy qo‘llanma. SamISI, S.: 2009 y.
    
23. 
    Tuxliyev N., Abdullayeva .T. «Formalnosti v sisteme turizma Respubliki O'zbekistan» - T: «O’zekiston milliy ensiklopediyasi», 2007 .
    
24. 
    Tuxliyev N., dr. «Menedjment i organizatsiya biznesa v turizme O'zbekistana» T.: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006 g.
    
25. 
    Tuxliyev N., dr. «Natsionalnie modeli razvitiya turizma» T.: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006 g.
    
26. 
    Hamidov O.X. «Transport servisini tashkil qilish» Uslubiy qo‘llanma T.: 2007. TDIU
    
27. 
    Xasanova L.G. «Osnovi turizma». Uchebno-metodicheskiy kompleks po dessipleniye . – T.: 2006
    
28. 
    Xodiyev va boshqalar. O‘zbekiston iqtisodiyoti mustaqillik yillarida. Ilmiy ommabop risola- T: Iqtisodiyot, 2007 y
    
29. 
    Chudnovskiy A.D. Turizm i gosinichnoye xozyaystvo M.: YURKINGA. 2005
    
30. 
    Yakovlev.G.A Ekonomika i statistika turizma. Uchebnoye posobiye. M.: Izd. 2005 - 368 st.
    

31. 
    Birjakov M.B. Vvedeniye v turizm. S.Pb.: Izdatelskiy Torgoviy Dom «Gerda», 2006.
    
32. 
    Nazarova. G.G. va boshqalar. Turizm huquqi. –Toshkent. Talqin, 2003.
    
33. 
    Internet saytlari:
    

• 
  www.interunion.ru – turistskiye assotsiatsii
  
• 
  www.world-tourism.org – Vsemirnaya turistskaya organizatsiya
  
• 
  www.wttc.org – Vsemirniy Sovet po puteshestviyam i turizmu
  
• 
  http://www.wto-marketing.ru – sayt VTO
  
• 
  http://www.tourism.uz/
  
• 
  http://www.tour.uz/
  
• 
  http://www.advantour.com/rus/
  
• 
  http://www.tours.ru/country/uz/
  
• 
  http://www.tours.ru/films/db/default.asp
  
• 
  http://uza.uz/ru/business/3405/
  
• 
  http://uza.uz/ru/documents/3403/
  
• 
  www.ftk.cc.uz
  
• 
  http://lex.uz/uz/doc/act2008-07.html
  
• 
  http://ftk.cc.uz/index.phtml