Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning

147 
Mutloq (absolyut) bosim
modda holatining (suyuqlik, gaz, bug‘) parametri 
bo‘lib, atmosfera va ortiqcha bosimlar yig‘indisidan iborat: 
Р
mut. 
= Р
аtm.
+ Р
оrt.
. 
Atmosfera bosimi
– yer atmosferasidagi havo ustunining bosimi. Uning 
qiymati barometrlarda o‘lchanadi va barometrlik bosim deyiladi. Normal atmosfera 
bosimi 100 kPA (760 mm sim.ust) ga teng. 
Ortiqcha bosim
 – 
mutloq va atmosfera bosimlari oralig‘idagi farqdan iborat: 
Р
оrt 
= Р
mut.
- Р
аtm.
Ortiqcha bosim musbat yoki manfiy bo‘lishi mumkin. Manfiy ortiqcha bosim 
vakuum yoki siyraklanish deyiladi. Agar mutloq bosim atmosfera bosimidan 
kichik bo‘lsa, vakuum yoki siyraklanish sodir bo‘ladi: 
Р
v 
= Р
аtm.
- Р
mut.
Bosimni o‘lchaydigan asboblar ishlash prinsiplariga asosan suyuqlik, 
deformatsion (prujinali, silfonli, membranali), yuk-porshenli, elektr, ionli va 
issiqlik kabi turlariga bo‘linadi. 
O‘lchanayotgan kattalikning turiga nisbatan bosim o‘lchash asboblari 
quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1.
Manometr – mutloq (absolyut) va ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 
2.
Barometr – atmosfera bosimini o‘lchaydi; 
3.
Vakuummetr – berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining 
siyraklanishini o‘lchaydi; 
4.
Manovakuummetr – ortiqcha bosim va bosim siyraklanishini o‘lchaydi; 
5.
Naporometr – kichik qiymatli (50 m suv ust. dan katta bo‘lmagan) ortiqcha 
bosimni o‘lchaydi; 
6.
Tyagometr – kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydi; 
8. Tyagonaporometr - kichik qiymatli bosim va siyraklanishni o‘lchaydi; 
9. Differensial manometr – ikki bosim ayirmasini (bosim farqini) o‘lchaydi. 
Suyuqlikli bosimni o‘lchash asboblari. 
Bu asboblarning ishlash prinsipi 
o‘lchanayotgan bosimning suyuqlik ustunining gidrostatik bosim bilan 
muvozanatlashishiga asoslangan. Suyuqlikli manometrlarda sezgir element sifatida 
suyuqlik ustunidan foydalaniladi. Bu asboblarda qo‘llaniladigan suyuqlik - simob, 

148 
transformator moyi, suv, toluol va spirt bo‘lishi mumkin. Suyuqlikli bosim 
o‘lchash asboblarida tutash idishlar prinsipi qo‘llaniladi. 
Bosimni o‘lchashda suyuqliklardan foydalanish g‘oyasi birinchi marta 
italyan olimi E.Torrichelli tomonidan (1640 yil) taklif etilgan Birinchi simobli 
manometer italyan mexanigi V.Viviani (1642 yil) va fransuz olimi B.Paskal (1646 
yil) yaratilgan. Suyuqlikli manometrlarning quyidagi turlari mavjud: U-simon (ikki 
naychali), chashkali (bir naychali) va ikki chashkali. Zamonaviy suyuqlikli 
manometrlarning o‘lchash diapazoni 0,1 

Download 8,92 Mb.