Temperatura signalizatorlari. Nazorat qilinadigan parametrlarni belgilangan
qiymatdan og‘ishini bildiruvchi (signal beruvchi) va pozitsiyali rostlash (ulash,
uzish) ga mo`ljallagan avtomatik elementlarga texnologik signalizatorlar deyiladi.
Signalizatorlarni o`lchash asboblaridan farqi ko`rsatish shkalalarini bo`lmasligi va
ularning o`rniga kontaktlar o`rnatilishi bilan izohlanadi. Signalizatorlarda ishga
tushish diapazonini rostlash mexanizmlari bo`lib, ular ishlash diapazonini
o`zgartirish imkonini beradi.
Texnologik jarayonlarni nazorat qilishda, avariyalarni oldini olish va bartaraf
qilishda texnologik signalizatorlardan foydalaniladi.
Nazorat qilinadigan parametrga nisbatan signalizatorlar, tempeatura
signalizatorlari, bosim signalizatorlari, sarf signalizatorlari va shu kabi boshqa
tiplarga bo`linadi.
Ishlash printsipiga nisbatan temperatura signalizatorlari
simobli, manometrik, bimetall, dilatometrik va termistorli signalizatorlarga bo`linadi.
Simobli signalizatorlar tuzilishi bo`yicha simobli termometrlarga o`xshaydi.
Signalizatorning kapillyariga elektrik kontaklar kavsharlangan. Temperatura oshsa
simob kontaklar bilan ulanadi (96-rasm).
TK tipidagi simobli signalizatorlar -5
o
C dan to +300
o
C gacha bo`lgan
oraliqdagi temperaturani nazorat qilish uchun qo`llaniladi.
144
96-rasm. Simobli signalizator:
1-korpus; 2-kapillyar; 3-shkala; 4-kontaktlar; 5-kengayish nayi.
Manometrik signalizatorlar suyuqlik va gazlarni temperaturasini nazorat
qilish uchun qo`llaniladi. ТПГ-SK tipdagi manometrik signalizatorni tuzilishi 97-
rasmda ko`rsatilgan.
TP-1, TДK va TДД tipidagi ikki pozitsiyali termoregulyatorlar –30
o
С dan to
+50
o
С gacha bo`lgan oraliqlarda ishlaydi.
Bimetall signalizatorlar modifikatsiyasiga bog‘liq holda –30
o
С dan to +250
˚С gacha bo`lgan oraliqlarda ishlaydi.
Har xil chiziqli kengayish koeffisiyentiga ega bo`lgan ikkita metall
qotishmasi (bimetall) dan iborat sezgir element temperaturaga bog‘liq holda
bukiladi va datchik uchlaridagi qo`zg‘aluvchi kontaktlar qo`zg‘almas kontaktlar
bilan ulanadi. Deformatsiyalanish (bukilish) qiymati temperaturaga bog‘liq.
Masalan, temperatura oshsa, bukilish temperatura koeffisiyenti kichik bo`lgan
plastinka tomon bo`ladi.
Dilatometrik signalizatorlar suyuqliklar temperaturaini o`lchashda hamda
temperaturani ma`lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va
signalizatsiyada qo`llaniladi.
145
97-rasm. TПГ-СК tipli manometrik termometr: 1-termobalon; 2-kapillyar; 3-sektor; 4-datchik
(manometrik trubka); 5-trubka; 6,10-o`rnatma kontaktlar; 7-tizgin; 8-strelka; 9-shkala;
11-zajimlar.
Termistorli signalizatorlar dan temperaturani –30
o
S dan to +100
o
S gacha
bo`lgan oraliqda rostlash uchun foydalanildi. Termistorli signalizatorlarda datchik
sifatida termoqarshiliklar – termistorlar qo`llaniladi. Temperaturani oshishi
hisobiga termistorlarning elektrik qarshiliklari kamayadi. ПТР va ATВ tipli yarim
o`tkazgichli
termistorli
termoregulyatorlardan
ishlab
chiqarishda
keng
foydalaniladi. ПТР tipida regulyatorlar temperaturani –30
o
С dan to +100
o
С
gacha, ATВ tipidagi regulyator +24
o
С dan to +131
o
С gacha rostlaydi.
98-rasm. ATV -229 temperatura signalizatorining elektrik sxemasi:
TDP – temperatura datchik; K – kalit; KA, KA
1,
KA
2
, KA
3
, KA
4
– relelar; D1...D4 - diodlar;
L- signal lampasi; C - kondensator.
146
ATV-229 tipli regulyatorlar elektr mashinalarini cho`lg‘amlari issiqligini
nazorat qilishda qo`llaniladi (98-rasm).
Gazli va suyuqlikli muhitlarni temperaturasini nazorat qilishda ПТР tipidagi
regulyatordan foydalaniladi.
